بررسی و مطالعه نقوش شبه یین و یانگ در هنر سفالگری دوران اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه نیشابور

10.22077/nia.2025.9237.1938

چکیده

جستار حاضر، به مطالعه‌ نقوش تزیینی مشابه فرم «یین و یانگ» در هنر سفالگری دوران اسلامی ایران می پردازد. یین و یانگ فرمی دایره‌ای شکل و متشکل از دو قسمت است که به نیروهای متضاد هستی و در عین حال مکمل هم، اشاره دارد. انگاره اصلی مقاله مبتنی بر اینست که در طول دوران اسلامی ایران هنرمندان مختلف از جمله سفالگران با الگوبرداری از نقش یین و یانگ طیف متنوعی از نقوش مشابه را برای تزیین آثار هنری ابداع کردند که در عین حال دارای ابعاد هویتی خاص متناسب با حکمت هنر اسلامی بوده است. بطور خاص در برخی از سفالینه‌های دوران اسلامی ایران چنین نقوشی مشاهده می‌شود که می‌توان وجوه اشتراکی بین آنها و فرم یین و یانگ چین یافت. وجوه اشتراک مد نظر که می تواند در شناسایی خاستگاه بخشی از نقوش سفالینه اسلامی موثر افتد دلیلی بر انجام این پژوهش است و به دنبال پاسخ به این پرسش است که؛ نقوش تزیینی مشابه با فرم‌ یین ‌و یانگ چین در تزیینات سفالینه دوران اسلامی ایران تحت تاثیر چه عواملی به‌کار رفته و به لحاظ اجرا به چند گونه قابل دسته-بندی می‌باشد؟ در راستای نیل به پاسخ این پرسش از روش تحقیق توصیفی- تطبیقی با رویکرد تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و الکترونیکی استفاده شده است. از میان آثار قابل دسترس سفالینه، 10 اثر شاخص به لحاظ شباهت بیشتر با فرم یین و یانگ در نقوش و با توالی تاریخی از ابتدای دوران اسلامی تا پایان دوره قاجار مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که: گونه‌های متعدد نقوش مشابه با فرم یین و یانگ در آثار سفالینه‌ی دوران اسلامی ایران قابل شناسایی است که دارای شباهت‌های زیادی با فرم‌ مذکور است ولی در جزییات طراحی و ماهیت مفهومی حکمت هنر اسلامی تفاوت‌هایی مشاهده می‌شود که از جمله تفاوتهای طراحی می‌توان به اجرای این فرم در قالب نقش اسلیمی یا گیاهی یا جانوران مختلف اشاره کرد؛ به عبارت دیگر هنرمندان سفالگر مسلمان با الهام از فرم و معنای یین و یانگ و ترکیب آن با اندیشه‌های اسلامی، نقوش مشابهی را در قالبهای ابتکاری و بدیع بکار برده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Study on Yin and Yang-like Motifs in the Pottery Art of Islamic Iran

نویسندگان [English]

  • fahimeh aghayi
  • Hashem Hosseini
university neishabur
چکیده [English]

The present article explores decorative motifs resembling the form of "Yin and Yang" in the pottery art of Islamic Iran. Yin and Yang is a circular form composed of two parts that represent the opposing yet complementary forces of existence. The main premise of this study is that, throughout Islamic periods in Iran, various artists — including potters — created a wide range of similar motifs inspired by the Yin and Yang form, which simultaneously reflected a distinctive identity aligned with the philosophy of Islamic art.

