فرهنگ دعا، باورهای درمانی و شفا و انعکاس آن در هنر اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه هنر ایران

10.22077/nia.2025.8629.1907

چکیده

انسان‌ اولیه تمام بیماری‌ها یا مصایب خود را به ارواح شیطانی، جنیان و نیروهای مافوق طبیعی نسبت می‌داده است. با گذشت زمان، و حتی آگاهی او از دلایل برخی از رخدادهای طبیعی و عادی، ترس وی از ارواح شیطانی کاهش نیافت. به همین جهت به استفاده از حرز، طلسم و تعویذ تمایل شدید پیدا نمود. این موضوع منجر به خلق فرهنگی شد که نیاز به درمان و شفا و استجابت دعا، دفع بلایا و شر و جذب نیروهای خیر و مثبت، اساس آن را تشکیل می‌دادکه تا به امروز به حیات خود ادامه داده است. پرسش اصلی پژوهش این است که اهمیت ساخت ابزار و اشیاء هنری، رابطه و کاربرد آن در فرهنگ آیینی و مذهبی طلب دعا، درمان و دفع بلا در چیست؟ فرهنگ دعا و شفا و دفع بلا سبب خلق آثار هنری مرتبط شده و از سوی دیگر ساخت این اشیاء باعث باوری ملموس به کارآمدی این فرهنگ نزد مومنین به آن گردیده است. استفاده از حرز و طلسم در واقع همانند یک عمل سحرآمیز است و در جهان‌بینی جادویی، نیاز به یک عمل سحرآمیز زمانی افزایش می‌یابد که یک بیماری یا مصیبت رخ دهد، یا با نگاهی مثبت‌اندیش، در کاربرد آن یک هدف خیر همچون شفا به شدت مورد نیاز باشد. بنابراین، حرز، طلسم و تعویذ می‌تواند دارای سه کاربرد اصلی باشد: دفع بلا و مصیبت و شر؛ جذب نیروهای مثبت و خیر؛ برآوردن حاجات و آرزوهای انسان. از یک سو، این اشیاء به دلیل اینکه آیات قرآن، اسماء الهی، نام پیامبر(ص)، ائمه معصومین(ع)، دعاها و نمادهای مقدس بر روی آن حک شده، به عنوان اشیاء متبرک و مقدس محسوب می‌شوند، از سوی دیگر قداست این اشیاء می‌تواند به دلیل این باور باشد که آنها واسطی بین متوسلین و خداوند یا پیامبران و ائمه (ع) باشند و به همین دلیل می‌توان از نگاه معتقدین به این نگرش و باور، اصطلاح «اشیاء متبرک» و «مقدس» به آنها اطلاق نمود. قداست این اشیاء نه تنها درمیان عوام رواج داشته بلکه حاکمان و اشراف نیز برای گرفتن حاجات خود به این اشیاء روی آورده بودند و همین امر و سفارش‌های درباری سبب تولید اشیاء فاخر هنری در دوران اسلامی گردید. از اهداف این پژوهش، نشان دادن وابستگی وجودیِ دوطرفه بین فرهنگ شفا و دعا، و ساخت ظروف و اشیاء هنری نیز هست. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Culture of Prayer, Therapeutic and Healing Beliefs and its Reflection in Islamic art

نویسنده [English]

  • Elham Hassanvand
Iran University of Art
چکیده [English]

Early man attributed all his illnesses or misfortunes to evil spirits, jinn, and supernatural forces. As time passed, and even his awareness of the causes of some natural and ordinary events, his fear of evil spirits did not decrease. For this reason, he developed a strong desire to use amulets, talismans, and charms. This led to the creation of a culture that was based on the need for treatment and healing, answering prayers, warding off disasters and evil, and attracting good and positive forces, which has continued to exist to this day. The purpose of this research is to examine the importance of made artistic tools and objects and their use in the ritual and religious culture of praying, healing, and warding off disasters, and to reveal the two-way existential dependence between this culture and the containers and objects of art. In fact, the culture of praying, healing, and warding off disasters led to the creation of related works of art, and on the other hand, the manufacture of these objects led to a tangible belief in the effectiveness of this culture among believers. The use of amulets and talismans is actually a magical act, and in a magical worldview, the need for a magical act increases when an illness or disaster occurs, or, with a positive outlook, a good purpose such as healing is urgently needed in its use. Therefore, amulets, talismans and talismans can have three main uses: warding off calamity and evil; attracting positive and good forces; fulfilling human needs and desires. On the one hand, these objects are considered blessed and sacred objects because they have verses of the Quran, divine names, the names of the Prophet (PBUH), the infallible Imams (AS), prayers and sacred symbols engraved on them. On the other hand, the sanctity of these objects can be due to the belief that they are intermediaries between the supplicant and God or the prophets and Imams (AS), and for this reason, from the perspective of those who believe in this attitude and belief, the term blessed and sacred objects can be applied to them. The sanctity of these objects was not only prevalent among the common people, but rulers and nobles also turned to these objects for their needs, and this and court orders led to the production of luxurious artistic objects during the Islamic era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Culture of Prayer
  • Art therapy
  • Talismans
  • Phylactery
  • Islamic art

