تعیین ادوار رونق محله‬ های شهر نطنز با اتکاء به کتیبه‬ های بناهای تاریخی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا باستان شناسی دوران اسلامی ،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران ،ایران .

2 استاد گروه باستان شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار پردیس هنرهای زیبا ، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 استادیارگروه باستان شناسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

چکیده

شرایط مطلوب زیست اقلیمی منطقه نطنز، جایگاه آن در شبکه ارتباطی جنوب به فلات مرکزی و بویژه دو شهر استراتژیک کاشان و اصفهان، زمینه‬ی شکلیابی استقرارگاه‬های متعدد و آثار معماری متنوع و ارزشمندی را فراهم آورده است. علیرغم جایگاه بارز تمدنی و فرهنگی ـ تاریخی شهر نطنز در تمدن این سرزمین، مطالعات مرتبط با علل موثر بر شکل‬یابی و توسعه فضاها و محلات تاریخی آن بسیار اندک است. این نقص بویژه زمانی آشکار می‬شود که حتی آثار شاخص معماری این شهر از جمله بقعه شیخ عبدالصمد، مسجد جامع، آرامگاه سید واقف و سایر بناهای مذهبی، تجاری و عام المنفعه نیز به نحو بایسته مستند سازی و گاه نگاری نگردیده‬اند. با عنایت به نقش بی بدیل کتیبه‬های بناهای تاریخی در گاه نگاری مطلق و تشخیص نام آمرین و چگونگی ساخت این بناها و همچنین تعیین تحولات تاریخی آنها، در پژوهش حاضر تلاش گردید تا با استفاده از این شواهد متقن، به این پرسش که در ادوار مختلف تاریخی نحوه شکل‬گیری، گسترش و رونق محله‬های شهر چگونه بوده پاسخ گوید. هدف آن است تا ادوار رونق محله‬های شهر را با استفاده از کتیبه‬های بناهای تاریخی مشخص و اطلاعاتی غیر قابل انکار از محله‬های تاریخی شهر نطنز در دوران اسلامی ارائه گردد. در نیل به این هدف، تمامی کتیبه‬های تاریخی بناهای ارزشمند این شهر شناسایی و مستند سازی گردیده‬اند. تهیه طرح کتیبه‬ها نه تنها خوانش دقیق آنها را میسور ساخته، بلکه مواد لازم را برای مطالعات مرتبط با شکل‬گیری و سیر تحول محله‬های تاریخی شهر نطنز را فراهم آورده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Chronology of Neighborhoods Development Based on the Inscriptions of Historic Monuments Case study: City of Natanz

نویسندگان [English]

  • seyedeh sara mohammadi 1
  • hassan karimian 2
  • mohammad hassan talebian 3
  • mohsen javeri 4
1 Department of History and Archeology, Faculty of Literature, Social Sciences and Humanities, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran Iran
2 Archeology, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Cultural Heritage Higher Education Center, Tehran, Iran.
4 Department of Archeology, Kashan University, Kashan, Iran.
چکیده [English]

