آسیب شناسی هنر فیروزه تراشی در شهر مشهد با رویکرد آموزش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هنر اسلامی، دانشکده هنر ، دانشگاه بیرجند، بیرجند،ایران

2 استادیار و عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه بیرجند

3 استادیار دانشگاه بیرجند، شهربیرجند، استان خراسان جنوبی.

10.22077/nia.2023.5759.1661

چکیده

هنر فیروزه‌تراشی یکی از هنرهای سنتی است که از گذشته‌های دور در شهر جهانی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی رواج داشته است. فیروزه یکی از مهم‌ترین گوهرهای شناخته شده در شهر گوهرسنگ‌هاست. با توجه به اهمیت اقتصادی و فرهنگی هنر فیروزه‌تراشی و ساخت زیورآلات فیروزه، که می‌تواند سهم بسزای در زمینۀ اشتغال‌زایی و درآمدزایی و در ادامه صادرات داشته باشد؛ پژوهشی در زمینه آسیب شناسی هنر فیروزه‌تراشی ملاحظه نشده است. در این پژوهش با هدف مطالعه و بررسی وضعیت موجود و شناسایی آسیب‌های وارده بر هنر فیروزه‌تراشی، همچنین تحلیل داده‌ها در دورۀ معاصر به راهکارهای برای رفع آسیب‌ها در بخش‌های مختلف اشاره می‌شود. در پاسخ به سوال اصلی پژوهش که شناسایی آسیب‌های وارد شده بر هنر فیروزه تراشی در شهر مشهد و یافتن راهکارهای در جهت رفع آسیب‌ها می‌باشد؛ نمودارها و جداولی طرح شده است. روش تحقیق در این پژوهش کیفی توصیفی- تحلیلی از نوع تحلیل محتوا است. با اتکا به اسناد آرشیوی میراث فرهنگی و اداره فنی و حرفه‌‍‌‌ای و با گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و تحقیق میدانی (مشاهده، مصاحبه) و نوع طیف پاسخگویان جامعه، با روش هدفمند از افراد هنرمند و صاحب ‌نظر انتخاب شده است. با استفاده از نظریه‌پردازی داده‌ها با نرم‌افزار MAX-QDA به بررسی آسیب‌ها و ارائه راهکارها پرداخته شد. نتایج حاکی از آن است که آسیب‌ها در بخش‌های پیش تولید (استخراج سنگ خام فیروزه)، تولید (کارگاه‌های فیروزه‌تراشی، ابزارها و مشکلات هنرمندان)، کیفیت تراش فیروزه همچنین نقاط ضعف سنگ فیروزه و آموزش هنر فیروزه‌تراشی، جدی است. در ارتباط با رفع آسیب‌ها، راهکارها از زبان اساتید فن بطور مختصر شامل: بهترین روش استخراج در معدن فیروزه، توزیع مناسب و عادلانه سنگ خام فیروزه، حذف واسطه‌ها و دلال‌ها، انسجام کارگاه‌ها، ساخت دستگاهای تراش پیشرفته و حمایت دولت از هنر و هنرمند، می‌باشد که در جداول و نمودار‌ها درج شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Pathology of Mashhad turquoise carving art in Mashhad city with an educational approach

نویسندگان [English]

  • SAKINEH MORADI BAJESTANI 1
  • saman farzin 2
  • Arezoo Paydar fard 3
1 Islamic Art. Art , University of Birjand . Birjand . Iran
2 Assistant Professor at Archaeology
3 Assistant Professor University of Birjand, Birjand City, South Khorasan Province.
چکیده [English]

