تحلیلی بر کتیبه نگاری آیات قرآنی در قلعه چالِشتَر استان چهارمحال و بختیاری (از دوره قاجاریه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری باستا نشناسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

بناهای خا ننشین گونه ای از معماری هستند که در دوره قاجار در اغلب روستاهای چهارمحا لو بختیاری ساخته شده اند. قلعه چالشتر یکی از این بناهاست که در غرب شهرستان شهرکرد قرار دارد. یکی از ویژگی های بارز این بنای خا ننشین)اعیا ن نشین( استفاده گسترده از آیات قرآنی در نماهای بیرونی و داخلی است. ساخت بناهای خا ننشین)اعیان نشین( همواره براساس عقاید مذهبی بانی و ساکنان آن ایجاد می شود و هنرمند نیز تا حد امکان تلاش دارد قواعد و اصول ایجاد آیات قرآنی را به بهترین شکل انجام دهد. بخش قابل ملاحظه ای از این نقوش با مضامین مذهبی به دلیل داشتن شاخصه مهمی چون کتیب هنویسی از آیات قرآنی، اسامی امامان و ادعیه به صورت حک شده بر روی سنگ، چوب و گچ از اهمیت بسیاری برخوردار است. آیات قرآنی علاوه بر آراستن دیوارهای بیرونی بنا بر روی سرستون ها، سقف و بدنه اتاق پنج دری در حیاط اندرونی با گروهی از نقوش متنوع با مضامین مذهبی و قصص قرآنی تزیین شده است. هنرمندان در این مجموعه تلاش نمود هاند فضای مجموعه متناسب با آیات و قصص قرآنی مجسم شود. چرایی حضور آیات قرآنی، نوع گزینش آیات و حتی موقعیت مکانی و یکفیت بصری)شامل نوع خط، یکفیت تزیینات و دقت به کاررفته( مورد بررسی قرار گرفت تا ضمن بررسی جایگاه آیات، در نهایت بتوان با توجه به جو حاکم )خان و رعیت( - به چرایی ایجاد آیات، نیت و ارادت سازندگان در استفاده از این آیات رسید. ایجاد این آیات از سه جنبه قابل بررسی است: 1 الگویی رایج معماری زمان خود است و ارتباط زیادی با عقیده سازنده بنا ندارد 2- به عقیده و تعصب سازندگان بنا و جها نبینی و ایمان آنان مرمرتبط می شود 3- نوعی ابزار سیاسی برای پیشبرد اهداف سازندگان بوده است. نتیجه پژوهش نشان میدهد هدف صاحب این بنا ضمن احترام به باورهای مردم، و حفظ سجایای انسانی و توصیف مفاهیم معنوی با بیانی ساده و رسا با تلفیقی از جنبه های عین یگرایی دانسته شده است. لذا بنای که ایجاد شد بر مبنای الگوی است که همواره روح دینی در آن جریان دارد. روش تحقیق از نوع تاریخی، توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای با مطالعه اسناد و مطالعات میدانی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Quranic Verses Inscription in the Chaleshtar Castle at Chaharmahal and Bakhtiari Province (From The Qajar Period)

نویسنده [English]

  • Masomeh Taheri Dehkordi
PhD Candidate of Archaeology, Bu-ali Sina University
چکیده [English]

Khan’s house is a kind of architecture built in the Qajar period at most villages of Chaharmahal and Bakhtiari Province. Chaleshtar castle is one of these monuments which is located in west of Shahrekord City. One of the hallmarks of Khan’s house is the widespread use of Quranic verses in outer and inner views. The construction of Khan’s house (Lord’s house) is always based on religious beliefs of its owner and inhabitants, and the artist is also trying to do as much as possible to make the rules and principles of Quranic verses in the best possible way. A part of these motifs with religious themes is important because of the prominent attributes such as the inscription of the Qur’anic verses, the names of the imams in the carved form on stone, wood and plaster. Quranic verses besides decorating the exterior walls on the ceilings, the body of the Five Door Room in the indoor courtyard are decorated with a group of various designs with religious themes and