Specifically, certain Islamic-era pottery pieces exhibit motifs that share similarities with the Chinese Yin and Yang form. These commonalities, which may help trace the origin of some Islamic pottery decorations, form the basis for this research. It seeks to answer the following question:What factors influenced the use of Yin and Yang-like decorative motifs in Islamic Iranian pottery, and into how many categories can these motifs be classified in terms of execution? To address this question, the study employs a descriptive-comparative method with an analytical approach, and relies on both library and digital resources for data collection. Among the available pottery works, ten selected pieces — distinguished by their strong visual resemblance to the Yin and Yang form and spanning a historical range from the early Islamic period to the end of the Qajar era — have been examined and analyzed.The findings indicate that numerous Yin and Yang-inspired motifs can be identified in Islamic Iranian pottery. These motifs bear significant visual similarity to the original form but exhibit notable differences in design details and conceptual nature due to the influence of Islamic art philosophy. For instance, some of these motifs are executed using arabesque, floral, or animal-based designs. In other words, Muslim potters, inspired by the form and meaning of Yin and Yang, combined it with Islamic thought to create unique and innovative decorative motifs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Art
  • Iranian Pottery
  • Decorative Motifs
  • Yin and Yang
  • Symbolism

مراجع

 
افضل­ طوسی، عفت­السادات (1393). طبیعت در هنر باستان. تهران: مرکب سپید و دانشگاه الزهرا.
پناهی، مائده. (1389). «مقایسۀ نور و تائو در حکمت اشراق و مکتب تائوئیسم»، کتاب ماه فلسفه،شماره 37،موسسه خانه کتاب، تهران، 83-93.
حسینی، سید­هاشم.(1389). «مقایسه تاثیر هنر سفالگری چین بر ایرانِ ادوار تیموری و صفوی». هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی. شماره 41.دانشکدگان هنرهای زیبا، قم، 82-71.
حمزیان، عظیم، میرآخورلی، راحله (1400). «بررسی رابطۀ نمادپردازی­های عرفانی دو اثر ئی­چینگ و فنگ­شن­ین­آی با منطق­الطیر عطار (سیمرغ، بط، خروس، غاز و درنا)». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شمارة 63، صص. 123-93.
خلیلی، ناصر  (1384). سفال اسلامی. تهران: کارنگ.
دستغیب، نجمه و ظفرمند، سیدجواد.(1395)، «مطالعه­ی تطبیقی نقوش پرنده در سفالینه­های دوره عباسی و سفال­های چین (مربوط به قرن 9)». فصلنامه علمی-پژوهشی نگره. شماره 38. دانشگاه شاهد، تهران، 106- 118.
دهخدا، علی‏اکبر (1373). لغت‎نامه. تهران: دانشگاه تهران.
دهقان‌زاده، سجاد؛ میرحسینی، زینب (1398). «مبانی کیها‎‏ن‎شناسی «مکتب یین یانگ». پژوهشنامۀ ادیان، شمارۀ 25، صص. 94ـ71.
رستمیان، محمدعلی (1391). «اخلاق و فرزانگی از منظر فارابی و کنفوسیوس». اخلاق وحیانی، شمارۀ 2، صص. 157ـ123.
روشن­چشم، حامد؛ دیانت، محسن؛ خانی، عادل (1396). «تبیین جایگاه فرهنگ در روابط ایران و چین». مطالعات سیاسی، شمارۀ 38، صص. 144ـ121.
زراعت­پیشه، راضیه؛ چیت‎سازیان، امیرحسین (1395). «فرم‎شناسی و نمادشناسی نقوش پرندگان در سفالینه­های دورۀ سامانی قرن سوم و چهارم هجری». پیکره، شمارۀ 10، صص. 28ـ17.
صوفی، عبدالرحمان عمر (1381). صورالکواکب الثابته. مترجم: خواجه نصیرالدین طوسی، به‎کوشش بهروز مشیری، تهران: ققنوس.
عبدالهی، صدیقه، رحمانی، اشکان (1401). «بررسی تأثیر مفهوم یین و یانگ در نقش­مایه­های سه‏گوش دست­بافته­های فارس». سومین کنفرانس ملی علوم انسانی و توسعه، شیراز.
غیاثیان، محمدرضا؛ داودی، فروزان (1400). «خوانش سفالینه­های سده­های میانی ایران از منظر سنت­گرایان و تاریخ­گرایان». مطالعات تطبیقی هنر، شمارۀ 21، صص. 69ـ55.
قانی، افسانه (1399) «تجلی باغ ایرانی بر قالی باغی جیپور». نامه انسان شناسی، شمارة 28، صص. 113-143.
کریمی، فاطمه؛ کیانی، محمدیوسف (1364). هنر سفالگری دورۀ اسلامی ایران. تهران: مرکز باستان­شناسی ایران.
لباف­خانیکی، رجبعلی (1393). جایگاه سفال­های آستان قدس رضوی در سفالگری ایران. مشهد، انتشارات آستان قدس.
لطفی، بتول؛ اکبری، عباس؛ جاوری، محسن (1394). «تأثیر هنر ایران بر سفالگری چین با تأکید بر دورۀ اسلامی». نگره، شمارۀ 35، صص. 59ـ49.
محمدحسن، زکی (1363). تاریخ صنایع ایران (بعد از اسلام). مترجم: محمدعلی خلیلی. تهران: اقبال.
مهجور، فیروز. (1384). «تاثیر سفالگری چین بر ایران در دوره صفوی». مجله دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.شماره0. تهران، 123-138.
مهجور، فیروز (1398). سفالینۀ موسوم به کوباچه. تهران: علمی و فرهنگی.
میرشفیعی، سید محمد، گرگانی‌نژاد، محبوبه (1401). «مطالعۀ نماد آسمان در قرآن، اساطیر، ادبیات، عرفان و هنر ایران». جستارنامه فرهنگ و هنر اسلامی، شمارة اول، صص. 9-22.
ویلسن ­آلن، جیمز (۱۳۸۳)، سفالگری اسلامی. مترجم: مهناز شایسته‎فر، تهران: مطالعات هنر اسلامی.
هال، جیمز (1380). فرهنگ نگاره‎ای نمادها در هنر شرق و غرب. مترجم: رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
 