The art of turquoise carving is one of the traditional arts that has been prevalent in the world city of precious and semi-precious stones since ancient times. Turquoise is one of the most important gems known in the city of gems. Considering the economic and cultural importance of the art of turquoise carving and making turquoise jewelry, which can have a great contribution in the field of job creation and income generation and in the continuation of exports; There is no research on the pathology of turquoise art. In this research, with the aim of studying and investigating the current situation and identifying the damage caused to the art of turquoise carving, as well as analyzing the data in the contemporary period, it is pointed out the solutions to fix the damage in different sectors. In response to the main question of the research, which is to identify the damages caused to the art of turquoise carving in Mashhad and find solutions to fix the damages; Diagrams and tables are designed. The research method in this qualitative research is descriptive-analytical of the content analysis type. By relying on archival documents of cultural heritage and technical and professional administration, and by collecting library information and field research (observation, interview) and the type of society respondents, it has been selected with a purposeful method from artistic and opinionated people. By using data theorizing with MAX-QDA software, damages were investigated and solutions were provided. The results indicate that the damages in the pre-production sectors (extraction of raw turquoise stone), production (turquoise carving workshops, tools and problems of artists), the quality of turquoise cutting, as well as the weak points of turquoise stone and teaching the art of turquoise carving, are serious. In relation to the damage removal, the solutions from the language of the technical experts briefly include: the best method of extraction in the turquoise mine, proper and fair distribution of raw turquoise stone, elimination of middlemen and brokers, integration of workshops, construction of advanced lathe machines and government support for art and artist. It is included in the tables and charts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • pathology
  • turquoise stone. the art of turquoise carving
  • cutting quality
  • ابراهیمی، خسرو؛ ذبیحی، رقیه. (1388). «مناطق امید بخش ایران برای اکتشاف سنگ‌های قیمتی». در کتاب پژوهش‌های پیرامون سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در ایران و جهان. مشهد: معلا. از 109-97.
  • استانداردهای تدوین شده خراسان رضوی در بخش صنایع دستی (سازمان ملی استاندارد صنایع دستی) آثار غیر ملموس ثبتی، میراث فرهنگی(اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی خراسان رضوی).
  • صنیع الدّوله (اعتماد السلطنه)، محمد حسن خان. (1362). " مطّلع الشمس". با مقدمه احمد قاسملو. چاپ اول، تهران: گلشن.
  • آلمانی، هانری رنه، د. ( 1378). "از خراسان تا بختیاری" مترجم: غلامرضا سمیعی. تهران: طاووس.
  • بصیری، محمد حسین و سیما سید سلماسی. (1386). «نگرشی بر وضعیت سنگ‌های قیمتی ایران و جهان». ششمین کنفرانس دانشجویی مهندسی معدن. دانشگاه صنعتی امیرکبیر، تهران. زمستان، از( 586-575).
  • الهادی، یوسف. (1374)." الجماهر فی المعرفه الجواهر از ابوریحان محّمد بن احمدالبیرونی462-440 ه.ق". تهران: شرکت علمی و فرهنگی.
  • بیانی، سوسن و مهدی امان‌اللهی وفائی. ( 1386). "جواهر شناسی سنگ‌های قیمتی(زیورها)". چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
  • تولایی، روح‌الله و نوید نظافتی و محمد میلاد احمدی. ( 1398). «نقش بازی کاری در تسهیم دانش با استفاده از نظریه پردازی داده ‌بنیاد و مدل سازی کیفی نرم‌افزار MAX-QDA». نشریه تعامل انسان و اطلاعات، زمستان، (شماره 21)، از 16-1.
  • جوهری نیشابوری، محمد ابن ابی البرکات. (1383). "جواهر نامه نظامی" به کوشش افشار و دریاگشت، تهران: علمی فرهنگی.
  • خواجه بیدختی، حسین. (1388). "پژوهش‌هایی پیرامون سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در ایران و جهان". از ۷-۱. مشهد: معلا.
  • زاوش، محمد. (۱۳۷۵)." کانی شناسی در ایران قدیم". تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • زکریایی کرمانی، ایمان و سکینه مرادی بجستانی. (1400). «برنامه‌ریزی راهبردی در هنر فیروزه‌تراشی شهر مشهد و راهکارهای برای توسعه آن». نشریه دو فصلنامه هنرهای صناعی اسلامی، سال پنجم، شماره 2 : 56-79.
  • شاردن، ژان، (1345)." سفرنامه شاردن". ترجمه محمد عباسی، ج 2-4، تهران: امیرکبیر.
  • شومان، والتر. (1393). "سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی". تهران: پازینه.
  • طوسی، محمدبن محمدبن حسن « خواجه نصیرالدین». ( 1363)." تنسوخ نامه ایلخانی". مقدمه و تعلیقات از : سید محمد تقی مدرس رضوی، چاپ دوم، تهران: موسسۀ اطلاعات.
  • عربشاهی، محمد(مهراد). (1391)." عصر جواهرات". مشهد: ترانه.
  • قربانی، منصور. (1382). "سنگ‌ها و کانی های گران‌بها (گوهرها) و جایگاه آنها در ایران". ویراستار: ن. موسوی پاک. تهران: آرین زمین.
  • قربانی، منصور. (1388). «بررسی کانی‌ها و سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در ایران از شکل سنتی تا نگرش نوین» از کتاب "پژوهش‌هایی پیرامون سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در ایران و جهان". به کوشش حسین خواجه بیدختی. از 29-13. مشهد: معلا.
  • کارشناس اداره آموزشگاه آزاد، (1401). عملکرد حرفه‌های گوهرتراش در سال‌های 95 -97 خراسان رضوی، مشهد: اداره کل آموزش فنی و حرفه‌ای خراسان رضوی.
  • کارشناس اداره آموزشگاه آزاد، (1401). عملکرد رشته طلاجواهرسازی، حرفه تراش سنگ فیروزه و کریزوکلا( 120 ساعته) در سال 1400 خراسان رضوی، مشهد: اداره کل آموزش فنی و حرفه‌ای خراسان رضوی.
  • کاشانی، جمال الدین ابوالقاسم عبداله بن علی بن محّمد. (1390). "عرایس الجواهر و نفایس الاطایب". ویراستار: م. ا. افشار. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران.
  • گارژیان، عمران و لطفی قرائی، فرزانه. (1394). «فیروزه در پیش از تاریخ فلات ایران: فرهنگ‌های روستانشینی و آغاز شهرنشینی» نشریه هنرهای حوزه کاسپین، بهار و تابستان، شماره 3، 66–
  • لطیفیان، احمد، و صفا اشرف‌زاده.(1379). «بررسی وضعیت مدیریت بازار فیروزه صادراتی استان خراسان و ارائه راهکارهای مناسب». نشریه دانش و توسعه. نیمه سال اول. شماره 11. از109 -89.
  • مافی، آریوبرزن و ناصریان مطلق، زینب. (1388). «معدن فیروزۀ نیشابور، از دیروز تا امروز» در کتاب پژوهش‌های پیرامون سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در ایران و جهان. ". به کوشش حسین خواجه بیدختی. از133-123. مشهد: معلا.
  • نصر، سید حسین. (۱۳۹۲)." انسان سنتی و مدرن در اندیشۀ سید حسین نصر". ویراستار: و. سی چیتیک. ترجمه: م. نجفی‌افرا، تهران: جامی.
  • T. Schaller. “Crystallized Turquoise from Virginia”, Journal: American Journal of Science, Vol.s4-33, pp: 35-40, (1912).
  • Cook, David and Kirk, Wendy. (2002). “Rocks & Minerals of The World”. London: WCIY 7HZ. DOI: 10.1046/j.1365-2451.2002.00345. x. Pages: 110- 114, publisher: Wiley- Blackwell.