مطالعه‌ی تطبیقی رابطه‌ی متن و تصویر در نگاره معراج حضرت رسول(ص) از خمسه طهماسبی و هفت‌اورنگ جامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

2 استادیار و عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه بیرجند

3 عضو هیات علمی

چکیده

آثار مکتوب به‌جامانده از پیشینیان، میراث تمدنی، فکری و فرهنگی یک قوم را تشکیل می‌دهد. در این میان، زبان و ادبیات نیز بخش مهمی از میراث مکتوب است که اندیشه و هنر گذشتگان را به معاصران انتقال می‌دهد. این ادبیات در دوره‌های متمادی از حالت روایی به‌صورت نگاره و بیان تصویری تجلی‌یافته است. این عملکرد نه‌تنها ما را از غنای ادبیات هر دوره مطلع می‌سازد بلکه نگاره‌هایی که بر اساس همین ادبیات نیز شکل‌گرفته است ما را با اجتماع، نگاه عرفانی، فلسفی، مذهبی و حتی سیاسی آن دوره در یک قاب آگاه می‌سازد. بر این اساس، این پژوهش با هدف تطبیق رابطه‌ی متن و تصویر، واکاوی وجوه افتراق و اشتراک و نیز روش‌ها و کیفیات موردتوجه هنرمندان برای وفاداری متن و تصویر در نگاره معراج حضرت رسول(ص) در دو نسخه‌ی مصور شده خمسه طهماسبی و هفت‌اورنگ جامی، در پی پاسخ به این سؤالات است:
1- نگارگران از چه روش‌ها و کیفیاتی برای وفاداری متن و تصویر در مصورسازی نگاره‌ی معراج حضرت رسول(ص) در دو نسخه خمسه طهماسبی و هفت‌اورنگ جامی بهره گرفته‌اند؟
2- از میان دو نگاره کدام یک میزان بیشتری از تناسب با متن حکایت مرجع را بازتاب می‌دهد؟
3- نگاره‌ی معراج حضرت رسول(ص) در دو نسخه خمسه طهماسبی و هفت‌اورنگ جامی دارای چه وجوه اشتراک و افتراقی است؟
پژوهش پیش رو به شیوه توصیفی- تحلیلی با رویکرد تطبیقی انجام‌شده و داده‌های آن با جست‌وجو در منابع کتابخانه‌ای و مشاهده‌ی آثار، جمع‌آوری‌شده است. جامعه پژوهش شامل دونگاره صحنه‌ی معراج حضرت رسول(ص) از خمسه طهماسبی و هفت‌اورنگ جامی می‌باشد؛ که به روش کیفی و از طریق استدلال قیاسی مورد تحلیل و تطبیق قرارگرفته است. در بررسی انجام‌شده به ویژگی‌های تصویری، مانند طراحی و رنگ و ساختار، به جزییات و عناصر و پدیده‌های موجود در تصویر و نوع صحنه‌پردازی و به فضای کلی نگاره توجه شده است. نتایج حاصل‌شده هرچند گویای درجه بالایی از تلاش سفارش‌دهندگان درباری و نگارگران برای وفاداری به سروده‌های شاعران است؛ اما در پاره‌ای از جزییات و صحنه‌پردازی‌ها، دخالت‌ها و تغییر و تبدیل‌هایی قابل‌مشاهده است که ریشه عمده‌ی آن به تلاش خلاقانه هنرمندان و پیروی از میثاق‌های سبک نگارگری صفوی و گرایش شاهانه حاکمان به فضاسازی‌های مجلل و پر زینت و چشم‌نواز بازمی‌گردد. در هر دو نگاره انطباق تصویر و متن موردتوجه نگارگر بوده اما نگاره خمسه نظامی با توجه به نمایش بیشتر جزئیات و فضاپردازی واقع‌گرایانه‌تر، از انطباق کامل‌تری با اشعار و واقعه معراج برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A comparative study of the relationship between text and image In the picture of the Ascension of the Holy Prophet from Tahmasebi's Khamseh and Jami's Haft Awrang.

نویسندگان [English]

  • Seyed Reza Hoseini 1
  • saman farzin 2
  • mohamad amin hajizadeh 3
1 Faculty of art, Shahed University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor at Archaeology
3 faculty memeber of birjand universtiy
چکیده [English]

