تحلیل نگاره های دارای مضمون شیعی مربوط به دوره های ایلخانی، تیموری و ترکمن براساس گفتمان تشیع (دوازده امامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

در این مقاله تعدادی از نگارههای دارای مضمون شیعی مربوط به دورههای ایلخانی، تیموری و ترکمن، براساس گفتمان تشیع )دوازدهامامی( مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتهاند. گفتمان تشیع، مجموعهای منسجم از مفاهیم، باورها و روایتها را دربرمیگیرد ً انتظار میرود در که با در اختیار گرفتن ذهنیت شیعیان، در تمامی جوانب زندگی فردی و اجتماعی آنان بازتولید میشود و منطقا صورت و محتوای نگارههای دارای مضامین شیعی نیز به ظهور رسیدهباشد. ازاینرو، درباره نگارههای با مضمون شیعی دورههای مذکور، این پرسش مهم مطرح میشود که آیا این نگارهها را میتوان نگارههایی شیعی دانست؟ در راستای پاسخ به این پرسش، ِ در این مقاله، چگونگی تصویرسازی شمایل شخصیتهای مقدس شیعه و صورت، محتوا، روایت و روش بیانی ظهور یافته در نگارههای دوره ِ های موردنظر، با توجه به مفاهیم مهم و کانونی گفتمان تشیع، تحلیل و ارزیابی شدهاند. هدف این پژوهش، تشریح و تبیین ویژگی اصلی نگارههای شیعی و بیان وجه تمایز آنها از نگاره ِ های مذهبی، بر اساس گفتمان تشیع است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و اطالعات به روش کتابخانهای جمعآوری شدهاست. نتایج پژوهش بیانگر این است که بهصرف بازنمایی مضامین و حضور شخصیتهای شیعی در نگارههای دورههای ایلخانی، تیموری و ترکمن، نمیتوان آنها را نگارههایی شیعی نامید؛ زیرا ویژگی اصلی نگارههای شیعی این است که مضامین، از جنبه محتوایی، صوری )شکلی( و روش بیانی، بهواسطه کاربست عناصر بصری و تمهیدات تجسمی، مطابق با مفاهیم، باورها و روایتهای موردنظر گفتمان تشیع به بیان تصویری درآمده باشند. از این طریق، نگارههای شیعی از نگارههای مذهبی متمایز میگردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Images with Shiite Contents of Ilkhanid, Timurid and Turkmen Periods according to Shiite (twelver) Discourse

نویسنده [English]

  • Alireza Mehdizadeh
Assistant professor, Saba Faculty of Art and Architecture, Shahid Bahonar University of Kerman
چکیده [English]

In the current article a number of images with Shiite contents of Ilkhanid, Timurid and Turkmen Periods according to Shiite (twelver) discourse is studied. Shiite discourse is a solid set of concepts, beliefs and narrations which reproduces itself in Shiites individual and social lives controlling their mentality. It is logically expected that it has appeared in the form and content of images with Shiite contents. Therefore, this is important question about images with Shiite contents comes into consideration that can anyone look at these images as Shiite ones? In order to answer this question, the images of Shiite holy figures and form, content, narration and the presentation method were evaluated and analyzed in the images of the considered periods according to important and central concepts of Shiite discourse. The aim of this study is to explain and describe the main features of Shiite images and their differences from religious ones. The research method here is descriptive analysis and the data are gathered from librarian sources. The research results show that according to Shiite Discourse, the images of Ilkhanid, Timurid and Turkmen Periods cannot be considered as only Shiite images because of the representation of Shiite contents and presence of Shiite figures; for the main feature of Shiite images is that their contents, forms and representation method by using signs and visual elements, must be according to concepts, beliefs and narrations of Shiite discourse. It makes Shiite images different from religious ones.

