مطالعه سیر تحول کاسه‌های شیشه‌ای ایران از قرون 4 ق.م تا 7 ه.ق از منظر ریخت‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ التحصیل، کارشناسی ارشد، پژوهش هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 فارغ التحصیل، کارشناسی هنر اسلامی گرایش شیشه، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

3 استادیار، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

در پس چند هزاره تاریخ هنر ایران، آثار شیشه‌ای ارزنده‌ای بر جای مانده و کاسه‌های شیشه‌ای بخشی از این آثار است. مطالعه کاسه‌های شیشه‌ای با تمرکز بر عناصر تشکیل دهنده آن، فرم و تزیینات تحت عنوان ریخت‌شناسی یکی از روش‌های شناخت پیشینه و سیر تاریخی هنر شیشه‌گری ایران است. پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخ این پرسش اساسی که کاسه‌های شیشه‌ای ایران به لحاظ ریخت‌شناسانه در طول تاریخ چه تحولاتی را پشت سر گذاشته‌اند؟ نمونه کاسه‌های شیشه‌ای متعلق به دوران پیش و پس از اسلام را مورد مطالعه قرار داده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات از طریق منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد کاسه‌های شیشه‌ای پیش از اسلام بی‌رنگ، تقریباً هم‌شکل و نیم‌کروی بوده و با نقوش هندسی و گیاهی تزیین یافته‌اند. در طی قرن‌ها و با برآمدن اسلام شیوه‌های نوین ساخت و تزیین شیشه باعث دگرگونی فرم کاسه‌های شیشه‌ای گشته به طوری‌‌که این کاسه‌ها از تنوع فرم، تزیین و رنگ برخوردار می‌باشند. هنرمند شیشه‌گر علاوه بر نقوش هندسی از انواع نقوش جانوری، گیاهی، انسانی، نوشتاری و غیر هندسی در تزیین کاسه‌های دوران اسلامی بهره برده است. همچنین روش ساخت و تزیین کاسه‌های شیشه‌ای در گذر زمان دچار تحولاتی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Study of Iranian Glass Bowls Evolution from 4 B.C to 13 A.D from Morphological Viewpoint

