کتیبه نگاری آیات قرآنی بر مناره های سلجوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد

2 کارشناس ارشد باستا نشناسی- دانشگاه تربیت مدرس

3 دانشجوی کارشناس یارشد پژوهش هنر، دانشگاه پیام نور

چکیده

در گستره وسیع فرهنگ و هنر اسلامی، معماری تجلی گاه حضور و وجود آیات الهی، سخنان اولیاء و انبیاء الهی است. اینگونه ابنیه همچون مسجد و مناره را می توان بارزترین آثاری دانست که اندیشه اسلامی در ساخت و تزئین آ نها تأثیرگذار و متبلور گشته است. مناره ها ازجمله آثاری است که با کاربری دینی و غیردینی )محل اذا نگویی و وابسته به بناهای مذهبی یا میل راهنما( مزین به نقوش متنوع هندسی، کتیبه ای و... است. هدف اصلی این پژوهش بررسی و تبین جایگاه کتیبه نگاری در تزئینات مناره های سلجوقی است. سؤال پژوهش عبارت است از اینکه آیات الهی نقش شده بر مناره های سلجوقی بازگوکننده کدام مفاهیم و مضامین دینی است؟ چهارچوب پژوهش بر این فرضیه استوار است که هنرمندان در کتیبه نگاری مناره های سلجوقی همچون مناره چه لدختران، مناره گار، مناره زیار، مناره ساربان و ... با به کارگیری آیات الهی چون هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ، هُوَ غَفُورٌ رَحِیم،ا لله ربی، ا لله اکبر، آِیه الکرسی و ... ضمن بازگو کردن صفات مطلق خداوند و تأکید بر آن ها، ترکیبی هدفمند از ارتفاع مناره ها به همراه مضمون کتیب ههایی که حاکمیت خداوند را بر جهان تأکید می کند، در نظر داشته است. مناره های دوره اسلامی که در نگاه عرفانی و حِکمی، ستونهایی میان زمین و آسمان تعبیر و تفسیر می شوند، فضاهای یاند که نگاه مخاطب را به علت مرتفع بودن آن ها از زمین به سمت آسمان هدایت می کنند. هنرمندان طراح این بناها با به کارگیری جملات و آیات دینی که متذکر صفات مطلق خداوند و نشان دهنده حاکمیت پروردگار بر هستی است، نگاه مخاطب را در این سیر صعودی بارور و در نهایت ذهن مخاطب را با اندیشه ای که حاکمیت الهی را هشدار می دهد در نقطه پایانی ارتفاع مناره ها به سمت آسمان متوجه می سازد. بنابراین می توان بیان داشت که ، مضمون کتیبه های دینی و الهی نقش شده بر روی مناره ها، در ارتباط مستقیم با اصل ارتفاع در مناره های دوره اسلامی و مناره های دوره سلجوقی مورد مطالعه است. این پژوهش به روش توصیفی، تحلیلی و مطالعات آن به صورت کتابخانه ای به سرانجام رسیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Inscription of Quranic Verses on the Saljoughi Minarets

نویسندگان [English]

  • Majid Sarikhani 1
  • Akbar sharifinia 2
  • Tayebeh Shakarami 3
1 Faculty member, Department of Archaeology, Shahrekord University
2 Masters of archeology, University of Tarbiat modares
3 Student of M.A in Art Research, Payam Noor University
چکیده [English]

In the wide spectrum of Islamic art and culture, architecture is the manifestation of divine verses and the sayings of prophets and holly and selected people. Such buildings, including mosques and minarets, can be regarded as the most prominent works reflecting the Islamic thought during their constructing and decorating. Minarets, with religious and nonreligious applicability, are embroidered with varieties of geometric and inscription designs. The main objective of this study is investigating and evaluating the place of the inscriptions in Saljoughi minarets’ decorations. This study tries to answer this question: which kind of religious concepts and themes the holly verses written on the minarets are representing of? The framework of this study is steady upon this hypothesis that the artists who made inscriptions on the minarets such as Chehl Dokhtaran, Minare Gar, Ziar and Sareban, beside of trying to indicate and focus on the absolute traits of Allah through employing verses like Ayatol Korsi , aimed to make a purposeful combination of the height of the minarets and the motifs of the inscriptions which indicate God’s sovereignty over the world. Due to their height, Islamic minarets which are interpreted as the pillars between earth and heaven according to the theosophical point of view, guide the view of the audience from earth to the sky. By applying the sentences and religious verses indicating the absolute rule of God, artists who designed these monuments have fertilized the view of the audience during this ascendant.So, it could be indicated that the concept of the inscriptions drawn on the minarets has a direct relation with the height of the Saljoughi and Islamic minarets which have been investigated in this study. This study has been conducted through descriptiveanalytical method, using library investigations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saljoughi
  • Minaret
  • Inscription
  • Absolute Traits of God
  • قرآن کریم

