تحلیلی بر نقوش ابزارجنگی محفوظ در موزه کراکو منسوب به شاه صفی (سلیمان )بر اساس رویکرد آیکونولوژی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه سیستان و بلوچستان،

10.22077/nia.2024.6288.1724

چکیده

نبرد و جنگ با اهریمن از جمله موضوعاتی است که از آغاز آفرینش در اساطیر وجود داشته و در همه ادوار مورد توجه بوده است. برای نبرد و جنگ نیاز به ابزاری بود که گاه قهرمانان به همان ابزار شناخته می‌شدند. این ابزار جنگی در دوره صفویه علاوه برکاربرد نظامی، کارکرد زیبایی شناسانه نیز داشت. از جمله این ابزار، ابزارآلات جنگی منسوب به صفی دوم(شاه سلیمان) بوده که در موزه کراکو محفوظ است. این ابزار شامل چهار آیینه، سپر، ساعدبند و کلاهخود بوده و مزین به اشعاری به زبان فارسی، نام سلیمان، تصاویر گرفت و گیر، شکار و نقش خورشید است. در همه وسایل مذکور ارزش بصری خورشید بیش از دیگر نقوش است و نوشتار موجود در کتیبه‌ها نیز اشاره به قهرمانان شاهنامه، ایران باستان و نام شاه سلیمان دارد. با توجه به آنکه این رزم افزارها در دوره صفویه و در گفتمانی اسلامی، خلق شده است، بنابراین این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که چرا خورشید و نشانگانی چون شاخ و شکار، در زره افزار شاه صفی دوم(سلیمان) نقشی اساسی دارند و معنای این نقوش چگونه قابل تبیین است؟ با توجه به آنکه هدف از این پژوهش تحلیل نقوش جنگ افزارهای منسوب به شاه صفی دوم است، برای رسیدن به پاسخی مناسب به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد آیکونولوژی تصاویر موجود تحلیل و تفسیر شده است. داده‌های پژوهش بیانگر آن است تغییر نام صفی‌میرزا به سلیمان، بیانگر اعتقادات ماورائی وی و آن دوران است، همچنین در این دوران حکمت ایرانی و اشراقی از نو زنده می-شود و به‌نظر می‌رسد که استفاده از نقوشی چون خورشید، شاخ، شکار و پرنده در ابزارجنگیِ وی نیز بیانگر برخورداری از قدرت مهر یا نور است. از آنجا که در آیین مهری، میترا خدای حامی جنگجویان نیز بود، این اعتقادات در جهان‌بینی مردم وارد شده و هنرمند آگاهانه یا ناآگاهانه از خورشید، تصاویر نبرد و شاخ به منظور مراحل تشرف در آیین مهر و مدد رسانی مهر یا میترا در نبرد به شاه سلیمان و بیان قدرت وی استفاده کرده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An analysis of the motifs of war tools preserved in the museum of Krakow attributed to Shah Safi (Suleiman) based on the approach of iconology

نویسنده [English]

  • Sahel Erfanmanesh
University of Sistan and bluchestan, Faculty of Art and Architecture, Assistant Professor
چکیده [English]

the battle and war with the devil are one of the topics that have existed in mythology since the beginning of creation and has been of interest in all eras. A tool was needed for battle and war, and sometimes the heroes were known by the same tool. In the Safavid period, war tools had an aesthetic function in addition to military use. Among these tools, there is a war tool attributed to Safi II (Suleiman I (), which is available in the national museum of Krakow, and it includes Cuirass (Char-Aina), a shield, an armband, and a helmet, and it is decorated with poems in Persian language, Suleiman's name, capturing images, hunting. And the role of the sun. In all the mentioned devices, the visual value of the sun is more than other motifs, and the verbal text also refers to the heroes of the Shahnameh and ancient Iran. Considering that these weapons were created in the Safavid era and in an Islamic discourse, this research seeks to answer the question why the sun and signs such as horns play an essential role in the armor of King Suleiman and how the meaning of these motifs can be understood. Is there an explanation? Considering that the purpose of this research is to analyze the motifs of war weapons attributed to Suleiman, to reach a suitable answer, the tool and the images on the tool were analyzed using the iconology approach. The data of the research shows that changing the name of Safi Mirza to Suleiman is an expression of his transcendental beliefs and that era, also in this era Iranian wisdom and enlightenment is revived and it seems that the use of the sun and horn in his instruments also indicates that he has the power of seal. or light Since in Mehri religion, Mithra was also the patron god of warriors who helps them in battles, these beliefs entered the worldview of the people and the artist consciously or unconsciously used the sun, images of battles and horns to help Mehr or Mithras in the battle to the king Suleiman and the expression of his power has been used.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safi II (Suleiman)
  • armor
  • Mithraic mysteries
  • war.Iconology
  • آلن، جیمز (1381). هنر فولادسازی در ایران. مترجم: پرویز تناولی، تهران: یساولی.

