اهمیت مناسک حج(1) و بیت الله الحرام در دوره عثمانی چنان است که این دولت همزمان با حکومت ممالیک، نظارت بر حرمین را عهدهدار بوده و خدماتی چند به آنها ارائه میداد، اما پس از برافتادن این دولت توسط سلطان سلیم عثمانی (در سال923 هـ .ق)، حرمین زیر نظارت مستقیم آنان قرار گرفت. عواملی از قبیل؛ ارسال هدایای نقدی و غیرنقدی سلاطین و درباریان عثمانی برای اهالی حرمین،گستردگی تشریفات و تعددکارگزاران آن، اختصاص موقوفات و خیرات، حمایت مالی از امرای حجاز و انجام دادن کارهای عمرانی؛ از مهم‌ترین تدابیر عثمانیان تا پایان حکومتشان برای تسلط بر حرمین بود. اهمیت حجگذاری مسلمانان در دولت عثمانی، چنان است که جلوههایی از این مکان مقدس و مناسک معنوی، در هنر کاشیکاری این دوره نیز، به تصویر درآمده است. در این مقاله قصد داریم تا به روش تاریخی- توصیفی، بر پایه مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانهای و سایتهای معتبر؛ مصداقهایی ازکاربرد تصاویر کعبه، در هنر مذکور را معرفی نموده و ویژگیهای بصری و محتوایی این نمونهها را مورد مطالعه قرار دهیم. نتایج تحقیق حاکی از آن است که ترسیم کعبه، علاوه بر نگارهها در کاشیکاریها نیز رایج بوده و سعی شده تا این بنای مقدس، با جزئیات و به شیوهای واقعگرایانه به تصویر در آید. اشعار عرفانی(مولوی) درباب تشبیه دل به کعبه، آیات قرآنی (سوره آل عمران) با مضمون کعبه به عنوان نخستین خانه برای عبادت مردم و اهمیت مقام ابراهیم، اجرای تصاویرکعبه با جزئیات و نوشتن نامهای مختلف و متعددی از جمله؛ ارکان کعبه، ورودیهای اصلی، منارهها، منبر و ...، کاربرد نقوش گیاهی و هندسی در حاشیهها و متنِ تصاویر و ...، از جمله ویژگیهای شاخص این کاشیکاریها به شمار میرود.
)