مطالعه تطبیقی ویژگی های ساختاری تزیینات طلاکاری دوره قاجار در اصفهان نمونه موردی: خانه های قدسیه، شهشهان و حقیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری مرمت آثار فرهنگی تاریخی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

طلا کاری از جمله تزیینات ارزشمند و نفیس دوره قاجار است که در کاخ ها و عمارات دولتی و نیز در برخی از منازل اشراف و صاحب منصبان آن دوره، در کنار تزیینات دیگر، چشم نوازی می کند؛ وجود این گونه از تزیینات در هر یک از عمارات دوره قاجار، نشانگر شکوه، ارزشمندی و نیز جایگاه والای اجتماعی هر یک از بناها بوده و نمایی درخور شکوه و عظمت آنها را به تصویر می کشد.از آنجا که این آرایه نفیس و ارزنده با روش ها و تکنیک های مختلف و متنوعی در این دوره، از جمله استفاده از ورق طلا، استفاده از طلا به صورت پودر آمیخته با بست، تزیینات زرافشان و...به کار رفته است؛ از این رو، هدف از انجام این مقاله این است که گونه شناسی تزیینات مطلا در دوره قاجار شناسایی و مورد ارزیابی قرار گیرد. از این رو با شناسایی و مقایسه تزیینات طلاکاری، در عمارات مختلف دوره قاجار در اصفهان (خانه های قدسیه، شهشهانی و حقیقی) و انجام بررسی های فن شناسانه بر روی این گونه از تزیینات ارزنده، مطالعات گسترده ای با هدف دست یابی به شناخت چگونگی روش اجرای تزیینات طلا چسبان و نحوة لایه نگاری آنها در دوره قاجار، انجام گردید و پس از نمونه برداری، در راستای دست یابی به اطلاعات جامع، از آزمایشات متنوع شیمی کلاسیک و دستگاهی (SEM-EDX,XRD,FTIR…) جهت تعیین نوع مواد سازنده و روش اجرای لایه چینی بهره گرفته شد. تا به این پرسش ها که:روش اجرای تزیینات طلا کاری در دوره قاجار چگونه است؟ آیا در ادامه دوره های پیش از خود است یا متفاوت می باشد؟ و این که آیا  تزیینات طلاکاری در خانه های دوره قاجار یکسان بوده و به یک شیوه کار شده اند یا در هر خانه با یکدیگر تفاوت دارند؟ و به طور کلی چند روش در اجرای تزیینات طلا کاری خانه های دوره قاجار به چشم می خورد؟ و آیا می توان یک روش کلی برای اجرای تزیینات طلا کاری در خانه های دوره قاجار در اصفهان معرفی نمود؟  ،پاسخ داده شود.
در نهایت با تحلیل نتایج داده ها و بررسی نتایج به دست آمده از انجام آزمایشات متعدد دستگاهی و شیمی تر، مشاهده گردید که در تزیینات طلاکاری خانه های قاجار، مواد و روش های متفاوت و متعددی به کار رفته است و حتی در یک عمارت تزیینات طلاکاری به دو شیوه اجرا گردیده اند. این تفاوت حتی در به کار بردن ترکیبات متفاوت در نوع ورق طلایی رنگ به کار رفته در شیوه های گوناگون طلاکاری و لایه چینی یک دیوار نیز دیده می شود. از این روست که لزوم انجام مطالعات ساختار شناسی و فن شناسی، پیش از هرگونه اقدامات حفاظتی، به ویژه در خصوص تزیینات طلاکاری در دوره قاجار، بیش از پیش به چشم خورد. با این امید که بتوان گامی هر چند بلندتر در جهت شناسایی، حفظ و تداوم این تکنیک ارزشمند و نفیس برداشت.
 
 
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Comparative Study of the Constructional Features of Gliding Decorations of Qajar Period in Isfahan/ Case study: the Houses of Qodsiyyeh, Shahshahan and Haghighi

نویسنده [English]

  • Somayeh Basiri
چکیده [English]

