بررسی نقوش سفالینه های مینایی ساوه در سده های ششم و هفتم هجری قمری براساس نمونه های موزه متروپولیتن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشگاه هنر اصفهان

2 استادیار، دانشگاه شهرکرد

3 کارشناس ارشد، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

ساوه، در میان پژوهشگران حوزه سفالینه اسلامی، به عنوان یکی از عمده مراکز تولید سفال مینایی سده‌های 6 و 7 هجری قمری شناخته شده است. با توجه به نمونه‌ سفال‌های تاریخدار منسوب به ساوه؛ سده 6 ه.ق. دوران اوج ساخت سفال مینایی در این شهر در نظرگرفته شده است. این امر مرهون توجه حاکمان به هنر و پرورش هنرمندان این صنعت از یک سو و از سوی دیگر مهاجرت گروه کثیری از هنرمندان مراکز تولیدی کاشان و ری در پی حملات مغول، بوده‌است. نظر به وجوه اشتراک و تفاوت میان نقوش مورد استفاده در میادین عمده تولیدی تاکنون پژوهشی مستقل در این زمینه صورت نگرفته است. بر همین اساس نویسندگان با هدف شناخت هرچه موثرتر وجوه تمایز میان سفال‌های تولیدی مرکز ساوه با مراکز عمده‌ای همچون کاشان و ری، و در راستای پاسخگویی به پرسش‌هایی همچون: هنرمندان نگارگر سفال‌های مینایی ساوه، بیشتر از چه نقوشی برای تزئین این ظروف بهره می‌برده‌اند؟ و بیشترین مضامین و موضوعات نقوش تزئینی در سفال‌های مینایی ساخت ساوه کدامند؟ به بررسی نقوش،‌ ترکیب‌بندی، رنگ‌پردازی و مضامین ادبی سفال‌های مینایی ساوه پرداخته‌اند.‌ در همین راستا پژوهش حاضر به دلیل محدودیت‌های اتخاذ شده از سوی موزه‌های داخلی در خصوص در اختیار گذاشتن، و یا حتی تصویر‌برداری از ظروف مینایی، شانزده نمونه معرفی شده از سوی موزه متروپولیتن به دلیل تنوع، وضوح و کیفیت کارشناسی، انتخاب شدند. روش‌ یافته‌‌اندوزی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و موزه‌ای، به صورت تاریخی‌ تحلیلی و تطبیقی انجام پذیرفته ‌است. مطالعات انجام ‌گرفته، حاکی از شباهت نقوش به کار رفته در سفال‌های مرکز تولیدی ساوه با سفالینه‌‌های مینایی کاشان و ری و تأثیرگذاری عمیق مضامین ادبی بر موضوعات نقوش این سفال‌ها است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Investigation of Motifs of Saveh Minai Wares during Sixth and Seventh Centuries AH Based on Metropolitan Museum

نویسندگان [English]

  • Ahmad Salehi Kakhki 1
  • Mitra Shateri 2
  • Soulmaz Mansouri 3
1
2
3
چکیده [English]

