بررسی یک نمونه نسخه خطی مصور «جنگ شعر» قاجاریه محفوظ در موزه و کتابخانه مجلس شورای اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد هنر اسلامی

چکیده

تولید نسخ خطی یکی از مهمترین وجوه هنراسلامی است که در طول تاریخ باعث پیوند و قرار‎گرفتن هنرهایی چون تذهیب، خوشنویسی و نگارگری در کنار یکدیگر شده است. در میان نسخه‎های خطی، جنگ های شعر نمونه‎هایی هستند که با تصاویر و تزیینات بسیاری مزیین شده‎اند. موضوع این تحقیق معرفی یک جنگ شعر مصور مربوط به دوران قاجار است که در موزه و کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‎شود. هدف از این مقاله بررسی این جنگ با نام «زبدة المنتخبین» از نظر محتوایی و هنرهای به کار رفته در آن است بنابراین سوالاتی که این تحقیق در پی یافتن آن است عبارتند از: محتوای اشعار این جنگ شعر چیست و چه هنرهایی با چه کیفیتی در جنگ شعر زبده المنتخبین استفاده شده است؟
پس از پژوهشهای انجام گرفته بر روی این نسخه خطی مشخص شد که این جنگ شعر شامل پنج فصل است که فصل اول آن با اشعاری در مدح فتحعلی شاه آغاز می شود و سپس در بقیه فصل‎های آن اشعاری از دیگر شاعران معروفی همچون سعدی، خاقانی، ابن حسام و... و همچنین شاعران درباری معاصر قاجار و کمتر شناخته شده ای است که موضوع اغلب این اشعار عرفانی است. همچنین از هنرهای مختلفی چون نگارگری و تذهیب، جلدسازی و آرایه هایی همچون جدول کشی و سرلوح ... در این نسخه استفاده شده است. با توجه به این که این نسخه به پادشاهی اهداء نشده و همچنین کیفیت تزیینات و نگاره‎های آن در سطح پایینی است، یک نسخه درباری محسوب نمی‎شود. روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی مبتنی بر مطالعه نسخه خطی و مطالعات کتابخانه‎ای است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study on a Sample of Illustrated Manuscript of The Qajar “Anthology” Preserved in Islamic Consultative Parliament Museum and Library

نویسنده [English]

  • Soodabe Hoseyni
MA of Islamic Art
چکیده [English]

Creating manuscripts is one of the most important aspects of Islamic art which connected different arts during the history such as Gilding, calligraphy and painting. Among all the manuscripts, analects are samples designed by pictures and patterns. The subject of this research is to introduce pictorial analects of Qajar dynasty which is kept in Islamic parliament. The aim of this research is to survey the content and arts of these analects in the name of “Zobde Al’Montakhabin”. Therefore the research questions include: what is the poems content of this anthology? What kind of art is used in this anthology? The research shows that these analects include five chapters. The first chapter begins with some poems flattering Fatali Shah and then other chapters include poems of Sadi, Khaghani, Ibn Hesam etc. and some unknown Qajar poets writing about mysticism. Other arts including painting and gilding, volumes and arrays, such as the tables and epigraphs are used in this manuscript. According to the fact that this manuscript had not been dedicated to any king and its quality of designs and pictures is low, it cannot be considered a kingship one. Research method is descriptive and analytical, based on studying the manuscript and library studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pictorial manuscript
  • Anthology
  • Qajar dynasty
  • آرزو، پایدار فر، مهناز شایسته فر و حسن بلخاری، (1390)، «بررسی دو نسخه خطی قرآنی مذهب موزه ی چهل ستون اصفهان- اواخر دوره صفویه و اوایل قاجایه»،کتاب ماه مهر، 152، 110-118.  
  •   بیانی، محمد مهدی، (1353)، کتاب شناسی کتابهای خطی، به کوشش حسین محبوبی اردکانی، تهران.  
  •   پاکباز، رویین، (1386)، دایر المعارف هنر، تهران، فرهنگ معاصر.  
  •   پاکباز، رویین، (1387)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران، زرین و سیمین.  
  •   داروئی، پریسا، محسن مراثی، (1390)، «بررسی تصویر سازی به شیوه لاکی اصفهان عصر قاجار»، نگره، 20، 33-43.  
  •   زارعی مهرورز، عباس، (1373)، «بر کرانه ادب وهنر: سیر تاریخی هنر تذهیب»، وقف میراث جاویدان، 6، 125-135.  
  •   عظیبی، حبیب الله، (1389)، «ادوار تذهیب در کتاب آرایی مذهبی ایرانی، هنر و معماری»، هنرهای تجسمی، 41، 23-32.  
  •   مایل هروی، نجیب، (1380)، تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه های خطی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.  
  •   علی محمدبن احمد الهمدانی، (زمان قاجاریه)، نسخه خطی زبده المنتخبین، محفوظ در موزه و کتابخانه مجلس شورای اسلامی.  
  •   کرباسی، کلود، ماری پرهیزگار و پیام پریشان زاده، (1390)، شاهکارهای نگارگری ایران، تهران، موزه هنرهای معاصر.  
  •   محب علی، آزاده، (1381)، «نگاهی به تاریخچه و سیر تحول هنر تذهیب: تذهیب، آرایشگر صفحه های قرآنی»، گلستان قرآن، 126، 11-15.  
  •   هالدین، دانکن، (1366)، صحافی و جلد های اسلامی، ترجمه آذر آذرنوش، تهران، سروش.  
  •   http://www.ebnesina3.ir/ModuleDefinitions/NewsArticles/ViewArticle.aspx?ArticleId=136
  • تاریخ دسترسی 15/6/1394