Gilding is among the valuable and precious decorations in Qajar era which blandish beside the other decorations in castles and governmental mansions and also in some aristocrats houses and men of ranks from that period. Since this precious and worthy adornment has been used by the various and multifarious methods and techniques in this periods such as using the gold sheets, using of gold in the shape of powder mixed with ribbing scattering of gold decorations and …therefore the aim of accomplishing this paper is that the typology of the gilt ornaments in the era of Qajar has been explored and evaluated. For this reason by recognizing and comparing of gilding decorations in different mansions in Qajar dynasty in Isfahan in three ancient houses (Haghighi’s house-Shahshahan’s house- Ghodsie’s house) and performing the technological inspections on these precious kinds of decorations, the extensive studies has been accomplished with the aim of reaching to the knowledge of the circumstances of methods and manners of performing the gold sticking decorations and the way of their layering in the era of Qajar and after sampling in direction of attaining to the comprehensive information, various classic and systematic chemical experimentations (SEM- EDX,XRD,FTIR…) for determining the kind of componential constructions of materials and the methodology of layer arranging has been used. Hence, in this investigation, it has been tried to find answers for all these questions such as how is the methods of performing the gilding decorations in Qajar periods. Or if it was in company with the previous periods or it is different from them. Or whether these gilding decorations are the same as in the houses of Qajar and worked similarly on the said buildings or performed differently and generally how many of methods has been used in accomplishing the gilding ornaments of houses in Qajar periods and can we represent one general method of decoration to carrying out the gilding decorations in the buildings of Qajar era in Isfahan. At the end by analyzing the results of data and inspecting the gained outcomes of doing various systematical and chemical experiments, it has been observed that in gilding decorations of the Qajar houses, different kinds of materials and methods has been used and. Also these differences were evident in using of various compounds in the type of golden sheets which has been used in gilding ornaments and layer arranging of one wall of the same house.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architectural Decorations
  • Qajar era
  • Gilding Decorations
  • Layer Arranging
  • Technology
  • آقاجان اصفهانی، حسین و اصغر جوانی. 1386. دیوارنگاری عصر صفویه در اصفهان. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر. 
  •   شریفی،محمد رضا-پایان نامه کارشناسی ارشد مرمت آثار، "طلا در تزیینات وابسته به معماری دوره صفوی و قاجار در اصفهان"،دی 1374.  
  • کاووسی ، ولی الله .(1375) گنج نامه. دانشگاه شهید بهشتی. 
  •   اسکارچیا،جیان روبرتو-"هنر صفوی،زند و قاجار"-انتشارات مولی-.
  •   1376 جلالی جعفری،بهنام-"نقاشی قاجاریه"-انتشارات کاوش قلم-1382  
  • جناب، میر سید علی. 1376. الاصفهان. به کوشش محمد­رضا ریاضی. تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی. 
  •   شاکریان، شایان. 1386. ساختارشناسی روغن کمان در راستای حفظ و مرمت قلمدان­های تاریخی. پایان­نامه­ ی کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان. 
  •   گودرزی، مرتضی (دیباج). 1388. آیینه ­ی خیال: بررسی و تحلیل تزیینات دوره ­ی قاجار. تهران: انتشارات سوره­ ی مهر (وابسته به حوزه­ ی هنری) و پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.  
  • مختاری، رضا و علی­رضا اسماعیلی. 1385. هنر اصفهان از نگاه سیاحان (از صفویه تا پایان قاجاریه). تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.  
  • منشی قمی، قاضی میر احمد شرف­ الدین حسین. 1366. گلستان هنر. به تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری. تهران: کتابخانه­ ی منوچهری.  
  • هلاکویی، پرویز. 1387. فن­ شناسی و آسیب­ شناسی لایه­ چینی تزیینات برخی از بناهای دوره ­ی صفوی اصفهان (عالی­ قاپو، چهل ستون و هشت بهشت). پایان­ نامه­ ی کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران. 
  •   هنرفر، لطف­الله. 1350. گنجینه­ ی آثار تاریخی اصفهان. اصفهان: کتابخانه­ ی سقفی، چاپ دوم.
  • Borges. R, I. Tissot, A. I. Seruya, R. J. C. Silva, S. Fragoso, B. Maduro and A. Pais.)2008(. Gilding and silvering surface decoration techniques and copper provenance studies of the tomb of D. Afonso of Portugal (15th century). X-RAY SPECTROMETRY. Published online in Wiley InterSciencem (www.interscience.wiley.com). 
  •   Dabrowa, Barbara. )2004(. The Conservation of Three Gilded Frames for the New Paintings Galleries at the Victoria and Albert Museum. V&A Conservation Journal No.46. 
  •   Derrick, Michele. )1999(. Infrared spectroscopy in conservation science. Los Angles: Getty conservation institute. 
  •   Duran, A and J. L. Perez-Rodriguez.)2008(. Degradation of gold and false golds used as gilding in the cultural heritage of Andalusia, Spain.   Journal of cultural heritage 9 (2008) 184-188. 
  • Duran, A and J. L.   Perez-Rodriguez.) 2009(. Study of the gilding technique used in polychromed stones and ceramics by dedicated laboratory-made micro X-ray diffraction and complementary techniques.
  • Anal bional chem. Habashi,   F. )2005(. Gold – An historical introduction. Developments in Mineral Processing. Volume 15. )2005(. 
  •   Pages xxv-xlvii.   Halahan, Frances. )1991(. The care of the gilded object. In book : Gilding and surface decoration. London: The United Kingdom institute for conservation of historic and artistic work of art. 
  • Hasting, C. )1980(. The art and science of gilding. United States: Cornell university library.  
  • Lins, Andrew. )1991(. Basic physical properties of gold leaf. In book: Gilded wood: conservation and history, Deborah Bigelow, Madison: Sound view press. 
  •   MacTaggart, P and A.MacTaggart. )1985(. Practical gilding. London: Mac and Me Ltd.
  •   Thornton, Jonathan. )2000(. All that glitters is not gold: Other surfaces that appear to be gilded. In book: Gilded Metals: History, Technology and Conservation. Edited by Terry Drayman-Weisser. London: Archetype Pablication in association with AIC.