Qur’anic stories. Artists in this collection have tried to visualize the space of the collection according to verses of the Qur’an. The reason for presence of the Qur’anic verses, the choice of verses, and even the location and visual quality (including the type of prescription, the quality of the decorations and the accuracy used) was examined to study the status of the verses, ultimately, with respect to the ruling atmosphere (Khan and the peasant) on how to create verses, intentions and dedication to the use of these verses. The creation of these verses could be explored in three respects: 1. A common pattern of architecture in the contemporary time and is not correlated with constructive thought. 2. Is it correlated with the belief and bias of the builders and their faith and ideology? 3. A kind of political tool for advancing the goals of the creators. The results of this research show that the goal of the owner of this building while respecting the beliefs of the people, and preserving human values and describing the spiritual concepts with a simple and expressive statement is considered together with a combination of aspects of objectivity. Therefore, the created building is based on the religious spirit that always flows in it. The research method is historical, descriptive-analytic and data collection method is library type with study documents and field studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Castle Chaleshtar
  • Haj Mohammad Khan
  • Hanging Scrolls
  • the Qur’an
  • اثنی عشری، نفیسه، مهناز شایسته فر، 1390، "بررسی نقوش تزیینی قرآن های تیموری و کاشی کاری مسجد جامع گوهرشاد"؛ فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره پانزده، یاپپز و زمستان، ص:2-20.  
  •   اشرفی، مهناز و غلامرضا حقیقت نایینی، 1374، "تحلیل فضایی-کالبدی مجموعه تاریخی چالشتر"، مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، تهران، انتشارات میراث فرهنگی، جلد سوم، ص:520-538.  
  •   اعتماد السطنه، محمد خان، 1368،" مراۃ البلدان"، به تصحیح: دکتر عبدالحسین نوائی و میر هاشم محدث، انتشارات دانشگاه تهران ،ج1  
  •   افلاکی، رضا، 1382،"جغرافیای استان چهارمحال و بختیاری"، انتشارات مرید  
  •   اکبر نژاد، مهدی، روح الله محمدی، 1388؛"کنکاشی در شور چشمی(چشم زخم) در قرآن و روایات"، تحقیقاتعلوم و قرآن و حدیث، سال ششم، شماره دوم، ص:67-90  
  •   امیدوار، شهرام، محمدرضا اعلائی بروجنی و زهره گمرکی،1379،"جغرافیای استان چهارمحال و بختیاری"، وزارت آموزش و پرورش.  
  •   امینی، حمید، 1383،"راهنمای جهانگردی استان چهارمحال و بختیاری"، انتشارات سازمان ایرانگردی و جهانگردی استان چهارمحال و بختیاری.  
  •   انصاری، مجتبی ، هانیه السادات اخوت، معصومه ملایی، 1387،"بررسی تاثیر عقاید  مذهب شیعه بر ارتباطات فضایی مساجد شیعه"، فصلنامه شیعه شناسی، سال6،شماره22،ص145-174.  
  •   آخوندی، اردشیر ، 1372،"قلاع استان چهارمحال و بختیاری"، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر سوسن بیانی، دانشگاه تهران.  
  •   آخوندی، اردشیر، 1385،"چهارمحال و بختیاری"، چاپ اول، انتشارات میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری.  
  •   آدونیس، "متن قرآن و آفاق نگارش"، ترجمه حبیب الله عباسی، فصلنامه مطالعات هنر اسلامی ، شماره 80،ص12-20  
  •   آهنجیده، اسفندیار، 1378،"چهارمحال و بختیاری و تمدن دیرینه آن"، انتشارات مشعل، چاپ اول  
  •   پهلوان، حسین، ، 1387،"روان شناسی رنگ ها در قرآن و حدیث"؛ مجله اندیشه حدیث، شماره ششم، ص:121-136.  
