بررسی و تحلیل نسخه خطی قرآن نِگِل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیارگروه باستان شناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده

قرآن نِگِل یکی از نسخه‌های قدیمی قرآن کریم است که در روستای نِگِل شهرستان سنندج استان کردستان نگهداری می‌شود. این نوشته در پی آن است که علاوه بر بررسی و تحلیل، ویژگی‌های این نسخه خطی، اهمیت و جایگاه آن در نزد مردم و چگونگی انتقال به روستای نگل و سوابق تاریخی، نوع خط و زمان نگارش، هنر تذهیب و تشعیر آنرا نیز مشخص نماید. پرسش اساسی تحقیق این است؛ آیا این قرآن در محدوده جغرافیای فرهنگی ایران، با شیوه نگارش خط کوفی ایرانی و بازه زمانی نگارش آن را می‌توان مشخص نمود؟ فرض بر این است که این قرآن در منطقه خراسان و به خط کوفی ایرانی و در اواخر سده پنجم و اوایل سده ششم هجری نوشته است. این نسخه در قطع رحلی بزرگ و با خط کوفی ایرانی تحریر شده است. هر چند که تعدادی از صفحات نخست آن از بین رفته، ولی 730 صفحه شامل 365 برگ و یک جلد چرمی قهوه‌ای تیره از آن باقی مانده است. کاغذ آن از نوع سمرقندی است. نتیجه این تحقیق نشان می‌دهد که قرآن نِگِل در موضوع کتابت و بویژه خط کوفی ایرانی و حفظ آن با این مشخصات و هنر کتاب‌آرایی از جایگاه خاصی برخوردار بوده است. این نسخه از ابعاد مختلف دارای اهمیت است؛ نخست ابعاد و اندازه آن است، دوم از نظر شیوه نگارش است که با خط پیرآموز یا کوفی ایرانی و با مهارت بالایی کتابت شده است، سوم از نظر تذهیب و به طورکلی کتاب‌آرایی در نوع خود کاری منحصربفرد محسوب می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Quranic Manuscript of Negel

نویسنده [English]

  • Mohammad Ebrahim Zarei
associate professor. archaeology. bu-ali sina university
چکیده [English]

The Quran of Negel is an ancient copy of the Noble Quran. It is currently kept at Negel village in Sanadaj, Kurdistan Province. Besides looking into the peculiarities of this Quranic manuscript, the present paper attempts to pinpoint its importance and high status among the local population, to explain how it made its way to the village of Negel, to present its historical record, and to describe the type of script used in it and its scribing date as well as its illumination and hair-pin ornamentations. The major research questions are: this Quran scribe within the Iranian cultural geography, in eastern (Iranian) Kufic script, and is it possible to define the timespan in which it was scribed? The hypothesis is that this manuscript was scribed in the Khorasan region in Kufic script in the late fifth-early sixth century AH. The manuscript is in large folio and, as said, in eastern (Iranian) Kufic. Though a number of the first pages are missing, 730 pages have survived including 365 sheets and a leather cover dark brown in color. The paper used is of Samarqand type. Each surat has an inscription containing the name of the surat and the number of its verses. Initial letters of the surats are in two distinct scripts, namely rectangular Kufic and Naskh. The end of each verse is marked by a roundel formed by gilt outlined in black, with takhmis and ta’shir marks. Given its script type, this manuscript might have been copied in late fifth-early sixth centuries AH. In the end, it appears to have been highly important in terms of its size and scribing method; it seems to have lost one third of its original size. In its original, complete form, the manuscript would have boasted of its tragic splendor, though it still largely preserves that grandeur. The Quran of Negel with the above-mentioned characteristics definitely shows that the scriber, illuminator and in particular the one who commissioned it, though each pursuing a distinct objective, have all played a profound role in persevering and propagating first the Islamic religion and then the calligraphy art and book embellishing. This Quranic manuscript is characterized by its eastern Kufic script which demonstrates the importance of book embellishing at the time it was prepared. The significance of this manuscript is multifold: its size, its use of Piramooz or eastern Kufic script in a very masterly way, its illumination and in general its book embellishing aspect in terms of surat initials and tash’ir marks, all of which combine to make it unique among the Quranic manuscripts. Finally, its scribal and illumination features may suggest that the Quran of Negel might have been commissioned by a king or at least a local governor in the eastern Iran (Khorasan) in the closing years of the fifth or in the early sixth century AH.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran of Negel
  • Kufic script
  • Surat initial
  • Samarqand paper
  • Kurdistan
  • اداره میراث فرهنگی کردستان، 1378، کاتالوگ قرآن نگل ، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.  
  • افروند، قدیر، 1375، قرآن موقوفه تربیت شیخ احد جام، فصلنامه علمی و فرهنگی میراث فرهنگی، شماره 15، تابستان1375، ( صص 15-4.).  
  • جیمز، دیوید، 1389، مقدمه ای بر هنر اسلامی، ترجمه و نقد کتاب: محمد ابراهیم زارعی، همدان، دانشگاه بوعلی سینا.  
  • دانکن، هالدین، 1366، صحافی و جلدهای اسلامی، ترجمه: هوش آذر، آذر نوش، تهران، تهران، سروش.  
  • داودی، نادر، 1382، آثار ایران در موزه متروپولیتن، تهران ، سازمان میراث فرهنگی کشور.  
  • زارعی، محمد ابراهیم، 1381، سیمای میراث فرهنگی کردستان، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور.  
  • عالی افندی مصطفی، 1369، مناقب هنروران، ترجمه و تحشیه: توفیق ، هـ . سبحانی، تهران ، سروش. 
  •   قوچانی، عبدالله، 1364، کتیبه های خط کوفی سفال نیشابور، تهران ، موزه رضا عباسی. 
  •    کارگر، محمدرضا و مجید ساریخانی، 1390، کتاب‌آرایی در تمدن اسلامی ایران، تهران، سمت. 
  •   معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381، تجلی نور (گزیده آثار نمایشگاه قران کریم، رمضان 1381)، تهران، موسسه فرهنگی گلستان هنر جوان.
  • -    A. British library Exhibition. 
  • (القرآن الکریم)        . Lings, Martin & Yasin Hamid Safadi, 1976, The QURAN