بررسی تزیینات خانه های قاجاری شهر قم (مطالعه موردی : خانه شاکری قم)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور، دزفول، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور، دزفول، ایران

چکیده

      معماری دوره قاجار را می توان معماری خانه سازی و یا معماری خانه های مسکونی نامید. در این دوره، معماری اینگونه بناها تحت تأثیر نفوذ غرب؛ دچار دگرگونی شده است. در این میان، خانه های قاجاری شهر قم از جهات مختلفی از جمله تزیینات به کار رفته در آن ها قابل بحث و بررسی می باشند. علی رغم ارزش این خانه ها، مطالعه کافی روی آن ها صورت نگرفته است. در این پژوهش؛ سعی بر آن است مولفه ها و ویژگی های تزیینات خانه های دوران قاجار، خصوصا یکی از خانه های شاخص قم به نام خانه شاکری مورد مطالعه قرار گیرد. در این مقاله سعی شده است با ترکیبی از روش‌های تحقیق تفسیری-تاریخی و پژوهش نمونه موردی، گردآوری اطلاعات کتابخانه ای در موضوع تزیینات خانه های قاجار و همچنین مطالعات میدانی به صورت حضور در محل و مشاهده مستقیم، به بررسی تزیینات خانه شاکری قم پرداخته شود. نتایج نشان می دهد، عمده تزیینات خانه شاکری قم؛ آجرکاری های اصیل قاجاری، ستون ها و ازاره سنگی یکپارچه ی منقوش و برجسته آن است. هرچند هنوز شمه هایی از هنر ایرانی دوره های گذشته، در قسمت هایی از تزیینات بنا دیده می شود، ولی با توجه به تاثیرات هنر غرب در دوران قاجار، برخی از تزیینات و نقوش تحت تاثیر رئالیست و طبیعت گرایی قرار گرفته و این هنر ساختمانی، در دوره قاجار نوعی بیان متفاوت به خود می گیرد. نقوشی از قبیل گل و گلدان، فرشته، انسان و برگ کنگر به صورت واقع گرایانه و رئال در تزیینات بنا مشاهده می شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review of Decoration Works in Residential Houses of Qajar Era in Qom city (Case Study: Shakeri House – Qom)

نویسندگان [English]

  • Korosh Momeni 1
  • Korosh Attarian 1
  • Reza Ghadrdan Gharamaleki 2
1 Assistant Professor, Department of Architecture and Urban Design, Faculty of Architecture and Urban Design, Jundi-Shapur University of Technology, Dezful, Iran
2 Student of Master of Architecture, Jundi-Shapur University of Technology, Dezful, Iran
چکیده [English]

Qajar architecture era could be entitled as housing architecture or architecture of residential buildings age. These types of buildings evolved by western architectural infuences in these era. This reseach investigates through architectural ornaments of Qajar residences in the city of Qom, because few studies have been done in this geographical region. Shakeri residence is one of the significant Qajar era houses in the Qom city. Shakeri residence located in Azar district next to the bazaar in the historical context of the city. Librarical and direct observation method used for collecting data of residence. Historical interpretive and case studies methods used as research method and analyzing the ornaments and architectural elaborations of Shakeri residence. The results shows that main ornamentaions of Shakeri residence are original brickworks, integrated and figurative colunms and stone plinth of Qajar era. Although a number of examples of iranian traditional ornaments could be seen in some parts of oranametations, but considering the impact of western art and culture in Qajar era, some ornaments influenced by western realistic an natsuralistics artworks. These kind of artworks had a different expressions in Qajar era. Results shows that these special kinds of ornamental artworks and motifs such as flower and vases, angel figures, human and acanthus leafs shapes are used in realistic manner in building ornaments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Realistic
  • Naturalistic
  • Qom Architecture
  • Shakeri House
  • Qajar era
  •  اکرمی، غلامرضا و فائزه زارع (1392)، طراحی خانه در بافت سنتی شهری - مطالعه موردی: طراحی در بافت سنتی قم، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 18، (۲) ، 68-55.  
  •   بزرگمهری، زهره و آناهیتا خدادادی (1390)، آمودهای ایرانی-شناخت آسیب شناسی و مرمت، تهران: سروش دانش.  
  •   بمانیان، محمد رضا و کوروش مومنی و حسین سلطان زاده (1390)، بررسی نوآوری و تحولات تزیینات و نقوش کاشی کاری مسجد مدرسه های دوره قاجار، فصلنامه علمی پژوهشی نگره، (18)، 48-35.  
  •   پیرنیا، محمد کریم (1381)، مصالح ساختمانی آژند اندود و آمود در بناهای کهن ایران، تالیف تدوین و تعلیق زهره بزرگمهری، تهران: معاونت حفظ و احیا سازمان میراث فرهنگی کشور.  
  •   پیرنیا، محمد کریم (1383)، سبک شناسی معماری ایرانی، غلامحسین معماریان، تهران: انتشارات معمار.  
  •   جواهر کلام، عبدالحسین (1382)، تربت پاکان:شرح حال مدفونین درسرزمین قم: ج 1، قم: انتشارات انصاریان.  
  •   زمرشیدی، حسین (1373)، کاشی کاری ایران، جلد اول گلچین معقلی، تهران: سازمان انتشارات کیهان.  
  •   زمرشیدی، حسین (1377)، معماری ایران مصالح شناسی سنتی، چاپ اول، تهران: انتشارات زمرد. 
  •   سالاری طالقانی، معصومه (١٣٨٩)، بررسی تطبیقی نقوش کاشی کاری عصر صفویه و قاجار، استاد راهنما:حسین سلطان زاده و استاد مشاور اسکندر مختاری،پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر ومعماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.  
  •   سخن پرداز، کامران و محسن مراثی (1388)، بازتاب هنر ایران باستان در تزیینات وابسته به معماری خانه امام جمعه و خانه منسوب به امیرکبیر، نگره (13)، 67-53.  
  •   شاه محمدپور، علیرضا (1380)، گزارش ثبتی خانه شاکری قم، میراث فرهنگی استان قم. 
  •   شبیری زنجانی، احمد (1376)، سفرنامه قم، قم: میراث اسلامی ایران.  
  •   صارمی ، علی اکبر (1370)، ارزشهای پایدار در معماری ایران، تهران: انتشارات میراث فرهنگی. 
  • کیانی، فاطمه (1390)، درآمدی بر هنر کاشی کاری ایران، کتاب ماه هنر (153)، 125-118. 
  •   کیانی، محمد یوسف (1376)، تزیینات وابسته به معماری اسلامی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.  
  • کیانی، مصطفی (1392)، جایگاه هنر آجرکاری تزیینی در معماری دوره پهلوی اول، نشریه هنرهای زیبا، دوره 18، (1)، 28-15. 
  •   مدرسی طباطبایی (1380)، تاریخ و جغرافیای قم (سفرنامه قم) ، نشریه اداره ارشاد اسلامی قم (14)، 84-79.  
  •   مکی نژاد، مهدی (1387)، تزیینات معماری، تهران: انتشارات سمت.  
  •   منوچهری، ماندانا (1379)، سیر تحول گچبری در ایران دوران اسلامی، استاد راهنما : زهرا رهنورد، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، دانشکده هنرهای زیبا.  
  • هال، جیمز (1389)، فرهنگ نگاره ای نمادها در شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.  
  •    http://www.ostan-qom.ir  سایت استانداری استان قم تاریخ بازیابی28/8/1394