معرفی طرح ظهیر شاه (بازوبندی) در قالی ترکمنی شمال خراسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد پژوهش هنر

چکیده

فرش های ایرانی در طول تاریخ با طرح ها و نقش های هندسی و یا گردان تزیین شده اند. بافندگان قالی در مناطق شهری و یا روستایی، در نهایت مهارت و ظرافت آثار منحصر به فردی را خلق می کنند که نمایشگر بخشی از تاریخ و فرهنگ آنها بوده است. نقشمایه هایی که در بافته های عشایری بکار می روند با وجود تفاوت های فرهنگی یا جغرافیایی علاوه بر شباهت دارای عناصر مشترکی هستند و این امر بر واحد بودن ریشه های عناصر تزیینی در نواحی مختلف ایران بزرگ گواهی می دهد.
ترکمن ها از بزرگترین ایلهای عشایری هستند که کوشش بسیاری برای حفظ فرهنگ اصیل خود داشته اند، آنها با تکیه بر این پشتوانۀ غنی و با توجه به پراکندگی در نواحی مختلفی از ایران، افغانستان، ترکمنستان، ترکیه و ... توانسته اند بافته های نفیس و زیبایی از خود به یادگار بگذارند. با مشاهدۀ بافته های این اقوام می توان نقاط مشترک بسیاری را در نوع رنگ بندی و نقشمایه ها مشاهده نمود، با اینحال ترکیب بندی کلی بکار رفته در بافته های هر طایفه متفاوت است.
با اینکه ترکمن ها در حفظ سنت ها و باورهای قبیله ای بسیار کوشا بوده اند، اما گاهی در میان طرح های ترکمنی بافته هایی مشاهده می شود که اسامی آنها برگرفته از فرهنگ و آیین غیر ترکمنی است، یکی از این طرح های جالب و منحصر به فرد طرح ظهیر شاه، اوغانی یا بازوبندی است، که بهترین نوع آن توسط اقوام تِکه ساکن در نواحی خراسان شمالی بافته می گردد. الگوی بکار رفته در این بافته ها تلفیقی از ترکیب بندی های شهری همراه با نقوش سنتی ترکمنی است و نام آن نیز یادآور آخرین شاه افغانستان است.
در این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی، علاوه بر معرفی این گونه از نقشمایه ها خاستگاه اصلی آن نیز معرفی خواهد شود. همچنین تا حد امکان علت بافت نقش ظهیر شاه توسط اقوام تِکه ساکن در ایران که به حفظ سنت های اصیل ترکمنی شهرت دارند، بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introducing Zahir Shah’s Design ( bazo bandi or armband) in Turkmen Carpet of North Khorasan

نویسنده [English]

  • Hossein Kamandlo
Master of Art
چکیده [English]

Persian carpets have been decorated by the geometric and rotating designs throughout the history. Carpet weavers create the unique works with utmost skill and elegance in urban and rural areas that indicate part of their history and culture. Despite having some geographical and cultural differences, the designs used in tribal works have some similarities Turkmens are among the largest tribes who have done their best to keep their pure cultural assets. They have scattered in different countries such as Iran, Afghanistan, Turkmenistan, Turkey, etc. and have left precious textures. Looking at these works, one can find common points with regard to colors and designs. Meanwhile, each tribe has its own specific design. Although Turkmens are sensitive to their tribal beliefs, some non-Turkmen textures are sometimes found among their woven works. One of these outstanding works is Zahir Shah’s design and the best form of it is woven by the tribe named ‘Tekeh’ settled in North Khorasan. The design used is a mixture of rural as well as Turkmen designs and is a reminder of the last Afghan king This is a descriptive-analytical study introducing the above-mentioned designs and
their roots. The reason behind including Zahir Shah’s picture by ‘Tekeh’ tribe will be discussed as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Turkmen Carpet
  • Zahir Shah
  • bazobandi
  • north Khorasan
  •   آذرپاد، حسن، حشمتی رضوی، فضل الله (1372) فرشنامه ایران، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. 
  •   اوبن، اوژن (1362) ایران امروز، ایران و بین النهرین، مترجم علی اصغر سعیدی، بی جا، زوار. 
  •   بیگدلی، محمدرضا (1369) ترکمنهای ایران، تهران، پاسارگاد. 
  •  بُف، بوگولیو (2536) فرشهای ترکمنی، مترجم نازدیبا (خزیمۀ علم)، تهران، موزۀ فرش ایران. 
  •  پرهام، سیروس (1371) دستبافته های عشایری و روستایی فارس (جلد دوم)، تهران، امیر کبیر. 
  •  پوپ، آ. (1370) معماری ایران، مترجم غلامحسین صدری افشار، تهران، فرهنگان. 
  •  حصوری، علی (1371) فرش سیستان، تهران، فرهنگیان. 
  •  حصوری، علی (1371) نقشهای قالی ترکمن و اقوام همسایه، تهران، فرهنگان. 
  •  دانشگر، احمد (1372) فرهنگ جامع فرش ایران، تهران، نشر دی. 
  •   دهخدا، علی اکبر (1372) لغت نامه،تهران، انتشارات دانشگاه تهران. 
  •   ژوله، تورج (1375) برگی از قالی خراسان، تهران، شرکت سهامی فرش ایران. 
  •   صنیع الدوله، محمدحسن خان (1362) مطلع الشمس(تاریخ ارض قدس)، تهران، فرهنگسرا. 
  •   عصاره، امیر حسین، آقا کابلی (1381) سید علی، فرهنگ دو زبانه کاربردی تخصصی واژگان فرش، اصفهان، گلدسته. 
  •   فریه، ر. دبلیو (1374) هنرهای ایران، مترجم پرویز مرزبان، تهران، فرزان. 
  •   لرد کرزن (1347) ایران و مسئله ایران، مترجم علی جواهر کلام، تهران، ابن سینا. 
  •    مک گرگر، سی.ام (1368) شرح سفری به ایالت خراسان (جلد دوم)، مترجم اسدا... توکلی طبسی، مشهد، آستان قدس رضوی. 
  •   ورزی، منصور (2535) هنر و صنعت قالی در ایران، تهران، رز. 
  •   ویلسن، ج. کریستی (بی تا) تاریخ صنایع ایران، مترجم عبدا.. فریار، تهران، فرهنگسرا. 
  •   یار شاطر، احسان (1383) تاریخ و هنر فرش بافی در ایران، مترجم ر. لعلی خمسه، تهران، نیلوفر. 
  •   ییت، چارلز ادوارد (1365) سفرنامه خراسان و سیستان، مترجم قدرت ا.. روشنی زعفرانلو و مهرداد رهبری، تهران، یزدان. 
  •   Pop, Arthur upham (1977), A survey of Persian art, Tehran, Soroush press.