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Zamani Saadabadi 1
  • Somayyeh Asadi 2
  • Farnoush Shamili 3
1 Graduated, Master of Art Research, Faculty of Visual Arts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
2 Graduated, Bachelor of Islamic Art, Faculty of Islamic Crafts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
3 Assistant Professor, Faculty of Visual Arts, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Glassmaking as one of the most prominent arts in Iran, has continued to shine throughout history despite the vicissitudes. Behind several millennia of Iranian art history, valuable glassworks have been left with glass bowls as an integral part of them. The study of glass bowls focusing on its constituent elements, forms and decorations under the title of morphology can lead to understanding the background and historical evolution of Iranian glassmaking.
It is to claim that morphological studies of any period can be of a great step in examining the development and historical evolution of form and decoration in the field of works of art. Considering that the basis of criticism in art with any approach is focused on the form of the work of art, a general picture of the shape of the works can be achieved and thus they can be examined and refined from this perspective.
The attempt is made in this study to present the evolution of the art of glassmaking over time by examining glass bowls. Samples of pre-Islamic glass bowls have been collected and studied in order to find an answer to the fundamental question of “what changes have been made morphologically in Iranian glass bowls throughout history?”. The method of this research is descriptive-analytic and the data have been collected through library sources.
The results show that the method of making glass bowls of the Islamic period of Iran is in fact a continuation of the method of pre-Islamic glassmaking while mixed with the initiative and innovation of glassmakers of the Islamic period. Pre-Islamic glass bowls during the Achaemenid period were made by pressing the mold and in the Sassanid era by blowing into the mold additionally. Glass bowls of this period have similar shapes to hemispherical molds and are often colorless and decorated with cuts.
The cutting methods of these bowls are surface, double surface and embossed surface, and the most widely used is the role of honeycomb. The glass bowls of the first century of Islam had a shape similar to the bowls of the previous era, and their decorations is taken from the decorations of the glass bowls of the pre-Islamic era.
These decorations are created by surface, double surface and linear cutting on the given works which the latter one was marked in the glass bowls of Islamic period.
In the following centuries, glass bowls were often made and decorated by blowing into the molds. Pre-Islamic glass bowl decorations are mostly pure geometric abstract decorations including circular and honeycomb motifs, two specimens of which are decorated with plant motifs. Over the centuries, these ornaments have continued and iconic-abstract ornaments containing animal, plant and human motifs and purely abstract ornaments including written and non-geometric motifs have been used by the glassmakers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Glassmaking
  • Glass Bowls
  • Ancient Iran
  • Islamic Iran
  • Morphology
آسا برگر، آرتور. (1379). نقد فرهنگی. مترجم: حمیرا مشیرزاده، تهران: باز.
استاجی، ابراهیم؛ رمشکی، سعید. (1392). «تحلیل ریخت­شناسی داستان سیاوش بر اساس نظریه ولادیمیر پراپ». متن­شناسی ادب فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، سال 49، شماره 3 (پیاپی 19)، 37- 52.
بازورث، کلیفورد ادموند. (۱۳۸۰). سلسله­های تاریخ ایران؛ سلجوقیان. مترجم: یعقوب آژند، تهران: مولی.
بامبرو، فیلیپ. (1394). گنجینه هنر اسلام. مترجم: مسعود گلزاری و مهردخت وزیرپور کشمیری، تهران: کتابدار.
بهمنی، پردیس. (1394). هنر و تمدن اسلامی؛ طراحی اشیا در هنر اسلامی ایران. تهران: فخراکیا.
پارسا، سید احمد؛ صلواتی، لاله. (۱۳۸۹). «ریخت­شناسی حکایت­های کلیله و دمنه نصرالله منشی». بوستان ادب، سال 2، دوره ۶، شماره 4، 47- 77.
پراپ، ولادیمیر. (۱۳۸۶). ریخت­شناسی قصه­های پریان. مترجم: فریدون بدره­ای، چ2، تهران: توس.
پوپ، آرتر آپم. (1390). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. ج15؛ پیوست­ها و تعلیقات. تهران: علمی و فرهنگی.
تجویدی، زهرا. (۱۳۸۶). آشنایی با هنرهای سنتی ایران. تهران: پیام نور.
جعفری­زاده، مسلم؛ شیشه­گر، آرمان. (1398). «بررسی آثار شیشه­ای اشکانی کاخ شائور»، مطالعات باستان­شناسی، سال 11، شماره 1، 35- 54.
خدیش، پگاه. (۱۳۹۱). ریخت­شناسی افسانه­های جادویی ایرانی. چ2، تهران: علمی و فرهنگی.
روحانی، مسعود؛ اسفندیار، سبیکه. (1389). «ریخت­شناسی قصه قلعه ذات­الصور در مثنوی، طبق نظریه ولادیمیر پراپ». زبان و ادب فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 53، شماره 220، 67- 83.
زهره­وند، سعید؛ مسعودی، مرضیه؛ رحیمی، منصور. (1393). «ریخت­شناسی داستان لیلی و مجنون جامی، براساس نظریه پراپ». پژوهشنامه ادب غنایی، سال 12، شماره 23، 169- 190.
صالح­وند، نوید. (1395). تاریخچه شیشه و شیشه­گری؛ ظروف شیشه­ای دوره اشکانی: مجموعه­های موزه ملی ایران و موزه رضا عباسی. تهران: سمیرا.
عطارزاده، عبدالکریم؛ هوشیار؛ مهران. (1396). مجموعه هنر در تمدن اسلامی. تهران: سمت.
علام، نعمت­اسماعیل. (1386). هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی. مترجم: عباسعلی تفضلی، چ2، مشهد: به­نشر.
علی­اکبرزاده کرد مهینی، هلن. (۱۳۷2). شیشه مجموعه مرز بازرگان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
فریه، ر. دبلیو. (1374). هنرهای ایران. مترجم: پرویز مرزبان، تهران: فرزان.
فوکایی، شینجی. (1371). شیشه ایرانی. مترجم: آرمان شیشه­گر، تهران: میراث فرهنگی.
گلاک، جی؛ پنتون، کارل. (1385). سیری در صنایع دستی ایران. تهران: بانک ملی.
گلد اشتاین، سیدنی. ­ام. (۱۳۸۷). کارهای شیشه؛ مجموعه هنرهای اسلامی. گردآوری ناصر خلیلی، ج10، تهران: کارنگ.
گلدمن، لوسین. (1382). نقد تکوینی. مترجم: محمدتقی غیاثی، تهران: نگاه.
معطوفی، اسدالله. (۱۳۹۳). سفال و شیشه شهر تاریخی گرگان (جرجان). تهران: فروهر.
موسوی حاجی، رسول؛ نیک­بر، مازیار. (1393). هنرهای کاربردی دوره اسلامی. تهران: سمت.
نصری اشرفی، جهانگیر. (1388). تاریخ هنر ایران. تهران: آرون.
یساولی، فرهاد. (1393). آثار درخشان هنر ایران و جهان اسلام. ج2، تهران: برگ نو.
 
Carboni, Stefano & David Whitehouse. (2001). Glass of the Sultans. New York: The Metropolitan.
Carboni, Stefano. (2001). Glass from Islamic Lands. UK: Thames & Hudson.
Corning Museum of Glass.
Kroger, Jens. (1995). Nishapur Glass of the Early Islamic Period. New York: The Metropolitan Museum of Art.
Page, Jutta-Annette. (2006). The Art of Glass. London: Toledo Museum of Art.
Ricke, Helmut. (2002). Glass Art Reflecting the Centuries. New York: Dusseldorf.
Tait, Hugh, 1991, Five Thousand Years of Glass, New York: The Trustees of the British- Museum.
Whitehouse, David. (2005). Sasanian and Post-Sasanian Glass in the Corning Museum of Glass. New York: The Corning Museum of Glass.
Whitehouse, David. (2010). Islamic Glass in the Corning Museum of Glass. New York: The Corning Museum of Glass.