مطالعه تطبیقی آرایه درخت در قالی های صفوی و قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای پژوهش هنر دانشگاه شاهد تهران

2 گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

3 عضو هیات علمی دانشگاه شاهد

4 دانشگاه تربیت مدرس تهران

5 دانشیار گروه فرش. دانشکده صنایع دستی. دانشگاه هنر اصفهان. اصفهان. ایران

10.22077/nia.2024.6948.1806

چکیده

هنر قالی‌بافی از هنرهای سنتی و اصیل ایرانی است که جلوه‌ای کم نظیر از نقوش و آرایه‌های سنتی و تزئینی را به نمایش می‌گذارد. این آرایه‌ها شامل گونه‌های مختلف گیاهی، جانوری، انسانی و تجریدی است. نقوش گیاهی از فراوان‌ترین و پرتکرارترین آرایه‌هایی است که در قالی مورد استفاده بوده و نقش درخت به عنوان عنصری بصری و روایی از گونه‌های عمده-ی این عناصر گیاهی است که در قالی‌های ادوار مختلف تاریخی نقش بسته است. در نمونه‌ قالی‌های باقی‌مانده از دوران صفوی تا نمونه‌های امروزی درخت‌ها به شکل‌های مختلف و متنوعی بافته شده‌اند و باعث تنوع و بروز گونه‌های متفاوت در قالی‌های درختی شده‌اند. بررسی ویژگی‌های طرح‌های حاوی درخت، خصوصاً در دوره صفویه و قاجار از اهداف اصلی این پژوهش است. و بر این اساس پرسش‌های زیر مطرح است؛

- آرایه‌ی درخت در قالی‌های درختیِ دوره صفوی و قاجار دارای چه ویژگی‌های ساختاری است؟

- آیا می‌توان معیارهای مشترک و متفاوتی از نظر طرح و نقش برای قالی‌های درختی صفوی و قاجار تعریف کرد؟

این مقاله به تحلیل ویژگی‌های آرایه درخت در قالی‌های دوره‌ی صفوی و قاجار و شناخت وجوه اشتراک و افتراق این آرایه در دو دوره مذکور پرداخته و از این رهگذر، تغییراتی که در نقش درخت بوجود آمده را بررسی کرده است.

این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و تطبیقی بوده و گردآوری مطالب به صورت کتابخانه‌ای صورت گرفته است. بر اساس نتایج پژوهش مشخص شد که به طور کلی ویژگی قالی‌های درختی دوره صفویه، متاثر از هنر قالی‌بافی این دوران است و چهارچوب کلی هنر قالی‌بافی دوره صفوی حفظ شده است. پس از دوره صفویه نیز، در دوره قاجار بافت قالی‌های درختی‌ با حفظ کلی ساختار قالی های صفوی ادامه یافت. تطبیق و مقایسه گونه‌های صفوی و قاجار نشان از تنوع بیشتر در طرح، فرم درخت در متن قالی‌های درختی قاجار دارد. همچنین در دوره قاجار، گرایش جدید طبیعت‌گرایی، در طرح‌پردازی قالی، منجر به بروز مضامین تازه و نقش مایه‌های متنوع در قالی ایران شده و تنوع طرح‌ درختی در این دوران را رقم زده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparative study of tree array in Safavid and Qajar carpets

نویسندگان [English]

  • mohamad amin hajizadeh 1
  • Seyed Reza Hoseini 2
  • ali asghar shirazi 3
  • mehdi keshavarz afshar 4
  • Iman Zakariaee Kermani 5
1 doctoral student of art research at shahed university
2 Faculty of art, Shahed University, Tehran, Iran.
3 faculty member of shahed university
4 faculty member of tarbiat modares university
5 Associate Professor of Carpet Department. Faculty of Handicrafts. Art university of Isfahan. Isfahan. Iran
چکیده [English]

The art of carpet weaving is one of the traditional and authentic Iranian arts, which displays a rare effect of traditional and decorative motifs and arrays. These arrays include various plant, animal, human and abstract species. Plant motifs are one of the most abundant and frequent arrays that have been used in carpets, and the role of a tree as a visual and narrative element is one of the main types of these plant elements that have been used in carpets of different historical periods. In the samples of the remaining carpets from the Safavid era to the present day samples, trees are woven in different and diverse ways, and they have caused diversity and appearance of different species in the tree carpets. Investigating the characteristics of designs containing trees, especially in the Safavid and Qajar periods, is one of the main goals of this research. And based on this, the following questions are raised;

- What are the structural features of the tree array in the Safavid and Qajar period carpets?

- Is it possible to define common and different criteria in terms of design and pattern for Safavid and Qajar tree rugs?

This article has analyzed the features of the tree array in Safavid and Qajar period carpets and identified the commonalities and differences of this array in the two mentioned periods, and from this point of view, it has examined the changes that have occurred in the role of the tree.

This research is descriptive-analytical and comparative, and the collection of materials has been done in a library manner. Based on the results of the research, it was found that the characteristic of Safavid period tree rugs is influenced by the carpet weaving art of this period and the general framework of the Safavid period carpet weaving art has been preserved. After the Safavid period, in the Qajar period, the weaving of tree rugs continued with the general preservation of the structure of the Safavid rugs. Comparing and comparing the Safavid and Qajar types shows more diversity in the design, tree form in the text of Qajar tree rugs. Also, in the Qajar period, the new trend of naturalism in carpet design has led to the emergence of new themes and the role of various materials in Iranian carpets, and has determined the variety of tree designs in this era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • carpet
  • tree array
  • Safavid period
  • Qajar period