بنیاد نظری ماندالا و بازنمایی آن در قالی های چهار باغ

نویسنده

عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان

چکیده

ماندالا از کهن الگوهایی است که مفهوم خود را در اغلب تمدن های بشری در قالب فرم اولیه دایره، مربع و یا ترکیبی از هر دو بازنمائی کرده است؛ این در حالی است که در جزئیات عناصر از فرهنگ بومی هر منطقه تأثیر پذیرفته و وجوه متفاوتی به خود گرفته است. از نظر مفهوم، ماندالا تبیین کننده مکان مثالی خدایان، معابد، وسیله مراقبه در سنت هندو و بودا است و تصویر کننده باغ بهشت و یا همان نقش جهان در سنت ایرانی است.
مسئله این مقاله بازشناسی مفاهیم و فرم ماندالا در مقایسه با قالی های چهارباغی است. هدف آن ارائه گواهی بازنمود نماد کهن الگوی ماندالا در قالی های چهارباغی است و اطلاعات آن به صورت اسنادی گردآوری شده و به روش مقایسه ای مفاهیم، مقولات و روابط بین آن‌ها مورد توصیف و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل نشان می دهد که مفاهیمی همچون «نقش جهان»، «باغ بهشت»، «آب حیات»، «حصارهای محافظ از ورود شیاطین» در قالی های چهارباغی و در تطابق ماندالا در سنت های دیگر یافت می شود. از لحاظ فرم نیز تقسیم قالی های چهارباغی توسط جوی های آب صلیبی شکل به چهار قسمت و به مرکزیت چشمه آب حیات و یا کوشک مرکزی -که بعدها این چشمه به ترنج تبدیل می شود- با فرم ماندلا مطابقت دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Theory of the Mandala and its Representation in Chahar-Bagh Carpets

نویسنده [English]

  • Mohammad Reza Shirvani
چکیده [English]

