بازشناسی تناسبات طلایی در نگار ه های کمال الدین بهزاد(مطالعه موردی: نگاره ساخت مسجد جامع سمرقند)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد باستان شناسی

2 دانشیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران

3 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بیرجند

4 عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه بیرجند

چکیده

در چگونگی آفرینش فضاهای معماری در نگارگری ایرانی عوامل متعددی تاثیر داشت هاند. در دوره تیموریان کمال الدین بهزاد با به خدمت گرفتن کلیه مبانی تصویری، فضاهای معماری بیشتر مورد توجه قرار گرفتند. در نگارگری های بهزاد، اصول خاصی است، جایگاه ویژه ای » نسبت طلایی « بر صحن هپردازی فضا حاکم بود و عناصر معماری براساس این ضوابط که همان اصل داشت هاست. درنگاره ساخت مسجد جامع سمرقند، خطوط به قسمت خاصی از مراحل ساخت مسجد اشاره دارد و در داخل یک یا دو مورد از این شبکه ها هر یک از فضاهای مسجد چون ت کدهانه شبستان، ایوان و دیوار خارجی و برج قرار گرفت هاست. ترسیم نشان می دهد که بهزاد با آگاهی نسبت به این اصل، عناصر به تصویر کشیده را در جایگاه «نسبت طلایی»  خطوط بر اساس اصل مناسب قرار داده و به نگاره خود نظم و تجانس بخشیده است. با توجه به کمبود منابع و پژوهش های انجام شده در راستای تناسبات و در نگارگری، نگارندگان ضرورت دید هاند از منظری متفاوت با جنبه زیبای یشناختی به مطالعه نگاره مورد مطالعه بپردازند. در پژوهش حاضر نگارندگان سعی در شناخت جایگاه تناسبات در معماری و نگارگری دوره تیموریان داشت هاند. تحلیل قانون یک سوم در نگاره مورد مطالعه نشان داده که کمال الدین بهزاد با شبکه نهفته ای از خطوط و نقاط طلایی جایگاه عناصر را در ترکیب بندی به دقت تعیین کرده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است تا با بازشناسی این تناسبات به رابطه بین تناسبات در معماری و نگارگری دست یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Insight into the Golden Ratios in Miniature Painting of Kamal al-Din Behzad in the Timurid Era Case Study: The Construction of Samarkand Great Mosque Image

نویسندگان [English]

  • Raana Bahramian 1
  • Hasan Hashemi Zarjabad 2
  • Ali Zarei 3
  • Arezoo Paydarfard 4
1 MA of Archeology, University of Birjand (Corresponding Author)
2 Associate Professor at the Faculty of Arts and Architecture of Mazandaran University
3 Assistant Professor, Department of Archeology, University of Birjand
4 Faculty Member, Department of Islamic Art, University of Birjand
چکیده [English]