Written works left by their predecessors constitute the civilizational, intellectual and cultural heritage of a nation. Meanwhile, language and literature are also an important part of the written heritage that transmits the thought and art of the past to contemporaries. This literature has been manifested in many periods of narrative mode in the form of drawing and visual expression. This practice not only informs us of the richness of the literature of each period, but also the images formed on the basis of the same literature inform us of the community, mystical, philosophical, religious and even political views of that valley period. Accordingly, this study seeks to answer these questions in a descriptive-analytical manner and with a comparative approach with a descriptive-analytical approach in order to apply the relationship between text and image and to analyze the differences and commonalities of the image of the Ascension of the Holy Prophet (PBUH) in two illustrated versions
A: What methods and qualities have the painters used for the fidelity of the text and image in the illustration of the painting of the Ascension of the Holy Prophet (PBUH) in two versions, Tahmasebi's Khamseh and Jami's Haft Awrang?
B: What are the commonalities and differences between the picture of the Ascension of the Holy Prophet (PBUH) in the two versions of Tahmasebi's Khamseh and Jami's Haft Awrang?
The present research has been done in a descriptive-analytical manner with a comparative approach and its data has been collected by searching library resources and observing the works. The statistical population includes a duplicate of the scene of the Ascension of the Holy Prophet (PBUH) from Tahmasebi's Khamseh and the Jami's Haft Awrang, which has been analyzed and applied qualitatively and through deductive reasoning.
In the study, the visual features, such as design, color and structure, the details and elements and phenomena in the image and the type of staging, and the general space of the painting have been considered. Although the results show a high degree of effort of court commissioners and painters to be loyal to the poets' poems, but in some details and scenes, interventions and changes and transformations can be seen, which are mainly rooted in the creative efforts of artists and following the style of painting. The rule of the rulers goes back to the luxurious, ornate and eye-catching atmospheres.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Prophet Mohammad (PBUH)
  • Ascension
  • Painting. Nezami'
  • s Khamse
  • Jami'
  • s Haft Awrang
قرآن کریم. (1384). ترجمه مهدی الهی قمشه­ای و غلام­­رضا صفا مهدوی. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
اعظم کثیری، آتوسا. (1397). «مطالعه تطبیقی مؤلفه‌های تصویری در پنج نگاره معراج حضرت رسول (ص)». هنرهای صناعی، شماره1 (پاییز و زمستان)، 11-26.
بیهقی، ابوالفضل. (1391). تاریخ بیهقی. به­تصحیح ابوالفضل فیاض، جلد اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
پاکباز، رویین. (1381). دایره­المعارف هنر. تهران: مؤسسه فرهنگ معاصر.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. (1385). مثنوی هفت اورنگ. تهران: اهورا.
حافظ شیرازی، خواجه­مصلح­الدین محمد. (1377)، دیوان حافظ شیرازی. تهران: ققنوس.
حسینی، مهدی. (1385). «هفت‌اورنگ جامی به روایت تصویر». کتاب ماه هنر، شماره 101(بهمن و اسفند)، 6- 19.
دادور، ابوالقاسم؛ محمدی­خواه، محمد؛ حسینی، الهام. (1396). «بررسی تطبیقی نگاره "در راه اورشلیم" و نگاره "معراج" اثر سلطان­محمد: با تأکید بر پیامبر (ص)، جبرئیل و براق». پژوهش در هنر و علوم انسانی، سال دوم، شماره 3، 41-66 .
دوازده­امامی، مهدی؛ حسین­زاده حجازی، زینب­سادات؛ آقا­داودی، محی­الدین. (1397). «مطالعه تطبیقی واقعه معراج در نگاره معراج سلطان­محمد و متن معراجیه‌های نظامی». نگارینه هنر اسلامی، شماره 16 (پاییز و زمستان)، 15-30 .
سیمپسون، ماریانا شرو. (1382). شعر و نقاشی ایران: حمایت از هنر ایران. مترجم: عبدالعلی براتی و فرزاد کیانی، تهران: نسیم دانش.
شایسته­فر، مهناز. (1384). عناصر شیعی در نگارگری تیموریان و صفویان. تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
شین دشتگل، هلنا. (1391). معراج­نگاری نسخه­های خطی تا نقاشی های مردمی. تهران: علمی و فرهنگی.
علی‌پور، مرضیه؛ مراثی، محسن. (1396). «مطالعه تطبیقی نگاره‌های معراج حضرت محمد (ص) و نقاشی‌های عروج حضرت عیسی (ع)». نگره، شماره 42 (تابستان)، 123- 142.
مجلسی، محمدباقر. ( 1403هـ. ق.) بحارالانوار. جلد اول، بیروت: دارالاحیاء­التراث­العربی.
ملکی،توکا. (1387). «فرشتگان نقاشی ایران». کتاب ماه هنر، شماره120 (شهریور)، 86-92 .
منوچهری دامغانی، ابوالنجم. (1390). دیوان منوچهری دامغانی. به تصحیح عزیرالله علیزاده، تهران: فردوس.
مهدی­زاده، علیرضا. (1393). «مقایسه تطبیقی نگاره معراج در خمسه­نظامی و فال­نامه طهماسبی». جلوه­هنر، شماره7 ، 5-16.
نظامی، الیاس بن یوسف. (1386). خمسه نظامی. تهران: افکار.
نوریان، محمد؛ حاجی‌زاده، مهدی. (1390). «جلوه معراج پیامبر صلی­الله علیه­و­آله­و­سلم در خمسه نظامی گنجوی». پژوهشنامهادبیات تعلیمی، شماره 9، 17- 42.
وزیری بزرگ، رقیه­السادات؛ احمدی، بهرام. (1397). «بررسی نگاره معراج پیامبر اثر سلطان­محمد بر اساس آرای پانوفسکی». پژوهش در هنر و علوم انسانی، سال سوم، شماره 2، 25-34.
Simpson, Marianna Shreve. (1997). Sultan Ibrahim Mirza's Haft Awrang: A Pricely Manuscript from sixteen century Iran. Yale university press.