        • آزاد، میترا. ( 1384). «  بررسی تحول بناهای مذهبی دوره ساسانی به بناهای مذهبی قرون اولیه اسلامی »، رساله دکتری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، منتشر نشده. 

        • ـــــــــــــــــــــــــــــ. (1393 ). بررسی سه منا ره مهم دو ره سلجوقی (چهل دختران، تاریخانه دامغان و مسجد ساوه)، فصلنامه مطالعات معماری ایران، شما ره 5، صص 56 - 39 . 

        • اتینگهاوزن، ریچارد و الگ گرابر. ( 1378 ). هنر و معماری اسلامی. (دکتر یعقوب آژند، مترجم ). تهران: سمت. 

        • پوپ، آرتور اپهام و فیلیس اکرمن. ( 1387 ). سیری در هنر ایران.(نجف دریابندی و دیگران، مترجم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.  

       • جعفری زند، علیرضا. (1377). «  مسجد و مناره گار »، مجله باستان پژوهشی، شما ره 2، صص 8- 6.  

       • حاتم، غلامعلی.( 1378 ). معماری اسلامی ایران در دوره سلجوقیان. تهران: ماجد.  

       • دانشنامه جهان اسلام. ( 1387 ). جلد 12 ، ( چ- ح) .تهران.  

       • رفیعی مهرآبادی، ابوالقاسم.( 1352 ). آثار ملی اصفهان. تهران: چاپخانه اتحاد. کتیبه نگاری آیات قرآنی بر منارههای سلجوقی.  فصلنامه علمی نگارینه هنر اسلامی شماره هفتم و هشتم - پاییز و زمستان 1394  

       • زمانی، عباس. (1351).  « منار و منا ره تزئینی در آثار تاریخی اسلامی ایران » .مجله هنر و مردم، (شماره 121 )، صص 72 - 62 .  

       • شایسته فر، مهناز. (1384). « نقش تزئینی و پیام رسانی کتیبه در معماری اسلامی »، کتاب ماه و هنر، شما ره 90 - 89 ، صص.94-108  

       • فاضل، محمود. (1348).« پیدایش مناره در اسلام »، مجله هنر و مردم، شماره 78 - 77 ، صص 56 - 52 .  

      • کیانی، محمدیوسف ( 1379 ). معماری ایران دو ره اسلامی.تهران: سمت.  

      • گدار، آندره. ( 1378). آثار ایران. (محمدتقی مصطفوی،مترجم)ج 2، انتشارات آستان قدس.  

      • مخلصی، محمدعلی. (1359). « شهر بسطام و مجموعه تاریخی آن »، اثر، شماره 4- 3- 2، صص 245 - 209 .  

      • نوری الفشارکی، شهبانو. (1379). «  بررسی و مطالعه هنر معماری منارههای عهد سلجوقی در شهر اصفهان »، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، منتشر نشده.  

      • هنرفر، لطف الله. ( 1350 ). گنجینه آثار تاریخی اصفهان. تهران: چاپخانه زیبا.  

      • هیلن براند، رابرت. ( 1380 ). معماری اسلامی. (باقر آیت ا للهزاده شیرازی، مترجم). تهران: روزنه.  

      • Kleiss, W. (2002). MINARET, Encyclopædia Iranica

      • Taghizadeh, Katayoun. (2012). Islamic Architecture in Iran, A Case Study on Evolutionary of Minarets of Isfahan, Architecture Research, 2(2): 1-6.

      • http://www.imna.ir  

      • http://www.isfahan.org.uk  

      • http://www.kufic.info  

      • http://www.isfclimbing.ir  

      • http://www.isfahan.org.uk