نقش امیر علیشیر نوایی در رونق هنر خوشنویسی عهد تیموری (906-876 هجری قمری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه بیرجند

3 عضو هیات علمی وعضو گروه افغانستان شناسی دانشگاه بیرجند

چکیده

دربار تیموریان مرکز شکوفایی هنرهایی نظیر نقاشی، معماری، تذهیب، کتاب آرایی و موسیقی بود و خطاطی و خوشنویسی در بین هنرهای این دوره اهمیت ویژه­ای داشت. به همین جهت کتاب­ها و کتیبه­های متعدد از این دوره باقی مانده که حاصل فعالیت خطاطان صاحب فن در سبک­های مختلف است. امیر علیشیر نوایی، وزیر هنردوست دوره سلطان حسین بایقرا، یکی از حامیان ویژه خطاطان و کاتبان بود و در دوره­ی وی علاوه بر نگارش و تذهیب کتب مختلف، کتیبه­های زیادی زینت بخش بناها شد و مکتب هرات دوره طلایی هنر خطاطی گردید. مساله اصلی اینجاست که چگونه شخصیت و تدابیر امیر علیشیر نوایی در رونق و رشته هنر خوشنویسی موثر بود. پاسخ سوال را باید علاقه او در ثبت و ضبط مجالس و وقایع، نگارش کتیبه­های مختلف بناهای خیریه و مساجد برای نشان دادن قدرت و گسترش و تبلیغ دین، کتابت کتب جدید و علاقه­ی او به خلق آثار هنری به جهت شکوه و قدرت جستجو کرد.
از این­رو در پژوهش حاضر ضمن بررسی موقعیت و جایگاه خطاطان در دربار امیر با معرفی مهمترین خطاطان و خوشنویسان مهم معاصر با او نقش دربار امیر را در رونق این هنر تبین می­نماییم. در پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی با تکیه بر منابع کتابخانه­ای استفاده شده است.

         

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Amir Alishir Navai in the Burgeoning of Calligraphy in Timurid Era (906-876 lunar year)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hassan Elahizadeh 1
  • Kobra MohammaddoustLashkami 2
  • Ali Najafzadeh 3
1 1-Assistant Professor of History Department, University of Birjand
2 2-Master’s degree student in History, University of Birjand
3 3-Member of Faculty and a Member of Afghanistan Studies Department, University of Birjand
چکیده [English]