مراجع

- بلوکباشی، علی. (1381). باطل سحر، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. جلد 11. تهران: مرکز دانشنامه جهان اسلام.
-تناولی، پرویز. (1385). طلسم،گرافیک سنتی ایران، تهران: نشر بنگاه .

-خامه یار، احمد.(1392). تصویرپردازی آثار منسوب به پیامبر اسلام(ص) در دعانامه‌های مصور عثمانی. نامه بهارستان هنر. دورۀ جدید، شماره1، تهران، صص. 184-197.

-دانلدسن، بس‌آلن. (1399). اسفند وحشی: پژوهشی درباره سحر و جادو در فرهنگ عامه ایران . ترجمه ابوالقاسم‌سری. تهران: نشر فرهنگ جاوید.
-دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغتنامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت‌نامه، چ.2.  تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
-شریعت‌زاده، علی‌اصغر. (1371).  فرهنگ مردم شاهرود. ناشر مؤلف.
-شاطری، میترا. (1395). تأملی بر کارکردشناسی درفش‌های دوره صفوی. مجله پژوهش‌های باستانشناسی ایران. صص. 163-176.
-عربستانی، مهرداد. (1387). تعویذ. دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. جلد 15. تهران: مرکز دانشنامۀ جهان اسلام .
-قاسمی، پرستو و شاطری، میترا. (1400). تجلی باورهای دینی برکتیبه‌نگاری‌های مذهبی شمشیرهای دوره‌های صفوی و قاجار. فصلنامه نگره، شماره 60، صص. 97-121.
-مادیسون، فرانسیس و ساواژ اسمیت، امیلی. (1387).  ابزار آلات علمی، ترجمه غلامحسین علی مازندرانی. جلد 11. از مجموعه هنر اسلامی. ناصر خلیلی. تهران: کارنت .
-مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1363). بحارالأنوار. قسمت سوم از جلد پانزدهم. ترجمه ابوالحسن موسوی همدانی. ج.1و2. تهران: کتابخانه حضرت ولی عصر.
-ملیکیان، سورن و شیروانی، اسدالله.(1385). پژوهشی در پیوستگی فلزکاری در دوره صفوی، مجموعه مقالات اصفهان در مطالعات ایرانی، به کوشش: رناتا هولد. ترجمه محمدتقی فرامرزی و سیدداوود طباطبایـی. تهران: انتشارات فرهنگـستان هنر.
-واحد دهکردی، فرزانه. (1403). واکاوی نمود مضامین تعویذ جام چهل‌کلید دردورۀ صفوی. بنیان‌های حکمی فلسفی هنر ایرانی. سال سوم، ش. 1، صص. 47-62.
 
