پژوهشی بر آرایه های گیاهی و هندسی محراب گچبری مسجد جامع نی ریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای پژوهش هنر و مدرس دانشگاه هنر اصفهان (نویسنده مسئول)

2 دانشجوی کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

مسجد جامع نی ریز در شهرستان نی ریز، در شرق استان فارس و در فاصله تقریبی 220 کیلومتری شیراز قرار دارد و یکی از قدیمی ترین مساجد تاریخ دار ایران محسوب می شود. این بنا که الحاقاتی را طی ادوار مختلف تاریخی تجربه کرده، امروزه مشتمل بر یک صحن مرب عمستطیل، دو ایوان شمالی و جنوبی، رواق ها و شبستان هایی در اطراف صحن است. یکی از بارزترین بخش های این مسجد؛ محراب نفیس گچ بری است که در انتهای ایوان جنوبی قرار دارد و کتیبه های تاریخی از قرن چهارم تا دهم هجری قمری، بر اهمیت آن می افزاید. ه مچنین نقوش گیاهی و هندسی زیبا و منحصربه فرد این محراب که در ادوار مختلف تاریخی توسعه و تکامل یافته و با تکنیک های مختلفی به اجرا درآمده، مجموعه منحصربه فردی از آرایه های گچی را پدید آورده که مطالعه آ نها می تواند جلوه های بصری بدیعی از نقوش و ترکیب بندی های موجود را آشکار سازد. لذا هدف این پژوهش، معرفی چیستی تزیینات محراب گچ بری مسجد جامع نی ریز و برداشت دقیق آرایه ها ب همنظور حفظ و احیای این تزیینات است. برای دستیابی به هدف مذکور، سؤال اصلی پژوهش را می توان چنین مطرح نمود: انواع تزیینات محراب گ چبری مسجد جامع ن یریز کدام است و هر یک از آرای هها، در کدام بخش های محراب، بیشتر به اجرا درآمده است؟ گردآوری مطالب به شیوه اسنادی )کتابخانه ای( و بر پایه پژوهش میدانی )عکاسی- طراحی خطی( است که با روش تاریخی- توصیفی، انجام شده است. نتایج این تحقیق دلالت بر این نکته دارد که علاوه بر کتیب هها که حجم زیادی از فضای محراب (حاشیه های اطراف و اطراف طاق نما، دیوارهای فرورفته جانبی) را به خود اختصاص داده است؛ نقوش اسلیمی پیچان با تزیینات آژده کاری در کنار نقوش ختایی (گل و برگ) نیز سهم عمده ای را در آراستگی نیم ستو نها )پیلک(؛ سرستون ها و به ویژه فضای داخلی طاق نما، با سر اسلیمی بزرگ مرکزی که با تکنیک گچبری مجّوف به اجرا درآمد هاست بر عهده دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Plant and Geometric Designs in the Stucco Mihrab of Neyriz Great Mosque

نویسندگان [English]

  • Bahareh Taghavi Nejad 1
  • Maryam Moazzeni 2
1 Ph.D. in Art Research, Art University of Isfahan (corresponding author)
2 Student of M.A in Handicrafts, Tabriz Islamic Art University
چکیده [English]

Great Mosque of Neyriz is considered as one of the most historic and the oldest mosques in Iran. It is located
in Neyriz County, east of Fars Province, around 220 km to Shiraz. In different historical periods, some extensions have been added to the mosque so that now it includes a rectangular courtyard, two north and south porch and some porticoes and seraglios around the courtyard. One of the most significant parts of the mosque is its plaster-worked altar located at the end of the south porch. This altar is characterized by some historic inscriptions dated 400 to 1000 AH. In addition, the unique and beautiful forms of plant and geometric motifs of this altar, that have been developed and completed through different techniques in different historical periods, have created a unique set of plaster designs. Studying these motifs can reveal the innovative visual effects of the existing designs and compositions. The necessary information is collected through library searching based on a field research and descriptivehistorical method. The results of the research show that, in addition to the inscriptions that covered most part of the altar (the exterior and interior parts), the curved arabesque designs along with angelica ones play an important role in decorating the columns, capitals and especially the interior part of arches with a grand central arabesque vault that is built by porous plaster molding.

کلیدواژه‌ها [English]

  • reat Mosque
  • Neyriz
  • Plaster-worked altar
  • plant designs
  • geometric designs
 ## اصلانی، حسام. (1391 ). فن شناسی آرایه های گچی در معماری ایران دوره اسلامی، پایان نامه دکتری، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده حفاظت و مرمت، گروه مرمت آثار. ## اولئاریوس، آدام. ( 1363 ). سفرنامه آدام الئاریوس: بخش ایران. تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار. ## پوپ، آرتور؛ اکرمن، فیلیس. (1387 ). سیری در هنر ایران از دوران پیش ازتاریخ تا امروز. ویرایش زیرنظر سیروس پرهام. تهران: انتشارات علمی فرهنگی. جلد سوم. ##  پیش آهنگ، محمدعلی.( 1375).«شهرستان نی ریز در گذرگاه»فرهنگ فارس، دوره 13 ، ش 11 و 12. ## حاجی قاسمی، کامبیز [... و دیگران]. ( 1382 ). گن جنامه فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران. دفتر هشتم (بخش دوم). مساجد جامع، مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی. ## ذاکری، سید محمدحسین؛ معماریان، غلامحسین.(1384 ) .71- مسجد جامع کبیر ن یریز. هنرهای زیبا، شماره 24 ، صص. ## راوندی، مرتضی. ( 1354 ). تاریخ اجتماعی ایران. تهران: ناشر. ## سجادی، علی. ( 1375 ). سیر تحول محراب در معماری اسلامی.تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. ## صاحبی بزاز،منصوره.(1389).«خط و مضمون در کتیبه های محراب  گچبری بناهای سلجوق »،مطالعات هنر اسلامی، شماره13 . ## ملازاده، کاظم. ( 1378 ). مسجد جامع ن یریز در: مساجد تاریخی- دایر هالمعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی . 3(. ویرایش ادبی محمدمهدی عقابی. تهران: حوزه هنری، ص 171) ##  گدار، آندره ]... و دیگران[. ) 1371 (. آثار ایران. )ابوالحسن سروقد مقدم، مترجم(. جلد سوم. چاپ دوم. مشهد: بنیاد پژوه شهای اسلامی ##  موقر، مجید. ( 1362). آثار باستانی در ایچ و ن یریز. وزارت فرهنگ و هنر و وزارت آموز شوپرورش. ##  مهریار، محمد.( 1382). فرهنگ جامع نا مها و آبادی های کهن اصفهان. اصفهان: فرهنگ مردم. ## هدایت، رضا قلی بن محمدهادی. (1382 ). مجم عالفصحاء. تهران: امیرکبیر. ## ویلبر، دونالد نیوتن. ( 1346 ). معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان. (عبدالله فریار، مترجم). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. سازمان برنامه: مؤسسه انتشارات فرانکلین. ## Hallock, Richard Treadwell.(1966( . The evidence of the Persepolis tablets. London: The University of Cambridge. ## http://www.googleearth.com/) )تاریخ دسترسی: 15 آذر 13