Among of Islamic pottery researchers, Saveh is regarded as one of the most important centers producing Minai wares during sixth and seventh centuries AH. According to samples of Minai wares that contain their date of production, can conclude that sixth century is the peak period of producing Minai wares in Saveh. This is for some part the result of rulers’ attention toward art and nurturing artists in this industry and for some other part it is the result of migration of a large group of artists from production centers of Kashan and Rey, after of Mongol’s attack. Despite of commonalities and differences between these two kinds of motifs, there hasn’t been undertaken independent research. Therefore some authors started investigation on Saveh, Kashan and Rey Minai wares in order to better discover them and understand their similarities as well as differences. They started by questions such as: what motifs are used by Saveh artists for designing their wares? What are the main motifs and designed themes were depicted on Saveh Minai wares? They also explores the motifs, composition, coloring and literary themes of Minai wares. Due to the limitations of national museums, regarding the provision or even taking pictures from Minai wares, 16 samples were selected from Metropolitan museum because of their variety, resolution and their quality. This study was completed through the use of wares in Metropolitan museum and searching through museum and library resources and the applied method was historical analysis and comparison. The results showed that the motifs of Minai wares in various locations, i.e. Kashan, Rey and Saveh are quite similar and all of these motifs are under the influence of literary themes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Minai wares
  • Saveh center
  • Designed motifs
  • Motifs’ themes
  • Miniature
  • -‌ آلن، جیمز ویلسن، 1374، فلزکاری در هنرهای ایران، ر. دبلیوفریه، ترجمه: پرویز مرزبان، تهران: انتشارات فروزان 
  •    .   -‌ اسمیت، فلیپ، 1378، تاریخ هنر ایران و جهان، ترجمه: فرهاد گشایش، انتشارات مشهد. 
  •  -‌ اشرفی، مقدم. م ،1367، همگامی نقاشی با ادبیات در ایران، ترجمه: روئین پاکباز، انتشارات دانشگاه تهران . 
  •  -‌ بهرامی، مهدی، 1367، شکل کوره های سفال پزی کاشان در قرن هفتم قمری در آثار ایران  به کوشش آندره گدار، ترجمه: ابوالحسن سرو قد مقدم، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی. 
  •  - بهنام عیسی ، 1346، " نقاشی روی ظروف سفالین لعابدار "، هنر و مردم دوره 1، شماره4. 
  •  -‌ 1327، صنایع ایران ظروف سفالین،تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 
  •  -‌ پاکباز، روئین، 1380، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: انتشارات زرین و سیمین.   
  • -‌ پوپ آرتور و اکرمن فیلیپس،1387، سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز(جلد چهارم،پنجم، هشتم و نهم)، ویرایش: سیروس پرهام، انتشارات علمی و فرهنگی. 
  •  -‌ پوپ، آرتور ابهام، 1384، شاهکارهای هنر ایران، ترجمه: پرویز ناتل خانلری، انتشارات علمی فرهنگی. 
  •  -‌ 1370 ، معماری ایران، ترجمه: غلامحسین صدری افشار، انتشارات فرهنگان. 
  •  -‌ خلیلی، ناصر، 1384، سفال اسلامی جلد هفتم، ترجمه: فرناز حائری، انتشارات کارنگ. 
  •  -‌ دوری،جی.کارل، 1368هنر اسلامی، تهران، انتشارات یساولی. 
  •  ‌-‌ رحیمووا و آپولیا، کووا، 1381، نقاشی و ادبیات ایرانی، ترجمه : زهره فیضی، انتشارات فرهنگستان هنر. 
  •  -‌کاشانی، عبدالله ابوالقاسم، 1386، عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، قاسم افشار، انتشارات المعی. 
  •  ‌-‌کاتلی، مارگاریتا و هامبی، لوئی، 1367، هنر سلجوقی و خوارزمشاهی، ترجمه: یعقوب آژند، انتشارات مولی. 
  •  -‌کریمیان، حسین، 1371، ری باستان جلد دوم، نشر دانشگاه شهید بهشتی. 
  •  -‌گروبه، ارنست، 1389، سفال اسلامی، ترجمه: فرناز حائری، انتشارات کارنگ. 
  •  -‌ فردوسی ابوالقاسم، 1386، شاهنامه فردوسی، به کوشش سعید حمیدیان، بر اساس چاپ مسکو. 
  •  -‌ فهروری، گزا، 1388، سفالگری جهان اسلام، ترجمه: مهناز شایسته فر، انتشارات موسسه مطالعات هنری. 
  •  -‌ قبادیانی ناصر خسرو، 1386، زندگی‌نامه و نمونه آثار خسرو قبادیانی، محمدعلی بهمنی، انتشارات شورای شهر. 
  •  -‌ کامبخش فرد، سیف الله،1380، سفال و سفالگری در ایران دوران اسلامی در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر، انتشارات ققنوس. 
  •  -‌کیانی، محمد‌یوسف، 1387، پیشینه سفال و سفالگری در ایران، انتشارات نسیم دانش. 
  •  -‌ مورگان، دیوید، 1373، ایران در قرون وسطی، ترجمه: عباس مخبر، انتشارات طرح نو. 
  •  -‌ نظامی الیاس بن یوسف، 1380، خمسه نظامی، به کوشش آندری یوگنویچ برتلس، نشر ایران- تهران. 
  •  -‌ واتسون، الیور، 1388، سفال زرین فام ایرانی، ترجمه: شکوه ذاکری، انتشارات سروش. 
  •  -‌ ویلسن،کریستی، 1366، تاریخ صنایع ایران، ترجمه: عبدالله فریار، انتشارات فرهنگسرا. 
  •  -‌ ویلکینسون، بینیون لورنس، ج و س . گری، بازیل، 1379، سیر تاریخ نقاشی ایران، ترجمه: محمد ایرانمنش، انتشارات امیر کبیر.   
  • Allen James.w,1999, Islamic metalwork the ES-said Collection,London. 
  •   ‌Fehervari,Geza.(2000),Ceramics of the Islamic World in the Tareq Rajab Museum,London/New York,Tauris
  • , « The flowering of Seliuq art»-‌ 
  • Ettinghausen Richad,1970, Metropolitan museum, journal,no.3,P.P. 113 -131
  • ‌Lane Arthur, 1971, Early Islamic Pottery,Persia Sryia, Egypt,Turkey,Faber London.
  • -‌Papadopoulo Alexander,1979, Islam and Muslim Art,New York, A Times Mirror Company. 
  • Watson Oliver,2004, Ceramics From Islamic Lands,: Thmaes and Hudson Ltd, London- 
  • ‌Wiet Gaston,1952, L'Egypte Arabe, in G. Hanotaux, Histoire de la nation egyptienne, ed. Gabriel Hanotaux. Paris. 
  • -‌ Wilkinson Charles.k ,1973,Nishapur: Pottery of the early Islamic period,new York : themetmuseum.org/collections/galleries/2013 http://-