تحلیل و بررسی عناصر خیر و شر در نگاره‌های حمزه‌نامه با رویکرد آیکونولوژی پانوفسکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، ایران

2 دانشیار پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

10.22077/nia.2023.5996.1688

چکیده

مجموعه حمزه‌نامه برگرفته از داستان‌های دورة اسلامی هند در پرتو هنر دورة گورکانی در زمان پادشاهی اکبرشاه به منصه ظهور رسیده است، و به کوشش نگارگران ایرانی و هندی در قالب یک اثر با شاخصه‌های هنر هند-ایرانی به اجرا در آمده است. نگاره‌های این مجموعه توسط دو هنرمند ایرانی که در دوره صفوی پرورش یافته‌اند، با نام‌های میرسیدعلی و خواجه عبدالصمد، تصویرگری و نظارت شده اند. نگارگر با به تصویر کشیدن این اثر ادبی- هنری، دایره دلالت‌های معنایی را گسترش داده و لایه‌های معنایی تازه‌ای بر آن افزوده است. هدف پژوهش حاضر بررسی مفاهیم نمادهای خیر و شر و عناصر تصویری مرتبط با رمزگان اسطوره‌ای است و در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که: چه لایه‌های معنایی در عناصر خیر و شر نگاره‌هایی اسلامی وجود دارند و جایگاه آنها در عناصر تصویری حمزه‌نامه چیست؟ روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده است و نگاره‌های حمزه‌نامه را طبق مراحل سه‌گانه‌ی آیکونولوژی که توسط اروین پانوفسکی ارائه شده است مورد خوانش و بررسی قرار می‌دهد تا از این طریق لایه‌های معنایی عناصر خیر و شر را آشکار سازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مضامین نگارگری ایران در سنت نگارگری هند نفوذ کرده و با کارکرد حماسه و اسطوره تغذیه می‌شود. لایه‌های معنایی پنهان در نگاره ها نمایانگر مفهوم خیر و شر است که همگی پیرو رمزهای اسطوره‌ای بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing and examining the elements of good and evil in the paintings of Hamza Nameh with the approach of Panovsky iconology

نویسندگان [English]

  • narges hashemi dehaqi 1
  • Fattaneh mahmoudi 2
1 Art Research, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Iran
2 Associate Professor of Art Research, Faculty of Art and Architecture, Mazandaran University, Mazandaran, Iran.
چکیده [English]

