تأثیر فعالیت میسیونرهای مسیحی بر مصورسازی قلمدان های عصر ناصری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ، دانشگاه فردوسی مشهد (نویسنده مسئول)

2 کارشناس ارشد هنر اسلامی گرایش نگارگری، دانشگاه شاهد

چکیده

یکی از راه‌های نفوذِ فرهنگیِ غرب مبتنی بر دیدگاه مسیحیت از سوی دولت‌های غربی در راستای سیاست‌های مدنظر آنان در دوره قاجار و به‌ویژه عصر ناصری (1313-1264ق/ 1895-1847م) اعزام مبلغین مذهبی (میسیونر) بود. این تعاملات متعاقباً خواسته یا ناخواسته آثاری ملموس بر روی مبانی فکری اقشار گوناگون جامعه و به‌ویژه هنرمندان برجای نهاد. این مقاله بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که میسیونرها در عصر ناصری دارای چه نقش و جایگاهی بوده و تا چه میزان انتشار مبانی فکری آنان مبتنی بر تبلیغات دینی در عرصه نقاشی لاکی بر روی قلمدان‌ها، بر نگرش بصری هنرمندانِ این دوره تأثیر داشته‌است؟ یافته‌ها مبتنی بر تحلیلِ آثار برجای مانده حاکی از آن است که در دوره قاجار، مکتبی نوین، متأثر از تبلیغات آموزه­های دینِ مسیحیت در ایران پدید آمده و آثاری با سلیقه‌های گوناگون از سوی هنرمندان خلق گردید، چنانکه تنوعی مبتنی بر بنیادهای تجدد در شیوه کار و نیز در طرح موضوعات ایجاد شد. از این­رو، مضامین در بعد مذهبی در غالب فضاسازی و پیکره‌نگاری از حضرت مریم و مسیح (ع) و نیز اولیاء کلیسا به‌ویژه بر روی قلمدان‌ها که یکی از وسایل جانبی حائز اهمیت در امر آموزش بود، نمود یافت. این تصاویر معمولاً از لحاظ محتوای فکری، سطحی و صرفاً برای‌ تماشا و کسب رضایت بصری حامیان و مخاطبان تولید گردید. متعاقباً نقاشان نیز بر اساس قواعد حاکم بر فضای اجتماعی-هنری این دوره و نیز با توجه به مضامین مسیحیت بر روی قلمدان‌ها که در تعامل مستقیم با مسائل آموزشی-تبلیغی مسیونرها بود، بر اساس برداشت شخصی، به خلق تصاویری متمایز از دوران پیش از خود پرداخته­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Effect of Christian Missionaries Activities on the Paintings of Pen Cases in Naseri Era

نویسندگان [English]

  • Mostafa Lale Shateri 1
  • Nahid Jafari Dehkordi 2
1 Ph.D. Candidate of History, Ferdowsi University of Mashhad (Corresponding author)
2 Student of M.A in Islamic Art-Painting, Shahed University
چکیده [English]

