مطالعه تطبیقی جلد های چرمی قرآن کریم در دوره تیموری با جلد های چرمی در دوره مملوکی مصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه الزهرا

2 کارشناس ارشد صنایع دستی

چکیده

جلدهای چرمی قرآن، از میراث باارزش هنری- مذهبی می‌باشد. دوره تیموری یکی از مهم‌ترین دوره‌های هنری در ایران می‌باشد که هنر کتاب‌آرایی در آن به اوج شکوه خود رسیده است. این دوره هم‌زمان با دوره مملوکی در مصر می‌باشد که جلدهای چرمی قرآن‌های آن نیز بسیار نفیس و گران‌بها بودند. ارائه تصویر روشنی از جلدهای چرمی که به‌عنوان جلد قرآن کریم به‌کاررفته‌اند، آشکارکننده هنری است که در طول تاریخ توسط هنرمندان در سرزمین‌های اسلامی موردتوجه قرارگرفته است. این پژوهش از نوع تاریخی-توصیفی و تطبیقی می‌باشد که در آن به توصیف و تطبیق جلدهای چرمی قرآن از هر دو دوره پرداخته‌شده است. اطلاعات مربوط از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و با بررسی تصاویر موجود از کتاب‌ها و شبکه‌های رایانه‌ای به‌دست‌آمده است. اهداف این پژوهش روشن نمودن چگونگی جلدسازی چرمی قرآن کریم و ویژگی‌های آن در دو دوره تیموری و مملوکی و نیز مقایسه جلدهای چرمی قرآن‌های دوره تیموری با دوره مملوکی مصر است. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سؤالات است که جلدسازی قرآن کریم در دوره تیموری و مملوک چگونه و دارای چه ویژگی‌هایی بوده است؟ مشابهت نقوش تزئینی در جلدهای چرمی قرآن دوره تیموری و مملوکی تا چه میزان است؟ تا از این مقایسه ویژگی‌های هنری جلد آرایی در دوره‌های مذکور مشخص گردد. در دوره تیموری عناصر تزئینی در تزئین جلدهای چرمی قرآن به‌کاررفته است که تعدادی از این نقوش، در جلدهای چرمی مملوکی مصر نیز قابل‌شناسایی می‌باشند. جلدهای دوره تیموری با شیوه‌های متنوعی ساخته‌شده‌اند، اما جلدهای دوره مملوکی ساده‌تر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Leather Coverings of the Holy Quran between Timurid and Mamluk Dynasties

نویسندگان [English]

  • Farideh Talebpour 1
  • Nafiseh Yazdani 2
1
2
چکیده [English]

Leather coverings of holy Quran are valuable artistic work and religious heritages. It is clear that Timurid era was one of the most important period of Iranian arts that writing styles had flourished and reached to its magnificence. Timurian was coincident with Mamluk dynasty in Egypt; that its leather coverings of Qurans were precious and valuable. The aims of this research are studying the decorations and motifs of leather coverings of holy Qurans at the above mentioned periods. This research was based on historical, descriptive and comparative methods. The available Quran’s coverings from two dynasties were described and compared to each other. Information was gathered from library resources, internet based information and pictures. The results showed that in Timurian time, decorative elements such as botanical designs, medallions, and animal pictures were used on covering. Some of these elements are common with Mamluk covering decorations as well. Also applications of golden ribbons for embossing designs were common. To prevent books from damages during usage, Timurian craftsmen invented “sartabl” that is a triangle shape part attached to the front part of cover to prevent the edges of the papers. Decorative designs of coverings are included natural senses, animals, flowers and trees. In general Mamluk coverings were simple but the craftsmen used a new method of covering decoration, called “Malileh dozi” that was adopted by Iranian artists as well. Usually the artists used geometrical designs, variety of stars, trees, animals and flowers and medallions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holly Quran
  • Leather Covering
  • Designs
  • Timurid
  • Mamluk
  • آژند، یعقوب،1382، تاریخ ایران- دوره تیموریان، جامی، تهران. 
  •  اتینگهاوزن، ریچارد،1387، هنر و معماری، ترجمه یعقوب آژند، انتشارات سمت، تهران. 
  •  ادیب سلطانی، میر شمس‌الدین،1374، راهنمای آماده ساختن کتاب، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران. 
  •  افشار، ایرج،1357، صحافی سنتی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، تهران. 
  •  بهنام، عیسی،"جلد کتاب در دوران اسلامی "، هنر و مردم، دوره1، ش5 و6،1341، صص 15-13. 
  •  پاک‌سرشت، مرتضی،1379، خوشنویسی در خدمت کتابت قرآن، انتشارات قدیانی، تهران. 
  •  تالبوت رایس، دیوید،1375، هنر اسلامی، ترجمه ماه ملک بهار، انتشارات علمی فرهنگی، تهران. 
  •  حبیبی، عبدالحی، شاهنشاهی2535، هنر عهد تیموریان و متفرعات آن، بنیاد فرهنگ ایران، تهران. 
  •  خلیلی، ناصر،1381، پس از تیمور: قرآن‌نویسی تا قرن دهم هجری قمری، نشر کارنگ، تهران. 
  •  دیماند، م، س،1365، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدالله فریار، انتشارات علمی فرهنگی، تهران. 
  •  دوست‌محمد هروی،1365 دیباچه، به کوشش فکری سلجوقی، کابل: انجمن تاریخ و ادب. 
  •  سیفی بخارائی،1368، صنایع البدایع، به کوشش نجیب مایل هروی، انتشارات دانش، تهران. 
  •  شایسته فر، مهناز،1388،"کتابت و تذهیب قرآن‌های تیموری در مجموعه‌های داخل و خارج "، دو فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 10، تابستان، ص‌ص120-99. 
  •  فریه، ر.دبلیو،1374، هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، نشر و پژوهش فروزان، تهران. 
  •  کونل، ارنست،1355، هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، انتشارات توس، تهران. 
  •  مافی تبار، آمنه،1388،"تعامل نقش‌مایه‌ها و ویژگی‌های هنری مکاتب نگارگری ایرانی "، مطالعات هنر اسلامی، شماره 10، ص‌ص121-137. 
  •  مایل هروی، نجیب،1372، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد. 
  •  هالدین، دانکن،1366، صحافی و جلدهای اسلامی، مترجم: آذر نوش هوش آذر، سروش، تهران. 
  •  پورجاوند، پرویز،1351،"سیری در هنر ایران و دیگر سرزمین‌های اسلامی از قرن سوم تا یازدهم هجری "، هنر و مردم، دوره10، شماره17، ص‌ص27-17. 
  •  Atiyeh, G.N.1995, The Book in the Islamic World, State University of NY Press, USA. 
  •  Dad Mohammad,K. (2016), International conference On Architecture, Urbanism, Civil Eng. Art and Environment, ICAUCAE, Teran,Iran.