-Allan, James W.,(1986), Metalwork of the Islamic World, The Aron Collection, London, pp. 42-47.
-Boussy, Muhammad Zidan & Radwa, Mohamed Omar, (2021), A Collection of Talismanic Bāzūbands from the Safavid and Qajar Epochs: A Descriptive and Analytical Study, Journal of Association of Arab Universities fot Tourism and Hospitality, Vol.20, No 4, pp. 83-123.
-Carboni, Stefano,(1997), Following the Stars: Images of the Zodiac in Islamic Art, The Metropolitan Museum of Art, New York.
-Emile, S. S.,(2004), “Magic and Divination in Early Islam”, In: The Formation of the classical Islamic World, Vol. 42, general editor Lawrence I. Conrad, Ashgate publishing limited, Burlington, USA, p. xix, xx.
-Donaldson, B. A.,(1938), The Wild Rue: A Study of Muhammadan Magic and Folklore in Iran, Luzac &Co., London.
- Dozy, A.,(1888), Supplément Aux Dictionnaires Arabes, vol. I, E.J. Brill, Leiden, Paris.
- Fodor, A., (2001), Sufism and Magic-Amulets from the Islamic World, London.
-Gruber, Christiane,(2016), ‘From Prayer to Protection: Amulets and Talismans in the Islamic World’ in Francesca Leoni (ed.). Power and Protection: Islamic Art and the Supernatural, Ashmolean Museum, Oxford, pp. 33-52.
-Ibn ʿAsākir. (1998),  Juz, Timṯāl Naʿl al-Nabī, ed. Ḥusayn Shukrī, Medina. 
- Lane, E. W., (1984), Arabic-English Lexicon, Islamic Texts Society, Cambridge, England.
-Lory, Pierre,(2016), ‘Divination and Religion in Islamic Medieval Culture’ in Francesca Leoni (ed.) Power and Protection: Islamic Art and the Supernatural, Ashmolean Museum, Oxford.
- Porter, V. et al,(1998), Medieval Islamic Amulets, Talismans, and Magic.
-Hughes, T. P., (1995), Dictionary of Islam, quoted from the Mishkāt book XXI, ch.i., part 2, Munshiram Manoharlal Publishers, New Delhi, p. 304- 305.
-Regourd, Anne, (2022), Amulets and Talismans of the Middle East and North Africa in Context, Twentieth-Century Manuscript of the Kitāb alMandal al-sulaymānī (ies Ar. 286, Addis Ababa, Ethiopia): Texts on Practices & Texts in Practices, Chapter 2, Brill, Leiden, Boston, pp. 47,77.
-Savage-Smith, E,(2003), ‘Safavid Magic Bowls’, in Jon Thompson and Sheila R. Canby (eds) Hunt for Paradise: Court Arts of Safavid Iran. Skira, Milan, pp. 240-247.
-Thomas, W. and Pavitt, K.,(2010), The book of Talismans, Amulets, and Zodiacal Gems.
-Vesel, Z.,(2012), Talismans from the Iranian world: A millenary tradition, In: The Art and Material Culture of Iranian Shicīsm: Iconography and Religious Devotion. Edited by P. Khosronejad, London,
I.B. Tauris, pp. 254–275.
-Iḫwan as-Ṣafā: Epistles of the brethren of Purity: On Magic I. An Arabic Critical Edition and English Translation of Epistle 52a,(2011), Translated from the Arabic by G. de Callataÿ and B. Halflants (eds), Oxford University Press in association with the Institute of Ismaili Studies, Oxford, P.116-146.
 
URL1- https://www.metmuseum.org/art/collection/search/452893
URL2- https://art.thewalters.org/detail/31176/talisman
URL3- https://www.vam.ac.uk
URL4- https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=object;EPM;qt;Mus22;45;en
URL5- https://www.metmuseum.org/art/collection/search/453498
URL6- https://collection.powerhouse.com.au/object/184581
URL7-https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_SL-9brown and white chalcedon
URL8-https://www.bonhams.com/auction/20833/lot/56/a-safavid-engraved-silver-gilt-bazuband-amulet-case-persia-17th-century/
URL9- https://jameelcentre.ashmolean.org/collection/6980/9992/0/12716#details
URL10- https://www.metmuseum.org/art/collection/search/453247
URL11-https://www.hhgallery.co.uk/sculptures/a-safavid-gold-damascened-steel-sword-shamshir-17th-century
URL12- http://viewer.cbl.ie/viewer/image/Ar_3113/83
URL13-https://www.michaelbackmanltd.com/archived_objects/safavid-persian-magic-bowl
URL14- https://www.masterart.com/en/artworks/23051/safavid-divination-bowl
URL15-http://www.brooklynmuseum.org
URL16-http://www.britishmuseum.org
 
 
 
 
نگارینه هنر اسلامی
دوره 11، شماره 28
اسفند 1403
صفحه 77-96

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 04 دی 1403
  • تاریخ بازنگری: 29 دی 1403
  • تاریخ پذیرش: 02 بهمن 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار