نقوش و نمادهای گیاهی و حیوانی در سفالینه های دوران اسلامی ایران

نویسنده

دانشیار دانشکده هنر دانشگاه الزهرا

چکیده

دین مبین اسلام با بستر فرهنگی وحی و ندای آسمانی قرآن کریم، به شکوفایی و بالندگی زمینه­های علمی و هنری یاری رساند.. قبول دین اسلام در قلمرو وسیع ساسانیان و تغییر فرهنگ از تجمل­پرستی به ساده­زیستی موجب توجه بیشتر به سفالگری گردید.
اهمیت سفال تنها به عنوان کهن­ترین صنعت دستی بشر نیست بلکه سفال با نقش و نگارهایی که سازندگانش در پس قرنها به آن داده­اند، تاریخ، فرهنگ و هنر انسانها را نیز به نسلهای بعد منتقل کرده است.
با وجود تنوعات بسیاری که در نقوش سفالینه های دوره اسلامی وجود دارد ، پژوهش حاضر به مطالعه و تبیین نقوش گیاهی و حیوانی  می پردازد.
یکی از انواع نمادهاونقوشی که دراوایل دوره اسلامی به دلیل تحریم نقوش انسانی موردتوجه قرارگرفت؛نقوش گیاهی است.گیاهان به دلیل اینکه از منابع تغذیه بشر بودند، در تفکر بشر جایگاهی خاص داشته­اند؛ که از دیرباز بر روی سفالینه­ها بکار می­رفته­اند.
ازدیگر نقوش بااهمیت وترسیم شده برروی سفالینه های دوره اسلامی نمادهای حیوانی می باشد،که برای بیان بیمها و امیدها و نمایش قدرتهای آسمانی از این نقوش استفاده می­شده است. حتی تصاویرحیوانی بطور سنتی نقش مهمی در هنر و ادبیات داشتند.
روش به کار گرفته شده در این پژوهش روش توصیفی – تاریخی  و با استفاده از منابع مکتوب و تصاویر موجود  می باشد ، لذا  در گرد آوری داده ها از روش کتابخانه ای و مشاهده بهره گرفته شده است.
نتایج پژوهش نشان می دهد که  این نقوش از شرایط پیرامونی در جامعه و اعتقادات  مردم آن زمان تاثیر فراوانی پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Plant and Animal Motifs and Symbols in Potteries of Islamic Period in Iran

نویسنده [English]

  • Abolghasem Dadvar
Professor of Art Research, at Alzahara University
  • اسماعیل پور.ابوالقاسم(1377)،اسطوره،بیان نمادین،سروش،تهران. 
  • بروس میت­فورد، میراندا (1388)، فرهنگ مصور نمادها و نشانه­ها در جهان، ترجمه: ابوالقاسم دادور و زهرا تاران، ، انتشارات دانشگاه الزهرا(س)وکلهر، تهران. 
  •  پاکباز، رویین (1381)، دایرۃالمعارف هنر (نقاشی، پیکره­سازی و هنر گرافیک)، فرهنگ معاصر، تهران. 
  •  پوپ، آرتور­­ اپهام (1387)، سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز)، ترجمه: نجف دریابندری و دیگران، شرکت انتشارات عملی و فرهنگی، تهران. 
  •  پورداوود.ابراهیم(1356)،فرهنگ ایران باستان،انتشارات دانشگاه تهران، تهران. 
  •  توحیدی.فائق(1379)،فن وهنرسفالگری،سمت،تهران. 
  •  جابز، گرترود (1380)، سمبلها، ترجمه: محمدرضا بقاء­پور، نشر مترجم، تهران. 
  •  دادور، ابوالقاسم ومهتاب مبینی(1388)،جانوران ترکیبی درهنرایران باستان،، انتشارات دانشگاه الزهرا(س)،تهران.   
  •  دادور، ابوالقاسم و الهام منصوری (1385)، درآمدی بر اسطوره­ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان، تهران، انتشارات دانشگاه الزهرا وکلهر،تهران. 
  •  دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت­نامه (جلد چهاردهم)، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.   
  •  ریاضی، محمدرضا (1375)، فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران، مرکز انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران. 
  •   کامبخش­فرد، سیف­اله (1380)، سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، انتشارات ققنوس، تهران. 
  •   کریمی، فاطمه و محمدیوسف کیانی (1364)، هنر سفالگری در دوران اسلامی ایران، نشر مرکز باستان­شناسی ایران، تهران.   
  •   کزازی. میرجلال‌الدین (1376)، رؤیا، حماسه، اسطوره، چاپ دوم، نشر مرکز، تهران. 
  •   کیانی، محمدیوسف (1380)، پیشینه سفال و سفالگری در ایران، انتشارات نسیم دانش، تهران. 
  •   معین، محمد (1381)، فرهنگ فارسی، (ج 1و4)، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران. 
  •   ناظرزاده کرمانی.فرهاد(1368)،نمادگرایی درادبیات نمایشی،برگ،تهران 
  •   ویلسون، اوا، طرح‌های اسلامی، ترجمه: محمدرضا ریاضی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها ،1377 
  •   هال، جیمز(1380)، فرهنگ نگاره‌ای نمادها درهنر شرق و غرب، ترجمه: رقیه بهزادی ،انتشارات فرهنگ معاصر، تهران. 
  •   یاحقی، محمدجعفر (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها در ادبیات فارسی، نشر فرهنگ معاصر،تهران. 
  •   یونگ. کارل‌گوستاو ودیگران (1377)، انسان و سمبل‌هایش، ترجمه: محمود سلطانیه، جام‌جم، تهران. 
  •   Canby, Sheila R.( 2006), Islamic Art in Detail, London, The British Museum Press. 
  •   عبدالهیان.مهناز(1378)،مفاهیم نمادهای مهر و ماه درسفالینه های پیش ازتاریخ،هنرنامه ،سال اول.ش ،56 2، 
  •   اکبری.عباس(1390)،سهم کاشان درتاریخ سفال وسرامیک جهان اسلام پایان نامه دکتری پایان نامه ها استادراهنما:یقعوب آژند،دانشگاه تهران. 
  •   حدیدی.الناز(1388)، مطالعة تطبیقی نقش و نماد عقاب درمجسمه‌ها، فلزات و منسوجات ایران، یونان و مصر باستان، پایان نامه کارشناسی ارشد دررشته پژوهش هنر،استادان راهنما:ابوالقاسم دادور و عباس اکبری، دانشگاه الزهرا(س) 
  •   کوهزاد.نازنین(1389)،بررسی نقوش ونمادهای آیینی در سفالینه های دوران اسلامی، پایان نامه کارشناسی ارشددررشته هنراسلامی، استادان راهنما:ابوالقاسم دادور و عباس اکبری ، دانشگاه کاشان 
  •   نوبهاری.لیلا(1381)،بررسی نقوش سفالینه های نیشابور(سده اول تاهشتم هجری)وکاربردآن درگرافیگ،پایان نامه کارشناسی ارشد دررشته گرافیگ،استادراهنما:ابوالقاسم دادور،دانشگاه الزهرا(س) 
  •   گروبه.ارنست جی(1384)،سفال اسلامی، مترجم:فرناز حاِئری، نشر کارنگ ،تهران.