Mandala is an Archetype which has represented its concept in the primary form of circle, rectangle or a combination of both in most civilizations; however, different details has emerged into this pattern based on the cultural background of each region, thus creating various forms. In terms of concept, Mandala explaining location of the gods, temples and it used for meditation in the Hindu and Buddhist tradition and image of the Paradise or the world plan in the Iranian tradition. In this paper, it has been tried to re-identify form and concepts of Mandala and compare them with Chahar-Bagh carpets. The purpose of the paper is to provide evidence regarding the representation of Mandala in Chahar-Bagh carpets. Information has been gathered based on documents and has been analyzed through comparative reasoning, taking into concepts, categories and the relationship amongst them. Results show that concepts such as “Naghsh-e-Jahan/world pattern,” “Bagh-e-Behesht/eden,” “Ab-e-Hayat/eternity spring,” “Fences preventing entrance of Demons,” are found in Chahar-Bagh carpets and comparable with Mandala in other cultures. From the form point of view, dividing Chahar-Baghi carpets by cross like creek with an eternity spring or a central palace in the middle- the spring later changes into Toranj- also matches Mandala form.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mandala
  • Mandal
  • Naghsh-e-Jahan/ world pattern
  • Carpet
  • Chahar-Bagh
  • قرآن مجید. 
  •   اتونی، بهروز. (1389). «نگاره ماندلا، ریختار ساخت اسطوره، حماسه اسطوره‌ای و عرفان». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی (21), 9-44. 
  •    اسمارت، جان وموپینز، نینان، وینگ زای و شلو. (1387). سه سنت فلسفی: گزارشی از فلسفه های هندی، چینی و یهودی. مترجم، ابوالفضل محمودی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. 
  •   اصلانو، حسن. (1381). «باغ های ایرانی و چهارباغ». مجله ساخت و ساز (18). 
  •   آنَنْدراج، محمد پادشاه. (1363). فرهنگ آنَنْدراج. به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران. 
  •  بورکهارت، تیتوس. (1369). هنر مقدس. مترجم جلال ستاری. تهران: سروش.   
  •  --------------. (1370). رمز پردازی. چاپ اول. مترجم جلال ستاری. تهران: سروش. 
  •  بی نام.(1394). «طرح و نقش فرش ایرانی». وبگاه هزار و یک بوم: http://1001boom.com/3602/ (/25/10.1394). 
  •   توچی، جوزپه. (1388). مندله نظریه و عمل، با اشاره خاص به روان شناسی جدید زیر دانستگی. مترجم ع. پاشایی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.   
  •  حصوری، علی. (1376). «باغ مینوی فردوس و طرح قالی ایران». کلک (76). 
  •   حیدر نتاج و منصوری، وحید و امیر. (1388). «نقدی بر فرضیه الگوی چهارباغ در شکل گیری باغ ایرانی». باغ نظر (12)، 17-30. 
  •  دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه دهخدا. جلد 14. تهران: دانشگاه تهران. 
  •  ذکرگو، امیر حسین. (1379). «تجلی ماندالا در معماری و موسیقی سنتی ایران». هنر نامه، (8)، 5-19. 
  •   ----------------. (1379). «ماندالا، تجلی ماوراءالطبیعه در هنر دینی هند». فصلنامه هنر، (46)، 89-100. 
  •   شایگان، داریوش. (1380). بت های ذهنی و خاطره ازلی. چاپ چهارم. تهران: امیر کبیر. 
  •   عضد الدوله، جمال‌الدین حسین. (1032 ق). فرهنگ جهانگیری.   
  • عمید، حسن. (1389). فرهنگ لغت عمید. به کوشش فرهاد قربان زاده. تهران: اشجع. 
  •   کرامتی، محسن. (1370). فرهنگ اصطلاحات و واژگان هنرهای تجسمی. تهران: چکامه. 
  •   کورت، اردمان. (1387). «قالیهای باغی». مجله قالی ایران (19). 
  •  مدقالچی، انصاری و بمانیان، لیلا، مجتبی، محمدرضا. (1393). «روح مکان در باغ ایرانی». باغ نظر (28)، 25-38. 
  •   مسعود، امین پور و آقاشریفیان اصفهانی، محمد، احمد و حمید. (1394). «واکاوی تحلیلی معنای کاربردی چهارباغ در کتاب‌ها و نوشته های سده».پژوهش های معماری اسلامی (6)، 105-122. 
  •  ولیان، شمیم. (1391). «ماندالا در معماری اسلامی ایران». بیناب (22)، 53-92.   
  • ویلبر، دونالد. (1348). باغ های ایرانی و کوشکهای آن. چاپ اول. مترجم صبا، میهن دخت. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. 
  •    هوهنه گر، آلفرد. (1366). نمادها و نشانه ها. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر اسلامی.  
  •   یاوری، ح. (1370).« آسمان بر زمین بازتاب نمادین آرکی تایپ تمامیت و کمال، در ساختار بیرونی و درونی هفت پیکر». ایران‌شناسی (11)، 548-566. 
  •    یونگ، کارل، گوستاو. (1352). انسان و سمبول هایش. چاپ اول. مترجم صارمی، ابوطالب. تهران: امیر کبیر. 
  •      Ballard, J. F. (2016). The Collection Online; Retrieved from The Metropolitan Museum of Art: http://www.metmuseum.org/collection/the-collection-online/search/447583. (2016, 1, 15). 
  • Britannica, T. E. (2016). mandala-diagram. Retrieved from Encyclopædia Britannica: http://www.britannica.com/topic/mandala-diagram. (2016, 1, 9). 
  • Buhnemann, G. (2003). MANDALAS AND YANTRAS. Leiden, Netherlands: Koninklijke Brill NV. 
  •  Daneshdoust, y. (1993). Retrieved from ICOMOS: www.international.icomos.org/ publications/93garden4.pdf. (2016, 1, 9). 
  •  KirK, G. S. (1970). Myth its meaning & functions in ancient &other cultures. (مترجم: بهار مختاریان) England: Cambridge. (2016, 1, 9). 
  •    Shakya, M. (2016). Mandala Structure. Retrieved from Thangka: http://www.thangka.de/Icono/mandala-e.htm#fire. (2016, 1 15)