One of the ways for Western culture influence based on Christianity perspective by Western governments was sending religious missionaries in line with their desired policies in Qajar dynasty and especially Naseri era (1847-1895). These interactions have had directly or indirectly significant effects on the intellectual foundations of different classes of society, especially artists. This descriptive and analytical research was aimed to determine the position and role of missionaries at the time of Naseri era and the level of their thoughts distribution based on religious propaganda in the field of lacquer painting on pen cases. In addition, the impact of these missionaries on the visual attitude of the artists of that period was assessed. According to the results, a new school influenced by the religious teachings of Christian missionaries was formed during the Qajar era in Iran, which led to the creation of different types of works by artists. In this regard, a variety of works was created based on the foundations of modernity in the methods and expressing of topics. Therefore, the topics in the religious dimension were illustrated in the spatialization and typology of Mary and Jesus and the church saints, especially on pen-cases, which was an important education appliance of that time. In terms of intellectual content, these images are merely created to obtain visual satisfaction of the supporters and customers. Subsequently, painters created different images from their previous era based on the rules governing the socio-artistic atmosphere of that period and regard to the direct interactions with educational and religious issues presented by missionaries and their personal interpretation of these concepts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Naseri Era
  • Missionaries
  • Christian Teachings
  • Pen Case
  • Lacquer Painting
 ## آژند، یعقوب. (1392). «کارستان هنر آقا نجفعلی»، هنرهای‌زیبا، شماره 4: صص42-33. ## اسکندری، مینا. (1381). «نقاشی روغنی (لاکی) پاپیه ماشه»، کتاب ماه‌هنر، شماره 53: صص148. ## اعتماد‌السلطنه، محمدحسن‌بن‌علی. (1367). مرآت‌البلدان ناصری. ج1. به­کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث تهران: دانشگاه تهران. ## اوبن، لئون اوژن. (1362). ایران‌ امروز 1907-1906م. )‌ علی‌اصغر سعیدی، مترجم). تهران: زوار. ## بازن، فری. (1340). نامه‌های طبیب نادرشاه. ( علی‌اصغر حریری، مترجم). تهران: تابان. ## برومند، ادیب. (1366). هنر قلمدان. تهران: وحید. ## بهنام، پرویز. (1324). صنعت قلمدان‌سازی. تهران: پیام نو. ## پاکباز، روئین. (1381). دایرةالمعارف هنر. تهران: فرهنگی معاصر. ## _________ (1385). نقاشی‌ایرانی از دیرباز تاکنون. تهران: زرین و سیمین. ## تاج‌بخش، احمد. (1373). تاریخ صفویه. شیراز: نوید. ## خلیلی، ناصر. (1386). کارهای لاکی. (سودابه رفیعی سخایی، مترجم). تهران: کارنگ. ## دلاواله، پیترو. (1370). سفرنامه پیترو دلاواله. ( شعاع­الدین شفا، مترجم). تهران: علمی و فرهنگی. ## دنبلی، عبدالرزاق. (1383). مآثر السلطانیه. تهران: اطلاعات. ## دوسرسی، کنت. (1362). ایران در 1849-1840م. ( احسان اشراقی، مترجم). تهران: ستاد انقلاب‌ فرهنگی. ## دیویس، دنی. (1388). تاریخ هنر جنسن. (گروه مترجمان، مترجم). تهران: فرهنگسرای میردشتی. ## دیولافوا، ژان. (1390). سفرنامه مادام دیولافوا. ( همایون فره‌وشی، مترجم). تهران: دنیای کتاب. ## رابینسون، بی. (1386). «نقاشی لاکی در عهد قاجار»، ترجمه اردشیر اشراقی، گلستان هنر، شماره9: صص110-101. ## رایت، دنیس. (1385). انگلیسی در میان ایرانیان. (اسکندر دلدم، مترجم). تهران: به‌آفرین. ## رضازاده ملک، رحیم. (1350). تاریخ روابط ایران و ممالک متحده امریکا. تهران: طهوری. ## روششوار، ژولین دو. (1378). خاطرات سفر ایران. ( مهران توکلی، مترجم). تهران: نشرنی. ## رینگر، مونیکا. (1381)، دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در ایران دوران قاجار. ( مهدی حقیقت‌خواه، مترجم). تهران: ققنوس. ## زکی، محمد حسن.