تصویر گری براق در هنر سفالگری ونگارگری دوره اسلامی با تاکید بر معراج پیامبر (ص)

نویسندگان

1 کارشناس ارشد باستان شناسی

2 دانشجوی دکترا

3 دانشیار دانشگاه هنر اصفهان

4 دانشجوی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

واقعه معراج پیامبر اکرم (ص) همواره موردتوجه هنرمندان بوده و موجب پدید آمدن آثار متعددی در عرصه‌های مختلف هنری همچون؛ نگارگری و سفالگری شده است. بنابر آیات قرآن کریم، شبی در مکه، جبرئیل بر پیامبر اکرم (ص) نازل می‌شود و پیامبر را به بیت‌المقدس فرامی‌خواند (آیه اول سوره اسرا و آیه 18 سوره نجم). پیامبر سوار بر مَرکبی به نام بُراق می‌شود و سفر روحانی خود را آغاز می‌کند. در سده هفتم هجری قمری و در عهد ایلخانی، چالش‌های مذهبی موجب شد تا تصویرسازی روایات قرآنی، به‌ویژه موضوعاتی که در ارتباط وقایع زندگی پیامبر اسلام است، موردتوجه قرار گیرد. یکی از این نقوش تزیینی، نقش اسفنکس‌ها در کنار درخت زندگی است. این نقوش به‌عنوان کهن‌الگو در فرهنگ ایران باستان و میان‌رودان، بستر مناسبی برای وصف روایت فرازمینی معراج، از نگاه هنرمندان نگارگر و سفالگر، فراهم آورد. هدف این مقاله مطالعه و شناخت دقیق نقش نمادین بُراق و درخت سدره‌المنتهی بر روی سفالینه‌های دوره اسلامی و مقایسه آن با نمونه‌های نگارگری است. همچنین در ادامه فرایند این پژوهش به چرایی انتخاب موجود اساطیری اِسفَنکس به‌عنوان مرکب پیامبر پرداخته می‌شود. روش انجام این پژوهش، تاریخی و توصیفی- تطبیقی و شیوه گردآوری، به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی است. نتایج پژوهش، بیانگر آن است که واقعه معراج، واقعه‌ای فرازمینی است؛ بنابراین هنرمندان، نقوش اِسفَنکسی را که هم موجودی اسطوره‌ای و هم در ارتباط با علم نجوم بوده به‌عنوان مرکب پیامبر در سفر روحانی ایشان در نظر گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Boragh illustration in the art of pottery and miniatures in Islamic period with emphasis on of Mi’raj of the Prophet

نویسندگان [English]

  • Fakhredin Mohamadiyan 1
  • Khadijeh SHarif Kazemi 2
  • Ahmad Salehi Kakhki 3
  • Farid Ahmadzadeh 4
1
2
3
4
چکیده [English]