    آموزگار، ژاله (1383). تاریخ اساطیری ایران. چاپ ششم، تهران: سمت.

    آورزمانی، فریدون (1397). «آیین مهر در اسطوره و تاریخ و سیر تحول آن در شرق و غرب». هنر و تمدن شرق، سال ششم، شماره22، صص. 48-41.

    احسانی، محمدتقی (1382). هفت هزارسال هنر فلزکاری در ایران. تهران: علمی و فرهنگی.

    اختیاری، اسفندیار؛ پشوتنی­زاده، آزاده؛ اخوی­جو، رامین (1390). «تحولات نماد الوهی فرشته با الهام از نقش فروهر و بن­مایه سیمرغ». زن در فرهنگ و هنر، دوره سوم، شماره 1، صص. 23ـ5.

    اخوان اقدم، ندا (1393). «تفسیر شمایل­نگارانه صحنه­های شکار در ظروف فلزی ساسانی». کیمیای هنر، سال سوم، شماره12، صص34-50.

    اخوانی، سعید؛ محمودی، فتانه (1398). «واکاوی لایه­های معنایی در نگاره­های فالنامه نسخه طهماسبی با رویکرد آیکونولوژی». هنرهای زیباـ هنرهای تجسمی، دوره بیست­وچهارم، شماره3، صص. 64ـ51.

    اردستانی رستمی، سجاد (1388). از اسطوره تا حماسه: هفت گفتار در شاهنامه­پژوهی. تهران: سخن.

    بهار، مهرداد (1376). از اسطوره تا تاریخ (مجموعه مقالات). تدوین ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: چشمه.

    ــــــــــــ (1381). پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ چهارم، تهران: آگه.

    پانوفسکی، اروین (1396). معنا در هنرهای تجسمی. مترجم: ندا اخوان اقدم، تهران: چشمه.

    پرهام، سیروس (1375). شاهکارهای فرش­بافی فارس. تهران: سروش

    پوپ، آرتور اپهام (1387) سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز. جلد ششم و نهم تا سیزدهم، زیر نظر سیروس پرهام، تهران: علمی ­فرهنگی.

    پورداوود، ابراهیم (1347). یشت­ها. جلد دوم، تهران: طهوری.

    جکسون، پیتر؛ لاکهارت، لورنس (سرویراستار) (1389). تاریخ ایران دوره صفویان (از مجموعه تاریخ کمبریج). مترجم: یعقوب آژند، چاپ پنجم، تهران: گلشن.

    جلودار، محبوبه؛ حسینی، سیدهاشم؛ شاطری، میترا (1394). «بررسی کاربرد گرز در دوره صفویه». دومین همایش ملی باستان­شناسی ایران، خراسان جنوبی، صص. 15ـ1.

    .

    خاتمی، محمود (1390). پیش­درآمد فلسفه­ای برای هنر ایرانی. ویرایش فنی: عباس رکنی، تهران:  متین.

    خلیلی، ناصر؛ آلکساندر (1387). ابزارآلات جنگی، ترجمه غلامحسین علی مازندرانی، تهران: کارنگ.

    دوستخواه، جلیل (1385). اوستا: کهن‌ترین سرودها و متنهای ایرانی. تهران: مروارید.

    گیمن، دوشن (1381). دین ایران باستان. مترجم: رؤیا منجم، جلد یکم، تهران: علم.

    رستمی، مصطفی؛ قاسمی، مژگان (1393). «تجلی فرهنگ شیعی در کتیبه­نگاری علم­های صفوی». سفالینه، سال اول، شماره 2، صص. 64ـ51.

    رضی، هاشم (1381الف). آیین مهر: تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز. تهران: بهجت.

    ــــــــــــ (1381ب). دانشنامه ایران باستان: عصر اوستایی تا پایان دوره ساسانی. جلد چهارم، تهران: سخن.

    سرلو، خوان ادوارد (1388). فرهنگ نمادها. مترجم: مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان.

     

    شاردن، ژان (1372). سفرنامه. مترجم: اقبال یغمایی، تهران: توس.

    صائب تبریزی، میرزا محمدعلی (1370). دیوان صائب تبریزی. به­کوشش محمد قهرمان، جلد ششم، تهران: علمی و فرهنگی.