 
The favorable bioclimatic conditions of the Natanz region, in addition to its location in the adjacent to the southern communication network in the Iran’s central plateau, and especially its geographic position between the two strategic cities of Kashan and Isfahan have provided the ground for the formation and development of numerous settlements and various architectural heritages. Despite the prominent position of civilization and cultural-historical city of Natanz in the civility of this land, few studies have been fulfilled the recognition of the factors affecting the formation and development of its neighborhoods. Additionally, there is a scientific gap in the field of documentation and determining the proper chronology of development the architectural heritages of Natanz, including the tomb of Sheikh Abdul Samad, the Jameh Mosque, the tomb of Seyyed Waqif, and other religious, commercial, and public utility buildings. The authors in this study focused on the role of the inscriptions of Natanz historical monuments in recognizing the chronology of neighborhood development. Thus, the principle research query is how the Natanz's neighborhoods were formed, expanded and flourished in different historical periods. The authors benefited from the inscriptions of the specific historical buildings and undeniable information gathered from the historical neighborhoods of the city of Natanz which were developed in the Islamic era. To achieve this goal, all the historical inscriptions of the architectural heritages of this city have been identified and documented. The preparation of the design of the inscriptions has not only enabled their accurate reading; but also, has provided the necessary materials for studies related to the formation and evolution of the historical neighborhoods of Natanz.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Natanz historical city
  • architecture of the Islamic era
  • historical inscriptions
  • Sheikh Abdolsamad collection
اصطخری، ابراهیم بن محمد. (1371). مسالک­الممالک. به­کوشش ایرج افشار. تهران: علمی و فرهنگی.
اعظم­ واقفی، حسین. (1396). میراث فرهنگی نطنز، آثار و اسناد تاریخی، آداب و رسوم. جلد اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
باستانی، پاریزی. (1343). سیاست و اقتصاد عصر صفویه. تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی­علیشاه.
بلر، شیلا. (1387). معماری ایلخانی در نطنز. مترجم: ولی کاووسی، تهران: فرهنگستان هنر ایران.
تقی­زاده انصاری، بدر. (1386). نطنز دیروز امروز فردا. کرج: مؤلف (تقی زاده انصاری).
توسلی، حمیدرضا. (1372). «مجموعه بناهای شیخ­عبدالصمد در نطنز». پایان­نامه کارشناسی ارشد، رشته باستان­شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.
جامی، عبدالرحمن. (1366). نفحات­­الانس. تهران: سعدی.
جعفریان، رسول. (1379). ‌صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. جلد دوم، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
راشدنیا، زهرا. (1393). «مطالعه ویژگیهای تزئینی آثار گچ­بری هنرمندان کرمانی و پراکندگی آن در قرن هشتم هجری». پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته باستان­شناسی، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده حفاظت و مرمت.
روملو، حسن. (1384). احسن­التواریخ. جلد دوم، مترجم: عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.
سمرقندی، عبدالرزاق بن اسحاق. (1372). مطلع­السعدین و مجمع­البحرین. جلد اول، به­تصحیح محمد شفیع، گردآورنده: عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى‌.
سیرو، ماکسیم. (1370). راههای باستانی ناحیه اصفهان و بناهای وابسته به آ­ن­ها. مترجم: مهدی مشایخی، تهران: سازمان ملی حفاظت آثار باستانی.
شاردن، ژان. (1372). سفرنامه شاردن. مترجم: اقبال یغمایی. جلد پنجم، تهران: توس.
عتبی، محمد بن عبدالجبار. (1357). تاریخ یمنی. تهران: علمی و فرهنگی.
فیگوئروا، دن گارسیا دسیلوا. (1363). سفرنامه فیگوئروا. مترجم: غلامرضا سمیعی، تهران: نشر نو.
قبادیان، وحید. (1383). بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران. تهران: دانشگاه تهران.
قمی، قاضی احمد. (1383). خلاصه­التواریخ. مترجم: احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
قوچانی، عبدالله. (1383). بررسی کتیبههای بناهای یزد، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
 ــــــــــــــ. (1383). کتیبههای مسجد جامع گلپایگان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ـــــــــــــــ؛ رحیمی­فر، مهناز. (1383). کتیبههای مسجد جامع و امامزاده عبدالله شوشتر. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ـــــــــــــــ؛ شیرازی، باقر. (1367). «بررسی کتیبههای تاریخی مجموعه نطنز و مسجد جامع نائین». اثر، شماره 26 و 27، 132- 142.
کاشانی نطنزی، عزالدین محمود. (1325). مصباح­الهدایه و مفتاح­الکفایه. تهران: سنایی.
کریمیان، حسن. (1385). «هویت کالبدی و بصری شهرهای ساسانیان». در مجموعه مقالات اولین کنگره بینالمللی تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد پنجم، بم: سازمان میراث فرهنگی کشور، 5- 6.
ـــــــــــــــ؛ احمدی، عباسعلی؛ سعیدی، فریبا. (1387). «تعیین کاربری و گاه­نگاری کاخ ـ قلعه شاهدژ اصفهان با استناد به نتایج حفریات باستان­شناسانه». دانشکده علوم انسانی، شماره 4، 79- 111.
گدار، آندره. (1388). آثار ایران. مترجم: ابوالحسن سروقدمقدم، مشهد: پژوهشهای آستان قدس رضوی.
گلمبک، لیزا. (1364). «دورههای ساختمانی مجموعه تاریخی تربت شیخ جام». اثر، شماره 10 و 11، 16- 57.
گروه نویسندگان. (1387). اطلس تاریخ ایران. تهران: سازمان نقشه­برداری کشور.
لاکهارت، لارنس. (1383). انقراض سلسه صفویه. مترجم: اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی و فرهنگی.
لسترنج، گای. (1365). جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی. مترجم: محمود عرفانی، تهران: علمی و فرهنگی.
مستوفی، حمدالله. (1381). نزهه­القلوب. به­کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: حدیث امروز.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد. (1361). احسن­التقاسیم فی معرفه­الاقالیم، مترجم دکتر علی­نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
مهدوی، مصلح­الدین. (1388). اعلام اصفهان. به­تصحیح و تدوین غلامرضا نصرالهی، جلد دوم، اصفهان: سازمان فرهنگی- تفریحی شهرداری اصفهان.
نراقی، حسن. (1383). آثار تاریخی شهرستانهای نطنز و کاشان. تهران: آثار و مفاخر فرهنگی.
ویلبر، دونالد. (1346). معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان. مترجم: عبدالله  فریار، تهران: علمی و فرهنگی.
هنرفر، لطف­الله. (1386). اصفهان. جلد اول، تهران: علمی و فرهنگی.
 
Bliar, Sh.,1986, “A Medieval Persian Builder”, The Journal of the Society of Architectural  Historians, 45,4, 389-395.