 
1- Atlantis Press,2017, International Conference on Art Studies: Science, Experience, Education, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, volume 171
2- Anna CZINKÓCZKY, György SZABÓ. 2011. The sustainable and harmonious landscape in ancient Chinese philosophy and its parametrization with current GIS models. Characterization of Yin-Yang properties in Geographical Information Systems Corvinus University of Budapest, Hungary Department of Landscape Planning and Open Space Design
3- Dung VAN VO, Long XUAN CAO (2022). THE “YIN” AND “YANG” ANCIENT CHINESE PHILOSOPHY AND ITS PRACTICAL APPLICATION TO BODY TREATMENT. scientific journal WISDOM. ASPU Publication.
4- Hang nie, sibo yang, 2017, The Influence of the Philosophical Concept of Yin and Yang on the Modeling of Folk Patterns. Advancet in Social Science. Education and Humanities Research, volume 142. 4dr International Conference on Education, Language. Ast and Inter-cultural Communication (ICELAIC 2017)..
5- Needham, Joseph, science And Civilization in China, Nathan Civin(ed), Cambridge, UK Cambrige University press, 2004, vol.6, pp.42-43.
6- Robin Wang, 2013, Understanding of Yin Yang, Loyola Marymount University.
7- song, W.T. and cao, H,X. (2022), on the reality and application of yin and yang. Chinese Medicine, 13, 23-31.
8- Stefan Jaeger.(2012). A Geomedical Approach to Chinese Medicine: The Origin of the yin- yang Symbol. National library of Medicine. United States.29- 44
9- Tony fang. (2011). "yin yang: A new perspective on culture", management and organization review, 1, online library wiley, 25-50.
-URL1: Atlantis Press,2017, International Conference on Art Studies: Science, Experience, Education, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, volume 171
URL2: www.khalilicollections.org-
-URL3: www.harvardartmuseums.or
-URL4: islamicart.museumwnf.org
-URL5: https://stock.adobe.com/search?k=pergamonmuseum
 
نگارینه هنر اسلامی
دوره 12، شماره 29
شهریور 1404
صفحه 5-22

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 فروردین 1404
  • تاریخ بازنگری: 05 مرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 11 مرداد 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار