تحولات کالبدی-فضایی شهرهای ایرانی-اسلامی در عصر حاضر (مورد مطالعه شهر بیرجند)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه بیرجند

2 کارشناس ارشد جغرافیا، دانشگاه بیرجند

چکیده

 ایجاد و گسترش شهرها همواره از عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و البته طبیعی تأثیر پذیرفته و فضاهای کالبدی شهر نیز تحت تأثیر این عوامل تکوین و رشد یافته اند. پژوهش حاضر بر آن است ضمن بررسی و تبیین روند کلی تحولات فضایی-کالبدی شهر بیرجند، این تحولات را در دو دوره زمانی مورد بررسی و تدقیق قرار دهد. دوره پیش از ورود تفکرات مدرنیته یعنی زمانی که حاکمیت معماری درون گرای بومی ایرانی، در کالبد شهرها چشم اندازی مطابق با آموزه های دینی و اسلامی را به نمایش می گذارد. دوره دوم، دوره پس از ورود مدرنیسم به زندگی شهری است؛ زمانی که  شهر تحت تأثیر تحولات سریع جمعیتی و شهرنشینی، چهره جدیدی به خود می گیرد و معماری برون گرای امروزی در کلیه ابعاد زندگی شهری و البته فضاهای کالبدی و فیزیکی آن ظهور و بروز پیدا می کند.
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Framework-Spatial Changes of Iranian-Islamic Cities in the Present Age (Case Study: Birjand City)

نویسندگان [English]

  • Javad Mikaniki 1
  • Razieh Arezoumandan 2
1
2
چکیده [English]

Establishing and developing of cites is always under the effects of economic, social, cultural, political and also natural factors and the framework spaces of these cities also has been grown up and created according to these factors. While the present study attempts to investigate and explain the general process of framework and spatial evolutions and changes of Birjand city, then it tries to inspect and scrutinize these changes in two periods of time. The first period is pertained to the time of pre-modernism reflections when the sovereignty of inner-oriented indigenous architecture of Iran in the body of cites represents the perspectives which were in conformity with religious and Islamic beliefs. The second period is the entrance of post modernism period into the life of people; when the city under the influence of quick changes of population growth and urbanization, has got a new appearance to itself and of today outer-oriented modern architecture manifested in all aspects of city life and also surely in bodily and physicalspaces of it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Framework and Spatial Changes
  • Iranian-Islamic Cities
  • Birjand
  • احمدیان، محمد علی، (1374). جغرافیای شهرستان بیرجند (با اشاراتی به تاریخ و فرهنگ این شهرستان)، مشهد: آستان قدس رضوی.  
  •  اهلرس، اکارت، (1373). "شهر شرق اسلامی؛ مدل و واقعیت"، مترجم: محمد حسن ضیاء توانا و مصطفی مومنی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی شماره 1، سال نهم، شماره پیاپی 32، صص 65-27.  
  •  آیتی، محمد حسین، (1371). بهارستان؛ در تاریخ و تراجم رجال قاینات و قهستان، مشهد: دانشگاه فردوسی.  
  •  بریمانی، فرامرز و علی شعاع برآبادی، (1388). "بافت قدیم شهرها جلوه فرهنگ مادی و معنوی شهرهای اسلامی (مورد: بافت قدیم شهر خواف)"، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 15، سال 7، صص 112-89. 
  •    بنه ولو، لئوناردو، (1386). تاریخ شهر (شهرهای اسلامی و اروپایی در قرون وسطا)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. 
  •    بذرگر، محمد رضا، (1382). شهرسازی و ساخت اصلی شهر، شیراز: کوشامهر. 
  •    پاکزاد، جهانشاه، (1370). "واحد همسایگی"، نشریه صفه، شماره 1، دانشگاه شهید بهشتی تهران. 
  •    ثقفی، انوشیروان، (1384). طرح های واگذاری اراضی شهری و نقش آن در توسعه شهر (مطالعه موردی بیرجند)، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری به راهنمایی دکتر محمد تقی رضویان، دانشگاه شهید بهشتی تهران، دانشکده علوم زمین. 
  •   حبیبی، کیومرث، احمد پوراحمد و ابوالفضل مشکینی، (1386). بهسازی و نوسازی بافت های کهن شهری، تهران: انتخاب.  
  •  حبیبی، محسن، (1375). از شار تا شهر، تهران: دانشگاه تهران.  
  •  حسامیان، فرخ، (1383). شهرنشینی مرحله گذار، مجموعه مقالات شهرنشینی در ایران، آگاه، صص 68-17. 
  •    خزائنی، فروزان، (1355). مروری بر تحولات جغرافیایی شهر بیرجند، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشگاه تهران. 
  •    زنگویی، مهدی، (1388). قهستان، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.  
  • سلطان زاده، حسین، (1365). مقدمه ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، تهران: نشر آبی.  
  •  شماعی، علی و احمد پور احمد، (1384). بهسازی و نوسازی از دیدگاه علم جغرافیا، تهران: دانشگاه تهران.  
  •  شیعه، اسماعیل، (1384). با شهر و منطقه در ایران، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران. 
  •    علیزاده بیرجندی، زهرا و الهام ملک زاده (1392)، بنگاه خیریه آبلوله بیرجند به روایت اسناد، بیرجند: فکربکر. 
  •    فاضلی بیرجندی، محمود، (1388). نمایندگان بیرجند در مجلس شورای ملی 1357-1285، به کوشش محمود رفیعی، تهران: هیرمند.  
  •  فرید، یدا...، (1373). "نگرش های نوین در بستر جغرافیای شهری"، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی شماره 2، سال نهم، شماره پیاپی 33، صص 14-5. 
  •    کدی، نیکی. آر، (1381). ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان (1304-1175)، مترجم: مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.  
  •  کلانتری خلیل آباد، حسین و احمد پور احمد، (1384). فنون و تجارب برنامه ریزی مرمت بافت تاریخی شهرها، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.  
  •  لینچ، کوین، (1381). تئوری شکل خوب شهر،  مترجم: حسین بحرینی، تهران: دانشگاه تهران.  
  •  مرادی، محمود، (1372). عوامل موثر در توسعه کالبدی شهر بیرجند از قاجاریه تاکنون با تأکید بر سه دهه اخیر، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای انسانی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.  
  •  مشهدی زاده دهاقانی، ناصر، (1383). تحلیلی از ویژگی های برنامه ریزی شهری در ایران، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.  
  •  مک گرگُر، سی ام، (1366). شرح سفری به ایالت خراسان و شمال غربی افغانستان، مترجم: مجید مهدیزاده، مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس.  
  •  مومنی، مصطفی، (1373). "سرچشمه های جهان بینی و آیین شهرسازی ایرانی-اسلامی (بحثی در کاربرد روش تتبع در شهرپژوهی جغرافیایی)"، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی شماره 2، سال نهم، شماره پیاپی 33، صص 46-15.  
  •  نیامی، علی و یوسف دانش، (1344). سازمان های محلی تطبیقی، تهران: دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی تهران.  
  • وفایی فرد، مهدی، (1384). در جستجوی هویت شهری بیرجند، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.  
  •  یزدانی، محمد حسن و احمد پور احمد، (1386). "تأثیر مدرنیسم بر تحولات کالبدی شهرهای ایرانی-اسلامی، نمونه تبریز"، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره1، سال 22، شماره پیاپی 84، صص52-29.