شناسایی فرم،کاربرد و تزئینات کجاوه در نگارگری ایرانی دوره های تیموری و صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد نقاشی ایرانی، دانشگاه هنراسلامی تبریز، شهر تبریز، استان آذربایجان شرقی

2 استادیار دانشگاه بیرجند، شهربیرجند، استان خراسان جنوبی.

چکیده

نگارگری ایرانی، منبع مفیدی برای شناخت ابزار و وسایل کاربردی زندگی مردم در اعصار تاریخ ایران است. وجود کجاوه به عنوان وسیله حمل و نقل در ایرانِ گذشته، در برخی نگاره‌های دوره تیموری و صفوی نیز مشهود است. مساله‌ی مقاله حاضر، به چگونگی شکل، کاربرد و تزیینات کجاوه در نگارگری دوره‌های تیموری و صفوی بر اساس داستان نگاره‌ها می‌پردازد.
همانطور که از وسایلی همچون کجاوه و تخت‌های روان برای جابه‌جایی افراد و اشیاء درمیان اقشار جامعه استفاده می‌شده است، کاربرد و حضور دائمی این ابزار حمل و نقل در زندگی روزمره از دلایل تصویر شدن این عنصر در نگارگری ادوار مختف با موضوعات متنوع می‌باشد که در شکل‌های گوناگون و با تزئینات رایج آن دوره در نگاره‌ها مصور شده است. انواع مختلف کجاوه و اشخاصی که درون کجاوه قرار گرفته‌اند، کاربری‌های آن و نیز شیوه‌ی تصویرگری آن در نگارگری عصر تیموری و صفوی، موضوعی است که پرداختن به آن، مساله اصلی پژوهش حاضر است.
باتوجه به اندک بودن پژوهش‌ها در این زمینه، هدف از انجام این پژوهش دستیابی به اطلاعات جامعی در مورد کاربرد کجاوه و فرم شناسی و نقوش و تزیینات بکاربرده شده در کجاوه‌ها در نگارگری دوره تیموری و صفوی است. بر این اساس سؤالات اصلی مقاله بدین شرح است:
1. کجاوه در نگاره‌های دوره تیموری و صفوی از چه فرم‌ها و کاربردی برخوردار بوده است؟ 2. کجاوه در نگاره‌های دوره تیموری و صفوی با چه نقوشی تزئین شده است؟
روش تحقیق در مقاله‌ی حاضر بر مبنای ماهیت توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است. همچنین روش تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز کیفی بوده است که با بررسی فرم و کاربرد کجاوه و نیز نقوش و تزئینات آن‌ها در 13 نمونه نگاره دوره تیموری و صفوی که در قالب 5 نمونه نگاره با ماهیت رزمی و 8 نمونه نگاره با موضوع بزمی است به تحلیل، جمع بندی در قالب جداول و ارائه نتیجه‌گیری می‌پردازد
نتایج تحقیق نشان می‌دهد که هم در نگاره‌هایی که ماهیت رزمی دارند و هم نگاره‌های بزمی مربوط به دو دوره تیموری و صفوی، تصویر کجاوه مشهود بود. این تصویر در نگاره‌های رزمی غالباً بسته شده بر پشت فیل و بدون سقف و دارای نقوش ختایی، هندسی و جانوری بوده اما درنگاره‌های بزمی بر پشت شتر و دارای سقف، ترسیم شده که بیشتر با تزئینات ختایی، هندسی و اسلیمی مزین شده است. کجاوه در نگاره‌های دوره تیموری ساده‌تر و به صورت سه ضلعی است اما در نگاره‌های دوره صفوی در فرم‌های چندضلعی و پرآرایه‌تر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

ََA study of the form,,application and decorations of kajave in persian miniatures of the timurid and safavid periods.