    طباطبایی، محمدحسین (1374). تفسیر المیزان. مترجم: محمدباقر موسوی همدانی،20 جلد، قم: اسلامی.

    عبدالهیان، بهناز (1378). «مفاهیم نمادهای مهر و ماه در سفالینه­های پیش از تاریخ». هنرنامه، سال اول، شماره 2، صص. 64ـ46.

    عزیزی، حسن؛ بهارلو، علیرضا (1399). «خاستگاه و تحول نقش­مایه شاخ فراوانی (کورنوپیا) در هنر و معماری عصر قاجار». مطالعات معماری ایران، سال نهم، شماره18، صص. 198ـ181.

    قاسمی، مریم؛ پایدارفرد، آرزو (1398). «بررسی و تحلیل نقوش و تزئینات ادوات جنگی دوره صفویه (مطالعه موردی خنجر و شمشیر)». مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی دوسالانه باستان­شناسی و تاریخ ایران، دانشگاه مازندران، صص. 2138-1222.

    قانی، افسانه (1400). «آیکونولوژی نقش­مایه دست دلبر در قالی خشتی چالِشتُر». مطالعات نظری هنرهای تجسمی، دوره ششم، شماره 2، صص. 113ـ104.

    قزوینی، ابوالحسن (1367). فوائد صفویه. به­کوشش مریم میراحمدی، تهران: فرهنگی.

    کرتیس، وستاسرخوش (1381). اسطوره­های ایرانی. مترجم: عباس مخبر، تهران: مرکز

    کریستین­سن، آرتور (1355). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمه احمد طباطبایی، تبریز: تاریخ و فرهنگ ایران.

    کوپر، جی.سی (1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی. مترجم: ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.

    مایدا، تادئوش (ویراستار علمی) (1392).  شاهکارهای هنر ایران در مجموعه­های لهستان. مترجمان مهدی مقیسه و داوود طباطبائی، تهران: متن.

    محرابی، هانیه (1395). «پژوهشی بر نقوش و خطوط سلاح و ابزارآلات سرد نظامی در دوره صفویه». پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه سمنان.

    مقدس، امیرحسین؛ اسماعیل­پور مطلق، ابوالقاسم (1400). «کالبدشناسی رستم در جهان پیشاشاهنامه­ای». ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، سال هفدهم، شماره64، صص. 290ـ263.

    نماز علیزاده، سهیلا, موسوی­لر، اشرف­السادات (1398). «آیکونولوژی نگاره لیلی و مجنون در سفال سلجوقی». باغ نظر، سال شانزدهم، شماره75، صص. 52ـ47.

    نیومن، اندرو (1393). ایران عصر صفوی: نوزایی امپراتوری ایران. مترجم: بهزاد کریمی، تهران: نقد افکار.

    ویدن­گرن، گئو (1377). دین­های ایران. مترجم: منوچهر فرهنگ، تهران: آگاهان ایده.

    هال، جیمز (1380). فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق و غرب، تهران: فرهنگ معاصر

    هیلنز، جان (1375). شناخت اساطیر ایران. مترجمان: ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.

    یاحقی، محمدجعفر (1388). فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

     

    • Argan, Giulio.Carlo & West,Rebecca; (1975), Ideology and Iconology, Critical Inquiry,The university Chicago press, vol2(2), Winter,pp 297-305.
    • Azarpay, Guity (2000), Sasanian Art Beyond the Persian World, Mesopotamia and Iran in the Parthian and Sasanian Periods: Rejection and Revival C.238 B.C-A.D London, British Museum.
    • Bartholomae, Christian. (1961). Altiranisches wörterbuch. Berlin: K. J. Trübner.
    • Moshtagh Khorasani, Manouchehr (2006), Arms and Armor from Iran: The Boronze Age to the end of the Qajar Period, Legat:Tubingen.
    • Lorenz, Katharina (2016), Ancient Mythological Images and their Interpretation an Introduction to Iconology, Semiotics and Image Studies in Classical Art History. New York: Cambridge University Press.
    • Pokorny, Julius (1959). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch [Indo-European -Etymological Dictionary] (in German). Vol III. Bern, München: Francke Verlag.
    • Panofsky, Ervin (2012), On the problem of describing and interpreting work of the visual Arts. Translated by K,Lorenz and J. Elsner, Critical Inquiry, vol38(3),Spring, pp 467-282.
    • Thieme, Paul. (1978). Mithra in the Avesta. Etudes Mithriaques (Acta Iranica 17). Tehran-Liege.

    URl1: https://mnk.pl/collection/militaria-in-the-nmk-collections