کلیدواژه‌ها [English]

  • images
  • Shiite discourse
  • Ilkhanid
  • Timurid
  • Turkmen
 ## آژند، یعقوب. (1389). نگارگری ایرانی (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایرانی)، تهران: انتشارات سمت. ## افشاری، مرتضی؛ آیت‌اللهی، حبیب‌الله و رجبی، محمدعلی. (1389). بررسی روند نمادگرایی شمایل‌ها در نگارگری اسلامی از منظر نشانه‌شناسی، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 13، 54-37. ## انوری، سعید. (1381) مقدمه خاوران نامه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ## اوحدالدین کرمانی، حامد ابن ابی الفخر. (1357). شاهد دل، ترجمه پیتر لمبرن ویلسون و مانوئل ویشر، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران. ## بروجردی، سید ابراهیم. (بی‌تا). تفسیر جامع، جمع‌آوری‌شده از تفسیر امام علیه‌السلام و عیاشی، تهران: انتشارات صدرا. ## بورکهارت، تیتوس. (1365). هنر اسلامی، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: سروش. ## بورکهارت، تیتوس. (1376). هنر مقدس، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش. ## پاکباز، رویین. (1379). نقاشی ایرانی از دیرباز تا امروز، تهران: نشر نارستان. ## حکمت، نصرالله. (1384). حکمت و هنر در عرفان ابن عربی، تهران: فرهنگستان هنر. ## جنسن، چارلز. (1388). تجزیه‌وتحلیل آثار هنرهای تجسمی، ترجمه بتی آواکیان، تهران: سمت. ## دیلمی، حسن بن محمد (1377). ارشادالقلوب، ترجمه عبدالحسین رضایی، تهران: اسلامیه. ## رسولی محلاتی، سید هاشم. (1375). زندگانی امیر المومنین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. ## سلطانی، سید علی‌اصغر. (1386). تحلیل گفتمانی فیلم‌های سیاسی- اجتماعی؛ نگاهی به «پارتی» سامان مقدم، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 9، ص 16-1. ## شایسته فر، مهناز (1384). هنر شیعی، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی. ## ___________ (1382). عنصر الوهیت در نگارگری عصر تیموری، در مجموعه مقالات همایش هنر اسلامی، به اهتمام محمد خزایی، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی. ## __________ (1381). تأثیر مذهب بر نگارگری عصر تیموری با تأکید بر عناصر تصویری، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ضمیمه شماره 30 و 29. ## شریعت، زهرا و زینلی، زهرا. (1388). جلوه‌های حماسی، ملی و مذهبی در نگاره‌های نسخه خاوران نامه، مکتب شیراز، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 10. ص 58-43. ## شوان، فریتهوف. (1376). اصول و معیارهای هنر جهانی، مجموعه مقالات مبانی هنر معنوی، تهران: دفتر مطالعات دینی. ## شیخ صدوق. (1379). فضائل الشیعه، ترجمه امیر توحیدی، تهران: نشر زواره. ## شیخ مفید. (1388). ارشاد، سیره ائمه اطهار، ترجمه سید حسن موسوی مجاب، تهران: نشر سرور. ## صداقت، فاطمه. (1385). نسخه خطی خاوران نامه، شاهکار نگارگری مذهبی ترکمانان، دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 4، 104-88. ## صفت گل، منصور. (1381). ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران: خدمات فرهنگی رسا. ## طباطبایی، محمدحسین. (1390). شیعه، به کوشش خسرو میرشاهی، تهران: بوستان کتاب. ## عبدی بیک شیرازی. (1369). تکمله الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: نشر نی. ## کوماراسوامی، آناندا. (1386). فلسفه هنر مسیحی و شرقی، ترجمه امیرحسین ذکرگو، تهران: فرهنگستان هنر ## محمد جعفری، سید حسین. (1389). تشیع در مسیر تاریخ، ترجمه سید تقی آیت‌الهی، تهران: نشر فرهنگ اسلامی. ## محمدی اشتهاردی، محمد. (1382). سیمای پیامبر از دیدگاه گوناگون، تهران: انتشارات اسلامی. ## مجلسی، محمدتقی. (1369). روضه المتقین، ج 3، تهران: نشر فرهنگ اسلامی. ## Farhad, Massumeh. (2010). Falname, The book of omen. London: Thames&Hudson. ## Hillenbrand, Robert. (2000). Persian painting from the mongols to the Qajars (Pembroke Persian papers). London&New York: I.B.Tauris. ## Khosronejad, Pedram. (2011). The art and material culture of Iranian shiism. London&New York I.B.Tauris. ## Laclau, E and Moufe, C. (2002). “Recasting Marxism” in james martin: Antonio Gramsci, critical ## Okasha,Sarvant. (1981). The muslim painter and the divine. London:park lane. ##