نویسندگان [English]

  • zeinab niknasab 1
  • Arezoo Paydar fard 2
1 Master student of Persian miniature painting, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, East Azarbaijan province
2 Assistant Professor University of Birjand, Birjand City, South Khorasan Province.
چکیده [English]

Persian miniature is a useful source for understanding the tools and practical means of people's lives in the past history of Iran, where it is a means of transportation and can be seen in some Persian miniatures of the Timurid and Safavid periods.
The problem of the present article is what is the shape, application and decorations of Kajave in the miniatures of the Timurid and Safavid periods according to the story of Persian miniatures?
Due to the fact that Kajave has been a common means of transportation in the past, it has also been depicted in Persian miniatures of the Timurid and Safavid periods.Due to the scarcity of research in this field, the purpose of this study is to obtain comprehensive information about the different forms of curves and their applications.
The main question of the article is as follow:
What form does Kajave have in the Persian paintings of the Timurid, and Safavid periods and What motifs are the various corners in the paintings decorated with?
The research method in the present article is descriptive and analytical and the process of data collection is library. The method of the information analysis is qualitative.
In this article, the form and application of Kajave and their motifs, and decorations are discussed in 13 samples of Timurid and Safavid period paintings.
The results show that Kajave is painted in both martial and festive images and in martial paintings it is often closed on the back of an elephant without a roof and has khatai, geometric, and animal motifs, still festive images it is painted on the back of a camel with a ceiling. It is often decorated with Khatai, geometric and Islamic motifs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Timurid period
  • Safavid period
  • Kajave
  • Motifs and decorations
  • Persian miniature painting
1)       اخوی، امید. (1390). «کاروانسراها در گذر تاریخ»، کتاب ماه تاریخ وجغرافیا، شماره 165، 64-62.
2)       اسماعیلی مهرا، حمید؛ بیگدلی، علی؛ ادریسی، مهری. (1396). «بررسی اخلاق اجتماعی ایرانیان در سفرنامه‌های اروپایی (سفرنامه‌های دوره صفویه و قاجار)»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره ۲۹، 92-71.
3)            آژند، یعقوب. (1387). مکتب نگارگری شیراز. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
4)       باستانی پاریزی، محمد ابراهیم. (1352). «تن آدمی شریف است...»، یغما، شماره 302، 465- 456.
5)       بهارزاده، پروین. (1392). «بازخوانی مفاهیم «زوج» و «زوجیت» درقرآن کریم»، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی تحقیقات علوم قرآن وحدیث، شماره 20، دانشگاه الزهرا، 50- 29.
6)       بهنام، عیسی. (1345). «شاهکارهای هنری ایران»، هنرومردم، شماره 52، 9-6.
7)       بیرشک، احمد؛ داناسرشت، اکبر. (1364). «استاداکبرداناسرشت و ریاضیات از «بیرونی» تا معاصران»، کیهان فرهنگی، شماره 17، 14-3.
8)       پورگیو، فریده؛ عبداللهی، منیژه. (1383). «جست وجوی جان و جهان، نگاهی به سفرنامه‌های فارسی»، کتاب ماه تاریخ وجغرافیا، شماره 88 و 89، 33-22.
9)       جهانگرد، فرانک. (1391). «نگاهی انتقادی به ترجمه، تصحیح و تحشیه چین‌نامه»، جستارهای ادبی، شماره ۱۷۹، 134-111.
10)   دستغیب، سیدعبدالعلی. (1380). «نگاهی به سفرنامه‌های آل‌احمد»، کیهان فرهنگی، شماره 180، 50-52.