  •   حسینی، سید هاشم، 1388،"مقایسه ویژگی های هنر کتیبه نگاری عصر صفوی در دو مجموعه شاخص شیعی ایران(حرم مطهرامام رضا(ع) و بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی)"، فصلنامه مطالعات هنر اسلامی11  
  •   ده بزرگی، ژیلا، "چشم زخم در باور و فرهنگ ایرانیان"، چیستا، ص:457-461.  
  •   رنه دالمانی، هانری،1378،"از خراسان تا بختیاری"، جلد دوم، ترجمه غلامرضا سمیعی،چاپ اول، نشر طاوس.  
  •   زاگارل، اَلن، 1387،"باستان شناسی پیش از تاریخ منطقه­ی بختیاری"، ترجمه کوروش روستایی، انتشارات میراث فرهنگی استان چهارمحال و بختیاری.  
  •   شایسته فر، مهناز، مهران بهزادی، 1390،"هماهنگی طرح و نقش مسجد جامع یزد، زیلو و سفال میبد"، فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 15.  
  •   شایسته­ فر، مهناز، 1380؛"جایگاه قرآن، ادعیه و ادعیه در کتیبه های اسلامی"، دوره پنجم، ویژه نامه مدرس  
  •   شایسته­ فر، مهناز، 1384،"نقش تزیینی و پیام رسانی کتیبه در معماری اسلامی"، کتاب ماه هنر،ص:96-108.  
  •   شکاری، جواد ، 1382،"جایگاه رنگ در فرهنگ وهنر اسلامی"، مدرس هنر، دوره اول، شماره 3، ص93-104.  
  •   شکری، محسن،1391،"بسم الله الرحمن الرحیم"، تهران، انتشارات هزاره دانش، چاپ دوم  
  •   ظل السلطان، مسعود میرزا، 1362،"تاریخ مسعودی"، تهران، انتشارات یساولی، چاپ اول  
  •   فتاحی، قاسم، 1383،"چهارمحال و بختیاری در عهد افشاریه"، چاپ اول  
  •   فتح اللهی، الهام، 1388،"چالشتر"، پروژه کارآموزی، دانشکده هنر و معماری دانشگاه باهنر کرمان، منتشر نشده. 
  •   گرابار، الگ، 1384،"هنر، معماری و قرآن"، ترجمه حسن رضایی، فصلنامه اسلام پژوهی، شماره اول، پاییز و زمستان 1384، ص: 51-80.  
  •   مرادی، نادر، 1391،"آیه الکرسی مشکل گشای مشکلات"، تهران، انتشارات هزاره دانش، چاپ دوم  
  •   مطهری، مرتضی ، 1370،"آشنایی با قرآن "، جلد هشتم، تفسیر سوره های طلاق، تحریم، ملک، قلم.  
  •   نیکزاد، کریم، 1357،"شناخت سرزمین چهارمحال"، چاپ شده در ادره کل فرهنگ و هنر اصفهان.  
  •   Bernard ,O'kane , 2006, “Iranian Art “ ,The Treasures of In The Museums of CAIRO’ ,Edited by:Bernard o'Kane ,A supreme council of Antiqities Edition The American university in cairopress cairo –New York  
  •   H .E . Suzanne Mubarak, 2006, “Iranian Art “ ,The Treasures of In The Museums of CAIRO’ ,Edited by:Bernard o'Kane ,A supreme council of Antiqities Edition The American university in cairopress cairo –New York,  
  •   pope ,Arthur ,Upham , a survery Persian Art ,Volume XIV ,Text pages 2879 – 3905 plates .1488-1530. New Studies 1938-1960 , proceedings Fourth congress Persian Art 14  
  •   Volume II Islamic period , Volume II Editor :porham – Booth clibborm ,Editors :M .Madina, M. Sutcliff condon