تحلیل ریخت و تزیین در کوزه قلیان‌های عصر صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه پژوهش هنر، دانشکره هنر، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران

2 کروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران

چکیده

پیامد اختراع قلیان در دوره صفوی، نمونه های فوق العاده‌ زیبا و متنوعی از کوزه قلیان‌ در این عهد ساخته شد که باتوجه به نمونه های برجای مانده، همچون سایر نمونه های سفالی این دوره بی بدیل هستند. تحقیق حاضر به بررسی، طبقه بندی و تحلیل فرم و نقوش تزیینی بیست نمونه شاخص از کوزه قلیان‌های صفوی پرداخته و در ادامه با مقایسه با برخی نمونه های مشابه چینی (البته با کاربرد متفاوت از کوزه قلیان)، به تاثیرات احتمالی هنر سفالگری کشور چین بر آنها می پردازد. در همین راستا پرسش کلی و محوری قابل طرح عبارت از این است که؛ انواع فرمهای کوزه قلیانهای چینی عهد صفوی و نیز انواع نقوش و مضامین تزیینی روی آنها چیست و دارای چه ویژگی‌های می باشد؟ اهمیت این پژوهش نیز در کمک نتایج آن به شناخت منابع احتمالی الهام بخش در شکل دهی فرم و انتخاب نقوش تزیینی روی این کوزه قلیانها است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و شیوه‌ی گردآوری اطلاعات بصورت اسنادی و کتابخانه‌ای است. بر اساس یافته های تحقیق، کوزه قلیان‌های عهد صفوی به اشکال متفاوت و اغلب به فرم گلابی با الهام از ظروف «کَندی» ساخته و در ادامه با اعمال تغییراتی جزئی در فرمهای بومی همچون صُراحی و تفدان تداوم یافته است. همچنین کوزه قلیان های مزبور در ابتدا با نقوش هنری چینی تزیین می‌شده اما در ادامه نقوش گیاهی، اسلیمی، حیوانی (اغلب پرندگان) و به ندرت انسانی ایرانی جایگزین آنها شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of Form and Decoration of the Safavid Hookah Bases

نویسندگان [English]

  • Hashem Hosseini 1
  • Mansooreh Chaboksavar 2
1 Faculty of Art, Neyshabour University, Neyshabour, Iran
2 Faculty of Art, Neyshabour University, Neyshabour, Iran
چکیده [English]

 
Abstract:
With the invention of hookah, under the influence of the Iranian art, which were getting adorned the practical and everyday objects, the hookahs were also gotten to be decorated. Among the various components of the hookah, the base is of particular importance, as the type of hookah is determined by its base. Thus, it was important that the base of hookah to be designed, made, and decorated in such a way to accomplish both the aims of practical use and aesthetic function. Since the advent of the hookah dates back to the Safavid era, there remain tremendous varieties of hookah bottles from this age that are regarded as unmatched as pottery of the period. The present study investigated and classified the shape and ornamental patterns of twenty indigenous hookah pot specimens of this period. They were then compared with some similar Chinese samples (with a different application of hookah pot) to address the possible effects of Chinese pottery art on the selected Iranian artifacts. To this end, the scope of the study concerned on recognition the different forms of Chinese pots in Safavid era, types of motifs and decorative themes on them, as well as their characteristics. The results of the research would contribute to the identification of possible sources of inspiration in shaping and selecting decorative patterns on the Safavid hookah pots. This is a descriptive-analytical research, and data were collected using the documentary and library methods. Findings suggested that Safavid hookah bases were made in various forms, often in the form of pear fruit, inspired by “candy” dishes. They mostly had vegetal, arabesque, animal (often bird) and rarely human patterns in blue decorated on a white background. Moreover, Kerman was the most important center to produce this form.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • pottery art
  • Safavid era
  • blue and white pottery
  • hookah pot
  • Kerman city
-       اکبری، عباس؛ صادقی طاهری، علی.1393. بررسی تطبیق سفال‌های کرمان و مشهد رد دوره صفوی و میزان تاثیر آن‌ها از هنر چینی، فصلنامه علمی- پژوهشی نگره، شماره 29، 75-87.
-       آلن، جیمز ویلسن.1383 .سفالگری اسلامی، ترجمة مهناز شایسته‌فر، تهران، موسسه مطالعات هنر اسلامی.
-       توحیدی، فایق.1378. فن و هنر سفالگری، انتشارات سمت، تهران.
-       حسینی، سیدهاشم. 1389. مقایسة تاثیر هنر سفالگری چین بر ایرانِ ادوار تیموری و صفوی، فصلنامة علمی-پژوهشی هنرهای زیبا(تجسمی)، شمارة 41، صص 82-71.
-       سرمدی، نسیم؛ ترکی باغبادرانی، معصومه. 1389. تاملی در سفال آبی و سفید چین و ایران در اعصار مینگ و صفویه، نشریه نقش مایه، پاییز و زمستان، دوره  3،  شماره  6، صص 111 تا 120 .
-       سمسار، محمد حسن. 1342. نظری به پیدایش قلیان و چپق در ایران، نشریه هنر و معماری، شماره 17، 14-25.
-       فریه، ر.دبلیو. 1374 .هنرهایایران. ترجمة پرویزمرزبان. تهران، فرزان روز.
-       گلمبک، لیزا. 1385. صنعت سفال صفویه کرمان، ترجمه فریبا کرمانی، فصلنامه اثر، شماره 40 و 67، 41-150.
-       محمدی فر، یعقوب؛ بلمکی، بهزاد. 1387. هنر سفالگری دوره صفویه، بررسی تکنیک و نقش مایه‌های هنری، نشریه هنرهای زیبا، شماره 35، 93-102.
-       هیلن براند، رابرت. 1387 .هنر و معماریاسلامی، ترجمة اردشیر اشراقی، چاپ دوم، تهران، روزنه.
 
-       Golombek, Liza.2013. Persian Pottery in the First Global Age: The sixteenth and Seventeenth Centuries, UK, Brill.
-       Krueger, Dennis (2009), Why On Earth Do They Call It Throwing? An investigation into the origin of words, Address of internet site: www.ceramicstoday.com/articles/why_throwing.htm
 
URL 11-https://collections.ashmolean.org/collection/browse-9148/object/26633
URL 12-https://collections.vam.ac.uk/item/O85996/hookah-base-unknown/
URL 18- collections.vam.ac.uk/item/865174554/kalian-unknown
URL 19- collections.vam.ac.uk/item/O183529/kalian-unknown/
URL 22- collections.vam.ac.uk/item/O85997/kalian-unknown/
URL 24-collections.vam.ac.uk/item/O179521/kendi-unknown/
URL 25- https://www.metmuseum.org/art/collection/search/208244