11)   ذکاء، یحیی. (1341). «چهره‌های جاویدان هنر «غیاث نقشبند»: نقاشی توانا، شاعری خوش قریحه، بافنده‌ای چیره‌دست»، هنر ومردم، شماره 1، 11-6.
12)        رحمت ابادی، الهام. (1387). «از کجاوه، کالسکه وماشین دودی تا ورود اولین اتومبیل به ایران»، جستارهای شهرسازی، شماره 26 و 27، 123-116. کورکیان،
13)   رضوی، کیشور. (1396). شاهنامه نگاری مبتنی بر ویژگی‌های شخصیتی شاه عباس اول. مترجم: مصطفی لعل شاطری. مشهد: نی نگار.
14)   رمضان جماعت، مینا؛ اکبری، زینب. (1392). «تحولات بافتی تهران در دوره قاجار، تغییرات ایجادشده درنحوه قرارگیری خانه‌ها نسبت به معابرشهری»، جامعه شناسی تاریخی، شماره 1، 202- 175.
15)        زنجانی، برات. (1380). «نکاتی چند از معانی عبارت‌های گلستان وتاریخ بیهقی»، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، ضمیمه شماره 1، دانشگاه تهران، 94-75.
16)         شاه‌سنایی، محمدرضا؛ طباطبایی، سید محمد کاظم. (1396). «بررسی نظریه حجاب حداقلی درباره وضعیت پوشش در عصر جاهلیت و صدر اسلام»، پژوهش‌های تاریخی، شماره ۳۴، 104-89.
17)        شعبان‌پور، منیره. (1382). «مکتب نگارگری هرات و هفت اورنگ»، کتاب ماه هنر، شماره 63 و 64، 93-86.
18)        طاهری، علیرضا؛ شاه‌چراغ، سیده معصومه. (1395). «مطالعه تطبیقی نقوش (درون ترکیبی) در نگارگری ایران و دوره سلاطین مغولی هند و آثار آرکیم بولدو "نگاره شتر و ساربان، پری چنگ نواز سوار بر شتر و تابلوی پرتره زمین"»، نگره، شماره ۳۷، تهران، 72-63.
19)        عابدینی، احمد. (1376). «استفاده از سایه و سایبان در حال احرام»، فقه، شماره ۱۳، 85-18.
20)        عباسی، جواد. (1388). «آخرین روزهای غازان خان و بحران در حکومت ایلخانی»، تاریخ ایران، شماره 62، 88-73.
21)   عبداله‌زاده‌فرد، علیرضا؛ رحمانی، مجید. (1395). «طراحی ورودی شهرهای امروز با بهره‌گیری از هویت‌مندی شهرهای دیروز ایران»، مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری، شماره 2، 37-25.
22)        عمید، حسن. (1357). فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیرکبیر.
23)        قائمی، فرزاد. (1393). «نقد و تحلیل ساختار آیینی اسطوره سیاوش (مقایسه سیاوش- سیاوشان با تراژدی- دیونیسیا بر مبنای نظریه اسطوره وآئین)»، نقد ادبی، شماره ۲۵، 184-153.
24)        قلی زاده، عادل. (1381). «استاد محمد سیاه‌قلم»، فصلنامه هنر، شماره 52، 157-144.
25)   کورکیان، ا.م؛ سیکر، ژ.پ. (1377). باغ‌های خیال. مترجم: پرویز مرزبان. تهران: فرزان.
26)         کرباسی، کلود؛ پرهیزگاری، ماری؛ پریشان‌زاده، پیام؛ شهوند، پریناز. (1389). شاهکارهای نگارگری ایران. تهران: موسسه توسعه هنرهای تجسمی معاصر و موزه هنرهای معاصر تهران.
27)   گری، بازیل. (1383). نقاشی ایرانی. مترجم: عربعلی شروه. تهران: دنیای نو.
28)   لوکونین، ولادیمیر؛ ایوانوف، آناتولی. (1391). نگارگری ایرانی. مترجم: حسین یاوری و مریم توکلیان. تهران: آذر.
29)   محرابی کالی، فردین؛ معصومی، محسن. (1392). «فیل در دوره سلاطین دهلی: اهمیت و کارکردها»، تاریخ و تمدن اسلامی، شماره ۱۸، 121-109.
30)        معین، محمد. (1386). فرهنگ فارسی معین (یک جلدی). تهران: فرهنگ نما: کتاب آراد.
31)   مهدی‌پور، محمود. (1387). «مرزهای نوآوری»، فرهنگ کوثر، شماره 73، 6-2.
32)        نایب پور، صفورا؛ اسفندیاری، زهرا. (1394). «بررسی نمادین ساختار و موقعیت پیکره حضرت یوسف در نگاره‌های منظومه یوسف و زلیخا هفت اورنگ ابراهیم میرزا»، کنفرانس بین المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط زیست؛ افق‌های آینده، نگاه به گذشته، https://www.civilica.com/Paper-ICAUCAE01-ICAUCAE01_1460.html.
33)        یعقوبی، مهدی؛ یاوری سرتختی، محمدجواد. (1395). «بازتاب تاریخ فرهنگی و اجتماعی مسلمانان در سفرنامه ابن جبیر»، تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، شماره ۴۰، 146-121.