Numerous factors have influenced the way the architectural spaces in the Iranian miniature painting have been
created. During the Timurid era, with the innovations of master Kamal al-Din Behzad, and employing all the visual basics, architectural spaces were given more attention and interest. In miniature paintings of master Behzad, certain principles dominated the scenery of spaces, and the architectural elements have had a special place according to these principles which are referred to as the “Golden Ratio”., the lines point to a specific part of the mosque’s construction process, and within one or two of these networks, each of the mosque’s spaces is located such as the single hole, the porch and the outer wall. Drawing lines based on the principle of “golden ratio” shows that Behzad has placed the image of consciousness with this element of the elements in a suitable place and has given his image a harmony. Due to lack of resources and researches done in accordance with the proportions and in painting, the authors need to study the studied image in a different perspective from the aesthetic aspect. The present study was conducted using a descriptive-analytical method and based on library studies, so that the relationship between the architecture of the mosque and the architectural spaces in painting can be found through the recognition of these proportions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architecture
  • Kaml al-Din Behzad
  • Golden Ratios Construction of Samarkand
 ## آریان ، قمر (1362).کمال الدین بهزاد، تهران:هیرمند. ## آژند، یعقوب( 1387). نگارگری مکتب هرات، تهران: فرهنگستان هنر. ## آژند، یعقوب( 1389). نگارگری ایرانی( پژوهش در تاریخ نقاشی و نگارگری ایرانی)، تهران: سمت. ## آداموا، ا. ت. ول. ت. گیوز الیان(1383). نگاره های شاهنامه، ترجمه: زهره فیضی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ## انصاری، مجتبی، اخوت، هانیه، تقوایی، علی اکبر (1390).«تحقیقی پیرامون سیر تاریخی سیستم های تنظیم تناسبات در معماری با تاکید بر ملاحظات کاربردی و زیبا شناسی»،کتاب ماه هنر، شماره151، صص46-57. ## اسکندری تربقان، ایرج (1383). هماهنگی طرح و تفکر در آثار کمال الدین بهزاد، رساله دکتری پژوهش هنر، تهران: دانشگاه هنر. ## بورکهارت، تیتوس ( 1365). هنر اسلامی زبان و بیان، ترجمه: مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات صدا و سیما. ## پیرنیا، محمدکریم (1383). سبک شناسی معماری ایران، تهران: نشر معمار. ## پاکباز، رویین ( 1379). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: نشر نارستان. ## پاکباز، رویین( 1386). از دیرباز تا امروز، تهران: انتشارات زرین و سیمین. ## پوگاچنکووا، گالیناآ (1387). شاهکارهای معماری آسیای میانه( سده های چهاردهم و پانزدهم میلادی)، سید داود طبایی، چاپ اول، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران. ## تجویدی، اکبر (1352). نقاشی ایران از کهن ترین روزگار تا دوران صفویان، تهران: انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر . ## توسلی، محمود (1383). هنر هندسه: پویایی اشکال، احجام ابوالوفاب بوزجانی، تهران: انتشارات پیام. ## حسن پور، محسن ( 1380). «چگونگی پارادایم شدن مکتب هرات»، نشریه هنرهای تجسمی، سال اول، شماره دوم، صص172-183. ## درخشانی، حبیب اله ( 1381). «جلوه های ابداع در آثار کمال الدین بهزاد»، نشریه رواق، شماره 5، صص52-45. ## دکزی، گیورگی ( 1388). ناکرانمندی کرانمند، ترجمه: منوچهر مزینی، تهران : شرکت انتشارات علمی فرهنگی. ## دی.ک. چینگ، فرانسیس (1388). معماری فرم فضا و نظم، ترجمه: محمد احمدی نژاد، تهران : نشرخاک. ## رهنورد، زهرا (1386). تاریخ هنر ایران در دوران اسلامی:نگارگری، تهران: انتشارات سمت. ## رضی زاده، منیر(1373). «بازیابی اصول صحنه آرایی در مینیاتور های ایرانی، پایان نامه کارشناسی ارشد نقاشی»، دانشگاه تهران، دانشکده هنرهای زیبا. ## زمرشیدی، حسین ( 1387). طاق و قوس در معماری ایران، تهران : شرکت عمران و بهسازی شهر. ## سلطان زاده، حسین (1387). فضاهای معماری و شهری در نگارگری ایرانی، تهران: انتشارات چهارطاق. ## سگای، ماری رز( 1385). معراج نامه، ترجمه: مهناز شایسته فر، تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی. ## شین دشتگل، هلنا( 1389). معراج نگاری نسخه های خطی تا نقاشی های مردمی با نگاهی بر پیکر نگاری حضرت محمد(ص)، تهران: علمی و فرهنگی. ## شراتو،امبرتو، ارنست گروبه( 1384). هنر ایلخانی و تیموری، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: مولی. ## عمرانی پور، علی ( 1384). هنر و معماری اسلامی یادنامه استاد دکتر ابوالقاسمی، تهران: سازمان عمران و بهسازی شهر. ## فلامکی، منصور ( 1371). شکل گیری معماری در تجارب ایران و غرب، تهران: نشر فضا. ## قاضی زاده، خشایار ( 1382). «هندسه پنهان»، نشریه خیال، فصلنامه فرهنگستان هنر، شماره6، صص4-29. ## کمال الدین بهزاد (1382). (فردریک ویس)« مجموعه مقالات همایش بین المللی»،تهران: فرهنگستان هنر. ## کمال الدین بهزاد (1382). (جی راگسبرک)« مجموعه مقالات همایش بین المللی»، تهران: فرهنگستان هنر. ## کورکیان، ا.م، سیکر، ژ.پ (1377). باغهای خیال، ترجمه: پرویز مرزبان،تهران: انتشارات فرزان. ## گرابر، اولگ (1383). مروری بر نگارگری ایران، ترجمه: مهرداد وحدتی دانشمند، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر. ## گلمبک،لیزا و دونالد ویلبر (1374). معماری تیموری در ایران و توران، کرامت الله افر و یوسف کیانی، اول، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور. ## گروتر، یورگ (1369). زیبا شناختی در معماری، ترجمه: جهانشاه پاکزاد، تهران: نشر معمار. ## گری، بازل(1385). نقاشی ایرانی، ترجمه: عربعلی شروه، تهران: دنیای نو. ## مایس، پی یر فون ( 1387). نگاهی به مبانی معماری از فرم تا مکان، ترجمه: سیمون آیوازیان، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ## م.اشرفی،م (1382). بهزاد و شکل گیری مکتب مینیاتور بخارا، ترجمه: نسترن زندی، تهران : انتشارات فرهنگستان هنر. ## محمدزاده، مهدی، مسینه اصل، مریم( 1395). «معماری در نقاشی مکتب هرات»، نشریه فیروزه اسلام- پژوهه معماری و شهرسازی اسلامی، شماره 3، 45-37. ## کاظمی، مهروش، شعاریان ستاری، ویدا، صدیق اکبری، سحر( 1391). «مفهوم و جایگاه فضا در سه نگاره از نگاره های  استاد کمال الدین بهزاد»، جلوه هنر، شماره 8، 52-43. ## نوری شادمهانی، رضا(1379). «تجزیه و تحلیل نقش بناها در نگارگری اعصار تیموری و صفوی». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران. ## ندرلو، مصطفی، پورعلی اکبر، مریم (1386). «بررسی ساختار تصویری و طراحی( دیزاین) کتب کهن شاهنامه بایسنقری و هفت اورنگ جامی»، دو فصلنامه مدرس هنر، دوره 2، شماره2. ## نصر، سید حسن (1375). هنر و معنویت اسلامی، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر. ## Adbullahi,yahya&mahamedRashidi Bin Emb, 2013, Evolution of Islamic geometric pattems.frontiers of Architectural Research,2,243-251 ## Bahari, E, Bihzad, master of persian painting, ( London, New York; I:B. TAURIS publishers, 1997)Hezfeld (E.), Die Malerenin von samara, Berlin; 1924