The collection of Hamzanameh, taken from the stories of the Islamic period of India, has come to the fore in the light of the art of the Gurkani period during the reign of Akbar Shah And due to the efforts of Iranian and Indian painters, it has been implemented in the form of a work with characteristics of Indo-Iranian art. The paintings of this collection are by two Iranian artists who were brought up in the Safavid period. They have been filmed and supervised under the names of Mirsaid Ali and Khawaja Abdul Samad. By depicting this literary-artistic work, the painter has expanded the circle of semantic implications and added new layers of meaning to it. The aim of the current research is to investigate the concepts of good and evil symbols and image elements related to mythological codes And in search of an answer to this basic question: What layers of meaning exist in the elements of good and evil in Islamic paintings and what is their place in the pictorial elements of Hamzanameh? The research method has been descriptive-analytical and the paintings of Hamzanameh were analyzed according to the three stages of iconology presented by Erwin Panofsky. It is read and analyzed in order to reveal the semantic layers of the elements of good and evil. The results of the research indicate that the themes of Iranian painting have penetrated into the tradition of Indian painting and are nourished by the function of epics and myths. The layers of meaning hidden in the pictures represent the concept of good and evil, all of which have followed mythological codes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gorkani painting .Hamzanameh
  • Safavi painting
  • India
  • good and evil
آقاخانی‌بیژنی،محمود، طغیانی، اسحاق، محمدی‌فشارکی، محسن. (1397). «بررسی و تحلیل نمادشناسی نگاره‌های هفت خان رستم»، متن پژوهشی ادبی.صص:215.
اقدمی، رضا، عقدایی، تورج، رحمانی، اکرم، خادمی، هاجر. (1395). «سحر حلال (بررسی چیستی سحر در اندیشه‌ی مولانا)»، کنگره بین المللی علوم اسلامی، علوم انسانی، تهران.صص:1.
اخوانی، سعید، محمودی، فتانه. (1397). واکاوی لایه‌های معنایی در نگاره‌های نسخه‌ی خاوران‌نامه با رویکرد آیکونولوژی، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، دوره23، شماره2، صص:24.
ایونس، ورونیکا. (1381). اساطیر هند، ترجمة محمدحسین باجلان فرخی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اساطیر.صص:19-20.
بهار، مهرداد. (1368). از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.صص:22.
حسینی، مهدی، عصارکاشانی، الهام، معین الدینی، محمد. (1392). «طوطی نامه موزه کلیولند بستر تکامل سبک مغولی نگارگری حمزه‌نامه». نشریات علمی ـ پژوهشی و تخصصی، دانشگاه هنر.صص:65-75.
دادور، ابوالقاسم، منصوری، الهام. (1391). درآمدی بر اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان، ناشر: دانشگاه الزهرا، جلد دوم.صص:214.
رستگارفسایی، منصور. (1379). اژدها در اساطیر ایران. تهران. توس.صص:277.
رهنمون، پوپک واسلامی، مونا. (1387). «حمزه‌نامه عظیم‌ترین مجموعه مصور گورکانی»، نشریۀ نامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی.صص:69.
راجرز، جی. ام. (1382). عصرنگارگری، ترجمه جمیله طاهر زاده، نشر دولتمند، تهران.صص:59-57.
رضایی‌باغ بیدی، حسن. (1380). بازنگری واژه‌های اهورایی و اهریمنی در اوستا، نامة فرهنگستان سال پنجم، شماره2.صص:229.
زرین‌کوب، عبدالحسین. (1379). از چیزهای دیگر، انتشارات سخن، تهران.صص:120
شعار، جعفر. (1347). قصه حمزه، چاپ اول، جلد اول، دانشگاه تهران.صص:24.
شوالیه، ژان و آلن گربران. (1382). فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضائلی، جیحون، تهران.صص:512-513.
طهماسبی عمران، فاطمه. (1395). نشانه شناسی عناصر طبیعی و انسانی نگاره‌های حمزه‌نامه، پایان نامه. کارشناسی ارشد. موسسه هنر و معماری کمال الملک. نوشهر.
طهماسبی عمران، فاطمه، معقولی، نادیا. (1396). «تاثیر نگارگر ایرانی بر عناصر بصری حمزه‌نامه با تاکید بر مکتب تبریز2» مجله هنرهای زیبا هنرهای تجسمی. دوره22.شماره: 2. صص:44-31.
طالبیان، یحیی، صرفی، محمدرضا، بصیری، محمدصادق؛ جعفری، اسداللّه. (1386). « جدال خیر و شر درونمایه شاهنامه فردوسی و کهن الگوی روایت»، نشریه جستارهای نوین ادبی، شماره 158.صص:109.
عفیفی، رحیم. (1383). اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، تهران: نشر توس.
فرسایی، محمد. (1370). داستان امیر حمزه صاحبقران، چاپ دوم، نشر سعدی،تهران.صص:88-90.
گلسرخی، ایرج. (1377). تاریخ جادوگری، تهران: نشر علم.صص:52.
کوپر، جی. سی. (1392). فرهنگ نماد‌های آیینی، ترجمة رقیه بهزادی، تهران: انتشارات علمی.صص:396.
محمودی‌زیرابی، رومینا، معقولی، نادیا. (1400). « مطالعه نقش جادو و جادوگری در شاهنامه با تمرکز بر جادو در داستان ضحاک و رستم» کنفرانس بین المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن.صص:3.
نبی‌زاده اردبیلی، ندا. (1394). مقایسه ایزدان آب در اساطیر ایران و هند، همایش بین المللی ترویج زبان و ادب فارس.دانشگاه محقق اردبیلی.صص:62.
هاشمی، نرگس. (1401). تعاملات سپهرنشانه‌ای نگارگری ایران و هند با تمرکز بر حمزه‌نامه، پایان نامه، کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری. دانشگاه مازندران.
یاحقی، محمد جعفر. (1369). فرهنگ اساطیر، تهران: موسسه مطالعات فرهنگی سروش.صص:371.
یارشاطر،احسان. (1399). اساطیر هند و ایرانی: ایندرا، ناشر شفیعی.صص:52.
 
منابع انگلیسی
Akhavan, Zahra. F (1989). the problems of the mughul manuscript: A Reconstruction, Harvard University.
Beach, Milo Cleveland (1992). Mughal and Rajput painting. Cambridge University Press.
Chandra, Pramode. (1976). Tuti-Nama of Cleveland Museume of Art, Akademische Druch-U. Verla Gsanstalt, Graz-Astria.
Encyclopedia Britannica. (1999). vol. 10: Leviatan.
Faenaz, Marie_ Louise von (1963). An introduction to the psychology of fairy tales: Lecture [s at the Jung Instotut] Jan, Jung Institut.
Harle, J.C. (1994). The Art & Architecture of the Indian Subcontinent, Yale university Press.
Holy, Bible. (2011). New International Version, by Biblica, Inc.
Hasenmueller, Christine. (1978). Panofsky, Iconography, and Semiotics Source, The Gournal of Aesthetics and Art Criticism, (36)3,289-301.
Panofsky, Erwin. (1955). Meaning in the Visual Arts, New York: Dobleday Anchor Books.
Panofsky, Erwin. (1970). Renaissance and Renascences in Western Art, Baskerville: Paaladin.
Leviathan. (2012). In Encyclopædia Britannica.
Lavin, Irving. (1990). Iconography as a Humanistic Discipline (“Iconography at the Crossroads”). New Jersey, Princeton: Double day Anchor Books.
Seyller, John (2002). the Adventures of Hamza, Freer Gallery of Art and Arthur M. Sackler Gallery if Art, Washington.
Jung, C. G (2003). Four archetypes: mother /rebirth/ spirit/ trickster, Translator: R. F. C. Hull. Prinston University Press, New Jersey.
Orrelle, E. & Horwitz, L. K. (2016). The pre-iconography, iconography and iconology of a sixth to fifth millennium BC Near Eastern incised bone, Time and Mind.
Lakhnavi Ghalib; Abdullah Bilgrami (2012). The Adventures of Amir Hamza. Random House Publishin.
Welch, S.C (1963). The Art of Mughul India. H.N. Abrams. New York.
 
 
 
 
 
وب سایت‌های اینترنتی