Mi’raj event is a great prophet that has always attracted artists and therefore has artistic effects in many different fields such as, Miniature and pottery emerged. According to Quran Karim, in one night in Makkah, Gabriel is sent down to the Prophet and the Prophet calls Jerusalem. Prophet riding on a horse is called Boragh and so begins his spiritual journey. The story of Mi’raj the Prophet is a common theme in the art of miniature. In the seventh century AH era Īlḵanid religious challenges led to the Qur’anic narrative illustration, especially issues associated with the era of the Prophet’s life, to be considered. One of the decorative motifs is the Asfnks motif, along with the tree of life. This motif as an archetype, the culture of ancient Persia and Mesopotamia suitable for a narrative description of Mi’raj, the visibility was miniaturists. Purpose of this paper was to study and knowledge the role of symbolic Boragh and Sdrh Almnthy tree on Islamic pottery and comparison with samples from the miniature. In continue of this study was chosen because of the mythological horse Asfnks as the Prophet, are discussed. The methods were used in this study is the historical and descriptive –matching and Collection practices and gathering information was according to the library and field methods. The results were indicated that, Mi’raj is an extraterrestrial event, therefore, artists, designs Asfnks, mythological creature who is well connected with astronomy, as a horse the Prophet in his spiritual journey of, have been intended.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mi’raj of the Prophet
  • Boragh
  • Mi’raj illustration
  • Islamic pottery
  • Islamic Miniature
  • قرآن کریم. 
  •  اتینگهاوزن، ریچارد و احسان یار شاطر، (1379). اوج‌های درخشان هنر ایران. ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز، تهران: آگه. 
  •  پوپ، آرتور اپهام، (1387)، سیری در هنر ایران از دوران پیش آر تاریخ تا امروز، جلد چهارم، ویرایش سیروس پرهام، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. 
  •  پور خالقی چترودی، (1380). «درخت و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها»، مطالعات ایرانی، شماره 1، صص 126-89. 
  •  تهرانی، رضا، (1389)، «بررسی تطبیقی عناصر ساختاری در معراج نامه احمد موسی و معراج نامه میرحیدر»، نگره، شماره 14، صص 37-23. 
  •  توحیدی، فائق، (1387). فن و هنر سفال‌گری، تهران: سمت. 
  •  توکلی، زهیر (بی‌تا)، «با صد هزار جلوه»، خردنامه، شماره 15، صص 29-26. 
  •  جعفری، طیبه، (1390)، «تحلیل نمادین و کهن‌الگویی در معراج نامه‌های نظامی»، ادب پژوهی، شماره 16، صص 145-123. 
  •  جنس، مو، (1359). تاریخ هنر، ترجمه پرویز مرزبان، تهران: آموزش انقلاب اسلامی. 
  •  خداداد، زهرا و اسدی، مرتضی (1389)، «بررسی نقاشی‌های معراج حضرت پیامبر (ص) در کشورهای اسلامی از دیرباز تا امروز»، نگره، شماره 15، صص 67-49. 
  •  رابینسون، ب.و (1376)، هنر نگارگری، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی. 
  •  رفیعی، لیلا، (1377). سفال ایران از دوران پیش‌ازتاریخ تا عصر حاضر، تهران: یساولی. 
  •  رهنورد، زهرا، (1386). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، نگارگری، چاپ اول، تهران: سمت. 
  •  سگای، ماری رز، (1385). معراج نامه- سفر معجزه‌آسای پیامبر (ص)، ترجمه مهناز شایسته فر، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی 
  •  شایسته فر، مهناز، (1387)، «نقش‌مایه‌های تزیینی سفالینه‌های دوره ایلخانان»، کتاب ماه هنر، صص 64-56. 
  •  شمسی، لاله و شاد قزوینی، پریسا، (1385)، «معراج نامه نگین درخشان نگارگری ایلخانی»، نشریه هنرهای زیبا، شماره 28، صص 92-85. 
  •  شوالیه، ژان و آلن گربران، (1384). فرهنگ نمادها، جلد اول، ترجمه سودابه فضایلی، تهران: جیحون. 
  •  عابد دوست، حسین و کاظم پور، زیبا، (1388)، «تداوم حیات اسفنکس‌ها و هارپی‌های باستانی در هنر دوره اسلامی»، فصلنامه نگره، شماره 13، صص 91-81. 
  •  عکاشه، ثروت، (1380)، «شمایل‌نگاری حضرت پیامبر (ص)، ترجمه علیا دارابی»، هنرهای تجسمی، شماره 32، صص 12-9. 
  •  فدوی، سید محمد، (1386). تصویرسازی در عصر صفویه و قاجار، تهران: دانشگاه تهران. 
  •  قائمی، فرزاد و یاحقی، محمدجعفر (1388)، «اسب پرتکرارترین نمادینهٔ جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن‌الگوی قهرمان»، مجله ادب و پارسی، شماره 42، 26-9. 
  •  قمی، علی بن ابراهیم (1404 هجری). تفسیر القمی، چاپ سوم، جلد اول، قم: دارالکتاب. 
  •   کوپر، جی.سی، (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد. 
  •  کیانی، محمد یوسف و فاطمه کریمی، (1364). هنر سفال‌گری دوره اسلامی ایران، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی. 
  •  گروبه، ارنست، (1384). سفال اسلامی (جلد هفتم از گزیده ده‌جلدی مجموعه هنر اسلامی)، ترجمه فرناز حایری، تهران: کارنگ. 
  •  مختاریان، بهار، (1392)، «اسطوره‌ای از کهن دیاران»، روزنامه ایران، سال 19، شماره 5518، 4 آذرماه، ص 16. 
  •  مطهری، مجتبی، (1384)، «هنر دینی در آراء بوکهارت»، فصلنامه خیال، شماره 16، فرهنگستان هنر، صص 149-140. 
  •  مهاجر، شهروز (1390)، «معراج نگاری نسخه‌های خطی»، گزارش میراث مکتوب، دوره دوم، سال پنجم، شماره 47 و 48، صص 117-115. 
  •  مولوی، جلال‌الدین محمد، (1365). مثنویمعنوی، تصحیح نیکلسون، جلد سوم، چاپ چهارم، تهران: مولی. 
  •  هیلن‌براند، روبرت، (1386). هنر و معماری اسلامی، ترجمه اردشیر اشراقی، چاپ سوم، تهران: فرهنگستان هنر. 
  •  شریف کاظمی، خدیجه؛ 18/03/91، آرشیو سفالینه‌های موزه ملی ایران و مجموعه موزه‌های بنیاد مستضعفان (دفینه). 
  •   Bahrami, Mehdi, (1988). Gurgan Faiences, Cairo, La Scribe Egyption, S.A.E.
  •   Fehervari, Geza, (2000). Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum, London /New York, Taris. 
  •  Guratola, Givovani, (2006). Persian Ceramic from the 9th to the 14th century, Skira Editor S.P.A, Italy. 
  •   Rice, David Talbot, (1997). Islamic Art, London, Thames And Hudson. 
  •  Sims, E, (2002). Pearless images of presion painting, Singapor.
  •    kingfoska.wordpress.com/2011/11/6/ am,11:27.   www.arthistory upenn. Edu/url/2013/11/26 pm, 18:34