Timurid court was the center of flourishing of such arts as painting, architecture, illumination, book designing and music. Calligraphy and penmanship had special importance among the arts prevalent in this era. For this reason, numerous books and inscriptions have remained from this era as a result of skillful calligraphers’ activity in different styles. Amir Alishir Navai, an aesthete vizier of Sultan Husayn Bayqara’s time, was one of the special patrons of calligraphers and scribes and during his term of office, not only various books were written and illuminated, but also many buildings and constructions were decorated with inscriptions and Herat School turned into the golden age of calligraphy. The main question is that how Amir Alishir Navai’s personality and insight had been effective in the burgeoning and emergence of the field of calligraphy. The answer to this question is to be found in his interest in the registering and recording of conferences and events, in making various inscriptions on charities and mosques to show their power and propagate their religion, in writing new books and also in his interest in creating works of art for gaining grandeur and power. Thus, in the present research in addition to the analysis of the position and place of calligraphers in Amir’s court and the introduction of some of his most important contemporary calligraphers, the role of Amir’s court in the burgeoning of this art is described. The method of present research is descriptive-analytical based on library resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Timurid era
  • Amir Alishir Navai
  • Architecture
  • Calligraphers
  • khorasan
  • 1- آشتیانی، عباس.­(1375). «میرعلی هروی خوش نویس صوفی مشرب». هنر. تابستان و پاییز. شماره31. 
  •  - اصفهانی، میرزاحبیب.­(1369). تذکره خط و خطاطان. رحیم چاوش اکبری. تهران: کتابخانه مستوفی. 
  •  - اوکین، برنارد. (1386). معماری تیموری در خراسان. علی آخشینی. تهران: بنیاد پژهش های اسلامی. 
  •  - ایرانی، عبدالصمدخان.(1345). پیدایش خط و خطاطان. مصر: چاپخانه چهره­نما. 
  •  - بیانی، مهدی.(1363). احوال و آثار خوشنویسان. ج 2-1. تهران: علمی. 
  •  - بیانی، مهدی.­(1368). مرقع گلشن. تهران: انتشارات فرهنگسرا. 
  •  - بیانی، شیرین.(1383). «سلطانعلی مشهدی و خط نستعلیق». کتاب ماه هنر. بهمن و اسفند. شماره77 و 78. ص 89-88. 
  •  - تاج بخش، احمد.(1381). تاریخ تمدن و فرهنگ ایران. شیراز: انتشارات نوید شیراز. 
  •  - حبیبی، عبدالحی.(1354). هنر عهد تیموریان و متفرعات آن. کابل: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. 
  •  - خواندمیر، غیاث الدین ­بن­ همام­الدین.(1345). فصلی ازخاتمه خلاصة الاخبار. با مقدمه و حواشی و تعلیقات اعتمادی. 
  •  -_______.(1353). تاریخ حبیب السیر. ج 4. تهران: انتشارات خیام. 
  •  -______.(1372). مآثرالملوک با ضمیمه خاتمه خلاصة الاخبار و قانون همایونی. به تصیح میرهاشم محدث. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا. 
  •  -______.(1378). مکارم الاخلاق. به تصیح و تحقیق محمداکبر عشیق. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب. 
  •  - رضائی­ نبرد، امیررضا.(1389). خوشنویسی. نشر فارسیران.   - زمچی اسفرازی، معین الدین.(1338). روضات الجنات فی اوصاف مدینة هرات. به کوشش محمد کاظم امام. تهران: دانشگاه تهران. 
  •  - سرمدی، عباس.(1380). دانشنامه هنرمندان ایران و اسلام از مانی تا کمال الملک. تهران: هیرمند.   
  • - شمس فلاورجانی، مریم.(1385). «سلطانعلی مشهدی خوشنویسی در طلب معبود». کتاب ماه هنر. آذر و دی. شماره99 و 100.ص95-90. 
  •  - عابدین پورجوشقانی، وحید.(1389).فریدون­ اللهیاری و معصومه­ سمائی­ دستجردی. «جایگاه خوشنویسی و خوشنویسان در جامعه عصر تیموری». مطالعات اسلامی-تاریخ و فرهنگ. سال چهل ودوم. شماره پیاپی 84. ص170-140.   
  • - عالی افندی، مصطفی.(1369). مناقب هنروران. ترجمه و تحشیه توفیق ه. سبحانی. تهران: سروش. 
  •  - فراهانی منفرد، مهدی.(1381). پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان. تهران: انجمن آثار مفاخر فرهنگی. 
  •  -کاوسی، ولی الله.(1389). تیغ و تنبور. تهران: ترجمه و نشر آثار هنری. 
  •  - مایل هروی، نجیب.(1372). کتاب آرایی در تمدن اسلامی. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی. 
  •  - مجتبوی، حسین.(1389). هرات در عهد تیموری. مشهد: مرندیز. 
  •  -منشی قمی، قاضی میراحمد.(1352). گلستان هنر. به تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. 
  •  -میرعلی نقی، علیرضا.(1378). «علی بن محمد معمار بنایی، خوشنویس، شاعر، موسیقیدان و آهنگساز». مقام موسیقایی.بهار. شماره4. ص123-120. 
  •  - نوایی، امیرنظام الدین علیشیر.(1363). تذکره مجالس النفائس. به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت. چاپ گلشن. 
  •  - نیرسینا، هدایت.(1351). «درخشان­ترین چهره دربار هرات». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. اسفند. شماره 79-80. ص132-111. 
  •  - واحد جوزجانی، محمد یعقوب.(1346). امیر علی شیر نوایی«فانی». کابل: نشر کرده تاریخ تولنه (انجمن تاریخ). 
  •  - واصفی، زین الدین محمود.(1349). بدایع الوقایع. ج 2و1. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. 
  •  - واله اصفهانی قزوینی، محمد یوسف.(1379). خلد برین. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب. 
  •  - یگانیانس، لیدیا.(1327).« میرعلیشیرنوائی و عصر او». نشریه دانشکده ادبیات تبریز.شماره 5. ص 46-32.
  •    www.iranshahrpedia.ir