مطالعه نماد ماهی و کاربرد فرم آن در قالی های صفوی و قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند

2 دانش آموخته کارشناسی فرش دانشگاه بیرجند(نویسنده مسئول)

چکیده

نقش مایه ماهی علاوه بر زیبایی در فرم ظاهری، دارای مفاهیم نمادینی است که از دیرباز سبب کاربرد مکرر آن در هنرهای مختلف شده است. این نقش مایه در فرش ایران نیز به صورت های مختلف نمود پیداکرده و هم به صورت انتزاعی و تغییر شکل یافته و هم به صورت نزدیک به طبیعت دیده می شود. در هنر ایران پس از اسلام به علت حرمت کاربرد نقوش تصویری، شاهد تبدیل فرم ماهی به برگ هستیم که در نقوش فرش نیز این تغییر شکل را در نقشه هراتی یا ماهی درهم، که فرم ماهی یکی از ساختارهای اصلی این نقشه است، می توانیم ببینیم. در این مقاله سعی بر آن است که فرم های طبیع تگرایانه ماهی را در قالی های دوره صفویه و قاجار بر طبق تصاویر موجود بررسی نماییم و درنهایت پاسخی برای این مسئله بیابیم که: مفهوم نمادین نقش ماهی در هنر ایران چیست و چه جایگاهی در قالی ایران دارد؟ فرم ظاهری و موقعیت قرارگیری ماه یها در فر شهای فوق چگونه است؟ مقاله از نوع توصیفی و تحلیلی است و مبانی نظری آن به شیوه اسنادی گردآوری شده است. بررس یها نشان م یدهد که در پرداختن فرم ماهی، الهام از طبیعت مشهود است؛ ولی درجه نرمی و خشونت استفاده از خطوط، در طراحی آن ها متفاوت است. ه مچنین مفاهیم نمادین این نقش مایه و جایگاه آن در باورها و اعتقادات ایرانیان باستان بر مبنای محل قرارگیری آ نها در فرش مورد تأویل و تفسیر قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Symbol of Fish and Its Use in Safavid and Qajar Carpets

نویسندگان [English]

  • Vahideh Hesami 1
  • Samira Babarkat 2
1 Faculty Member of Carpet Department, Faculty of Art, University of Birjand, Birjand
2 B.S. of Carpet, Faculty of Art, University of Birjand, Birjand(Corresponding author)
چکیده [English]

Fish design, in addition to its beautiful appearance, has a symbolic implication which is the reason for its repeated use in various arts since ancient times. This design has been shown in different forms in Iran’s carpet, both abstract and transformed, and close to nature. In Iran’s art after Islam, due to the sanctity of the use of visual imagery, we see the conversion of fish form to leaves, which can be seen in carpet designs in the Herat or fish map, where the fish form is one of the main structures of this map. In this article, the natural forms of fish in carpets of the Safavid and Qajar dynasties was studied according to the existing images, in order to find an answer to this question: What is the symbolic meaning of the fish design in Iranian art and what place does it have in Iran? What is the shape and appearance of fish in these carpets? The study was descriptive and analytical and its theoretical bases are compiled in a documentary manner. The observations showed that in forming the design of fish, inspiration from nature is evident, but the degree of softness and violence in using the lines in their design varies. Also, the symbolic implications of this design and its place in the beliefs of ancient Persians were interpreted based on their location in the carpet.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian carpet
  • Fish
  • Symbol
  • realism
  • Safavid
  • Qajar
 ## • اردلان جوان، سیدعلی و دیگران. ) 1371 (. نگاهی به موزه مرکز . ی ج 2. مشهد: آستان قدس رضوی. گلجام، ،» هویت ماهی در فرش ایران « .)  ## • الهی، محبوبه. ) 1387 . شماره 10 ، تهران: مرکز ملی فرش ایران. ص 101 ## • امین، سیده نصرت. ) 1361 (. مخز نالعرفان فی تفسی رالقرآ . ن ج15  . تهران: نهضت زنان مسلمان. ## • بصام، سید جلال الدین؛ فرجو، محمدحسین؛ ذریه زهرا،سید امیر احمد. ) 1383 (. رؤیای بهشت، هنر قال یبافی ایرا . ن مترجمان: قاسم عباسی؛باسم محمدی؛ آرمین فاضل راد. به سفارش سازمان اتکا. . تهران: انتشارات تا 14 ## • بلک، جرمی و گرین. ) 1383 (. فرهنگ نامه خدایان، دیوان و نمادهای بین النهرین باستا . ن مترجم: پیمان متین. تهران: امیرکبیر. ## • بهار، مهرداد. ) 1381 (. پژوهشی در اساطیر ایرا . ن تهران: آگاه. ## • پرهام، سیروس. ) 1371 (. شاهکارهای فرش بافی فار . س تهران: سروش. ## • پوپ، آرتور آپهام. ) 1387 (. سیری در هنر ایرا . ن تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. ## • جعفری، محمدتقی. ) 1373 (. تفسیر و نقد و تحلیل مثنو . ی ج 5 و 6. تهران: انتشارات اسالمی. ## • حصوری، علی. ) 1386 (. مبانی طراحی سنتی در ایرا . ن تهران:فرش های دنی.ا تهران: کتاب سرای نیک. ## ،» نقش و اسطوره در فرش دستباف ایران « .) • دریایی، نازیلا. ) 1382مجموعه مقالات اولین سمینار ملی تحقیقات فرش دستباف، جلد دوم، تهران. ## • رضی، هاشم. ) 1371 (. آیین مهر، میتراییس . م تهران: بهجت. ## • ژوله، تورج. ) 1381 (. پژوهشی در فرش ایرا . ن تهران: انتشارات
یساول. تأویل و تفسیر « .)  ## • شایسته فر، مهناز؛ صبا غپور آرانی، طیبه. ) 1388 معانی نمادین نقش مایه ماهی در قال یهای دوره صفویه با نظر به .35- فصلنامه گلجام، شماره 21 ، صص : 13 ،» مثنوی معنوی مولانا .) ## • صفاران، الیاس؛ عاملی، فاطمه؛ صباغ پور آرانی، طیبه. ) 1393 بررسی تغییرات فرش های ریزه ماهی در شهرستان بیرجند طی « .31- نشریه مطالعات هنر اسلام . ی صص: 45 ،» د ههای اخیر ## • فروزان فر، بدیع الزمان. ) 1379 (. شرح مثنوی شری . ف تهران. ## • کوپر، جی.سی. ) 1379 (. فرهنگ مصور نمادهای سنت . ی مترجم: کرباسیان. تهران: فرشاد. ## • عفیفی، رحیم. ) 1374 (. اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته های پهلو . ی تهران: توس. ## • نصیری، محمدجواد. ) 1389 (. افسانه جاویدان فرش ایرا . ن تهران:  فرهنگ سرای میردشق. ## ،» نقش هراتی در جغرافیای فرش ایران « .) • نفیسی نیا، لیلا. ) 1392. گلجام، شماره 32 ## • یاحقی، محمدجعفر. ) 1368 (. فرهنگ اساطیر و اشارات داستان . ی تهران: فرهنگ معاصر ایران. ## • یونگ، کارل گوستاو. ) 1381 (. انسان و سمبل های . ش مترجم: محمود سلطانیه. تهران: جام. ##