بررسی نقش نشانه ای شمایل‌های مقدسین به عنوان عنصر محوری در تصویر سازی‌های قرآنی برای کودکان و نوجوانان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

---

چکیده

گرایش و علاقه جامعه اسلامی به اولیاء الهی و ائمه اطهار خصوصاً در سی سال بعد از انقلاب اسلامی سبب بوجود آمدن آثاری در حوزه های مختلف هنرهای تجسمی گشت که شمایل ائمه اطهار در آنها عنصر اصلی و یا دارای نقش محوری بودند. یکی از حیطه‌هایی که به صورت جدی با شمایل نگاری مواجه بوده و بواقع اصلی‌ترین آن می‌باشد، حیطه ادبیات کودک و نوجوان و به عبارت دقیق‌تر تصویر سازی دینی بر گرفته از قصص قرآن و کتب دینی برای کودک و نوجوان بوده است.
پیشینه شمایل نگاری در نگارگری ایران، نشان دهنده گرایش به نوعی نماد گرایی در ترسیم شمایل‌ها درگذشته بوده که بازتاب آن در آثار تصویرسازی دینی معاصر نیز دیده شده است. این مقاله با هدف مشخص نمودن ویژگی‌های نمادین شمایل‌های اولیاء در تصویرسازی از منظر نشانه شناسی به روش کتابخانه‌ای انجام گرفته و در پی پاسخ به دو پرسش ‌بوده 1- تصویرگران از چه ویژگی‌های نگارگری و نقاشی ایرانی برای نمادین شدن شمایل‌هایشان استفاده نموده‌اند؟ 2- آیا هنرمندان تصویرگر از ویژگی‌های بصری آثار غیر اسلامی برای نمادین ساختن شمایل‌ها بهره برده‌اند؟
در نهایت یا توجه به مباحث طرح شده اثبات گردید هنرمندان تصویرگر در شمایل نگاری معاصر همانند پیشینه نگارگری با استفاده از عناصر نمادین و قراردادهای رایج و پذیرفته، آثار اسلامی و غیر اسلامی سعی نمودند ویژگی تقدس و فراواقع به شمایل‌هایشان بدهند که در این میان فقط آن دسته از آثار نمادگرا که با تکیه بر پیشینه نمادگرایی در حوزه نقاشی ایرانی و توانمندی فنی هنرمند بوجود آمده، قابل طرح بوده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Studying the semiotic role of holy icons, as a central element in the illustration of the Quran, for children and adolescents

نویسنده [English]

  • morteza afshari
Shahed University----
چکیده [English]