( 1364 ). تاریخ نقاشی در ایران. (ابوالقاسم سحاب، مترجم). تهران: سحاب. ## شرلی، آنتونی. (1387). سفرنامه براداران شرلی. به­کوشش علی دهباشی. تهران: نگاه. ## شعبانی، رضا. (1365). تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه. تهران: خوشه. ## شیل، مری. (1368). خاطرات لیدی شیل. ( حسین ابوترابیان، مترجم). تهران: نشرنو. ## صفاران، الیاس. (1389). «قلمدان و تکنیک ساخت آن در دوره صفویه و قاجاریه»، بیناب (سوره مهر)، شماره 15: صص91-80. ## طباطبایی، محمد حسین. (1356). روابط ایران و غرب. بی­جا: بی نا. ## غفاری، ابوالحسن. (1368). تاریخ روابط سیاسی ایران از ترور ناصرالدین­شاه تا جنگ جهانی اول. تهران: مرکز دانشگاهی. ## فریه، دبیلو. (1374). هنرهای‌ایران. ( پرویز مرزبان، مترجم). ج1. تهران: فروزان روز. ## فشنگچی، مینا. (1387). «تقویم تجسمی»، تندیس، شماره124: صص27-25. ## فلاندن، اوژن. (1324). سفرنامه در سال‌­های 1841-1841م. (حسین نورصادقی، مترجم). بی­جا: نقش‌ جهان. ## فلسفی، نصرالله. (1316). تاریخ روابط ایران ­و ­اروپا در دورۀ صفویه. تهران: ایران. ## فلور، ویلیم. (1381). نقاشی و نقاشان دوره قاجار. ( یعقوب آژند، مترجم). تهران: شاهسون. ## قائم مقامی، جهانگیر. (1348). یکصدو پنجاه سند تاریخی از جلایریان تا پهلوی. تهران: بی­نا. ## کجباف، علی­اکبر. (1387). «مسیونرهای فرانسوی در اصفهان عصر قاجار»، فرهنگ، شماره67: صص248-215. ## کرزن، جرج ناتانیل. (1380). ایران و قضیه ایران. ج1. ( غلامعلی وحید مازندرانی، مترجم). تهران: علمی و فرهنگی. ## کریم­زاده تبریزی، محمدعلی. (1370). احوال و آثار نقاشان قدیم ایران. ج3. لندن: مستوفی. ## کن‌بای، شیلا. (1391). نقاشی ایرانی. تهران: دانشگاه هنر. ## گامبریج، ارنست. (1387). تاریخ هنر. ( علی رامی، مترجم). تهران: نشر نی. ## گری، بازیل. (1355). نگاهی به نگارگری در ایران. ( فیروز شیروانلو، مترجم). تهران: توس. ## گوبینو، ژوزف آرتور. (1383). سه سال در آسیا (1858-1855م.). ( عبدالرضا هوشنگ­مهدوی، مترجم). تهران: قطره. ## لعل­شاطری، مصطفی. (1393). «نفوذ هنر غرب در هنر دورۀ ناصری (با تکیه بر موسیقی، نمایش، نقاشی)»، پایانامه کارشناسی ارشد، مشهد: دانشگاه فردوسی. ## لعل­شاطری، مصطفی. (1395). «نفوذ غرب در نقّاشی ایران از ابتدای حکومت قاجار تا پایان عصر ناصری»، پزوهش­های تاریخی ایران و اسلام، شماره19: صص210-185. ## مازندرانی، وحید. (1350). مجموعه عهدنامه­های تاریخی ایران از عهد هخامنشی تا عصر پهلوی. تهران: وزارت امور خارجه. ## مانوی، آندرانیک. (1383). کلیساهای مسیحیان در ایران. تهران: اداره کل امور فرهنگی. ## محمد حسن، زکی. (1364). تاریخ نقاشی در ایران. ترجمه ابوالقاسم سحاب. تهران: سحاب. ## مرتضوی، منوچهر. (1385). مسائل عصر ایخانان. تبریز: تاریخ و فرهنگ ایران. ## مهدوی، هوشنگ. (1364). روابط ‌‌خارجی‌ ایران. تهران: امیرکبیر. ## میراحمدی، مریم. (1368). پژوهشی در تاریخ معاصر ایران (برخورد شرق و غرب در ایران 1950-1900م.). مشهد: آستان قدس رضوی. ## نادری عالم، علی. (1389). «بررسی تحول نقاشی به‌ویژه منظره‌سازی درقلمدان‌نگاری دوره صفوی تا اواخر دوره قاجار»، نگره، شماره16: صص55-42. ## ناطق، هما. (1380). کارنامه فرهنگی فرنگی در ایران 1921-1837. تهران: پژوهان. ## نوایی، عبدالحسین. (1366). ایران و جهان از (مغول تا قاجاریه). تهران: هما. ## ________. (1363). اسناد و مکاتبات سیاسی ایران. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. ## نظام­مافی، محمدتقی. (1380). ایران و انگلیس کرشمه روابط سیاسی. تهران: سیامک. ## وولف، هانس. ای. (1384). صنایع دستی کهن ایران. (سیروس ابراهیم زاده، مترجم). تهران: علمی و فرهنگی. ## ویلسن، چارلز جیمز. (1363). تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه. ( سید عبداللّه، مترجم). تهران: طلوع. ## یاوری، حسین. (1391). سیری در قلمدان‌های لاکی روغنی ایران. تهران: آذر. ##  Joseph, John. (1961). The Nestorians and Their Muslim
Neighbors: A Study of Western Influence on Their Relations. Princeton, N.J, Princeton University. ## Matthee, Rudi. (1998). “Between aloofness and fascination: Safavid views of the west”, Iranian Studies, Vol 31, pp219- 246. ## Mahdavi, Shireen. (2005). “Shahs, Doctors, Diplomats and Missionaries in 19th Century Iran”, British Journal of Middle Eastern Studies, Vol 32, pp169-191. ## Naby, Eden. (2007). “Theater, Language and Inter-Ethnic Exchange: Assyrian Performance before World War I”, Iranian Studies, Vol 40, pp501-510. ## Perkins, Henry Martyn. (1887). Life of Reverend Jwtin Perkins: Pioneer Missionary to Persia. Chicago, Illinois: Donohue and Hemeberry. ## Rostam Kolayi, Jasamin. (2008). “From Evangelizing to Modernizing Iranians: The American Presbyterian Mission and its Iranian Students”, Iranian Studies, Vol 41, pp213-239. ## Waterfield, R. (1973). Chritians in Persia: Assyians, Armenans. London: Roman Catholics, and Protestans. ## (www.art.thewalters.org). ## (www.the-saleroom.com). ## (www.sothebys.com). ## (www.mahfouzi-museum.com). ## (www.malekmuseum.org). ## (www.metmuseum.org).