Trends and interest in Islamic society to divine persons and Imams, particularly in the thirty years after the Islamic Revolution, caused the creation of works of art in various parts of visual arts which, icons of Imams were in their, main element or had a central role. One of the areas that faced seriously with the iconography and in fact, the main one, was the area of children's literature and to be more precise, the religious illustration taken from the stories of the Quran and religious books for children and adolescents.
history of iconography in Iranian painting, that its various periods and schools, is full of works which the artists have benefited of different methods in drawing the icons of Imams and holy persons, represents the trend to a kind of symbolism in drawing icons in the past which it’s reflection is seen in the contemporary period, too. The affected of illustrators, from the background of painting and drawing of Iran, especially of Persian paintings and miniatures, the iconic features of those images also seen in contemporary religious illustrations, which seems the symbolic view to the icons of saints in illustrations, has had a significant impact on the child and adolescent's mind to focus on characteristics and surrealistic features of holy saints and representing their special place, and has contributed to the relationship between audience, subject and content of the stories associated with the saints more than a simple sensitive connection with their icons, which is important characteristic of these works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Illustration
  • Holy Icons
  • Quran
  • Sign
  • Symbol
- احمدی بابک. (1371). از نشانه های تصویری تا متن.تهران: نشر مرکز.
- پهلوان، فهیمه. (1381). درآمدی بر عناصر تصویری در آرم. تهران: دانشگاه هنر.
- سجودی، فرزان. (1383). نشانه شناسی کاربردی. تهران: نشر قصه.
- ضیمران، محمد. (1383). درآمدی بر نشانه شناسی هنر. تهران: نشر قصه.   
- اتینگهاوزن، ریچارد و دیگران.(1383)، فعالیت‌های فرهنگی و ادبی ایلخانان، سلسله های تاریخ ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران:مولی.
منابع تصویری
-        آیت‌اللهی، سید مهدی. (1380). کودکی پیامبر. قم: جهان‌ آرا.
-        بدهیل محمد. مشهدی کشمیری، محمد. (1224). پیامبر و حضرت علی(ع) و حمزه و دیگر یاران در راه بیت الله­الحرام. هندوستان: کتابخانه رازا.
-        بلوکی فر، عباس. (1384) امام حسین (ع) و علی اصغر. نمایشگاه عاشقی و عاشورا فرهنگستان صبا.
-        تاریخ الفن. (1986). پیامبر در جمع یاران. استامبول: توپقاپی.
-        حجوانی، مهدی. (1369). امام هادی(ع). تصویرگر: ابوالفضل عالی. تهران: بنیاد بعثت.
-        دهقانی دانا، محمدعلی. (1381).پیوند دو دریا. تصویرگر: راشین خیریه، تهران: کانون پرورش فکری.
-        رحیمی، مهدی. (1378). لب تشنه کنار چشمه. تصویرگر: محمدعلی سپاهان. تهران: بناء.
-        رحیمی، مهدی. (1379). آخرین امید. تصویرگر: مجید قادری. تهران: بنیاد بعثت.
-        رفیعی طباطبایی، خلیل. (1380). خوشبخت‌ترین آهوی دنیا. تصویرگر: فرهاد نظری.
-        روح افزا، سعید(1371). صدای پای روشنایی- حکایت آفتاب. تصویرگر: پرویز اقبالی. تهران: کانون پرورش فکری.
-        روح افزا، سعید. (1380).بهارخانة ما. تصویرگر: حسن رزمخواه. تهران: کانون پرورش فکری.
-        سیرالنبی. (973). رسیدن حضرت محمد (ص) به نزدیکی مکه. استامبول: موزه توپقاپی. 
-        شجاعی، سید مهدی. (1368). قصه دو گنج. تصویرگر: سیاوش ذوالفقاریان. تهران: پیام نور. 
-        شجاعی، سید مهدی. (1372). فصل خوب پیوستن . تصویرگر: پرویز حاصلی. تهران: برگ.
-        شجاعی، سید مهدی، (1378). ماهنامه سروش کودکان. سال نهم، شماره 4.
-        شیرازی، رضا. (1374). حادثه روز دهم. تصویرگر: حسین مظاهری. تهران: پیام محراب.
-        صدر، شادی. (1375). قصه حضرت سلیمان(ع). تهران: روزنامه آفتابگردان.
-        طباطبائی، سید حسام‌الدین. (1382). حضرت یوسف(ع) در چاه. تهران: مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری.
-        قصص‌الانبیاء. (352).معراج پیامبر. کتابخانه ملی پاریس.
-         کلهر، فریبا.(1378). دو فرشته دو برادر. تصویرگر: عطیه مرکزی. تهران: محراب قلم.
-        ماهنامه پوپک. (1377). پیامبر و جبرئیل. سال پنجم، شماره 10.
-        ماهنامه پوپک. (1379).امام حسین(ع) و علی اصغر .سال هفتم، شماره 2.
-        ماهنامه پوپک. (1381). حضرت علی(ع) و حسنین(ع). سال نهم، شماره 7.
-        ماهنامه دوست کودکان. (1380). فاطمه زهرا(ع) و حسنین(ع). سال اول، شماره 10.
-        ماهنامه رشد نوجوان. (1374). حضرت فاطمه(ع). سال سیزدهم، شماره 3 .
-        ماهنامه سروش کودکان.( 1371). حضرت علی(ع). سال دوم، شماره 4.
-        ماهنامه سروش کودکان. (1371). حضرت فاطمه و حضرت زینب(س). سال دوم، شماره 7.
-        ماهنامه سروش نوجوان. (1374). حضرت مریم و حضرت مسیح (ع). سال هشتم، شماره 89.
-        ماهنامه سروش کودکان.(1374). حضرت نوح(ع). سال پنجم، شماره 3 .
-        مجله داستانی بنیسی. (1374). تولد فرزند اسرارآمیز، قم: بنیس.
-        محمدی، مصطفی. (1380). حضرت علی (ع). تصویرگر: فرشید شفیعی.
-        مراد حاصل، امیر مهدی. (1374). داستان زندگی امام سجاد(ع). تصویرگر: محمدحسین صلواتیان. تهران: پیام نور.
-        مراد حاصل، امیرمهدی. (1373). داستان زندگی امام حسن(ع). تصویرگر: محمدحسین صلواتیان. تهران:پیام نور.  
-         هفته‌نامه دوست کودکان. (1380). امام سجاد(ع). سال دوم، شماره 54.                             
-        هفته‌نامه دوست کودکان. (1381). امام حسن عسگری (ع). سال اول، شماره 39.
-        هفته‌نامه کیهان‌ بچه‌‌ها.(1363). حضرت موسی(ع). سال بیست و هشتم، شماره 276+1155.
-        هفته‌نامه کیهان بچه‌ها. (1374). حضرت علی(ع). سال چهلم، شماره 1976.
-        نعیمی، جواد. حضرت علی (ع). (1377). تصویرگر: صادق صندوقی. مشهد: طوس.
همراه، سهراب. (1381). آدم و حوا. تصویرگران: اکبر افشار و محسن صفیاری. تهران: همکلاسی