مطالعه تطبیقی نظریه نجومی ابوریحان بیرونی (362 ـ 442 ه.ق) با نگاره موقعیت آسمان‌ها در زمان ولادت اسکندر مکتب شیراز دوره تیموری (807 ـ 862 ه.ق) محفوظ در کتابخانه انستیتوی ولکام لندن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه نقاشی دانشکده هنر دانشگاه الزهرا(س)

2 گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه‌الزهرا(س)، تهران، ایران.

10.22077/nia.2024.6795.1793

چکیده

نگارگری ایرانی از دیرباز پیوندی ناگسستنی با ادبیات و کتاب‌آرایی داشته است. در مکتب نگارگری شیراز در زمان اسکندر سلطان که فردی هنردوست بود و طبع شعر نیز داشت، گلچین‌های زیادی کتاب‌آرایی شده است؛ درواقع این گلچین‌ها مجموعه‌ای از گزیده آثار ادبی، علمی و تاریخی هستند که در این گلچین‌ها به‌صورت یک نسخه واحد کتابت شده‌اند. ازجمله این گلچین‌ها، گلچین رساله ولادت اسکندر است. در این پژوهش با تحلیل و تطبیق نگاره ولادت اسکندر با آراء احکام نجوم ابوریحان بیرونی، بازتاب احکام نجوم در نگارگری ایرانی را نمایان می‌کند و نقاط مشترک و متضاد بین آن دو را بررسی می‌نماید. این پژوهش به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد: نگاره ولادت اسکندر با مبنای نگاه به نجوم چگونه به تصویر کشیده شده است؟ این نگاره چگونه با آراء احکام نجوم بیرونی قابل تطبیق است؟ این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و فیش‌برداری انجام‌شده است. یافته‌های این پژوهش نشان‌دهنده این است که نگاره ولادت اسکندر هرچند بر مبنای مخالفت بیرونی با احکام نجوم نیست ولی با مسائلی که او در این باب مطرح کرده است مشابهت و مطابقت دارد و این نگاره بر پایه احکام نجوم تصویرپردازی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparative study of Abu Reyhan Biruni’s astronomical theory (362 - 442 AH) with the illustration of the position of the heavens at the time of Islander’s birth in Shiraz school Timurid period (807- 862 AH) reserved in the Library of Well come Instit

نویسندگان [English]

  • الهه Panjehbashi 1
  • Yasamin Rahimi 2
1 Associate Professor at Alzahra university
2 Department of Painting, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Iranian painting has long had an unbroken link with your literature and books. At Shiraz Painting School during the time of Alexander Sultan, who was an art-loving person and a poet, many Golchins written. In fact, these Golchins are a collection of literary, scientific and historical works written in this Golchins as a single copy. One of these Golchins is the Golchin of Iskandar's birth. The purpose of this study is to analyze and match the image of Iskandar's birth with the opinions of Abu Rayhan Biruni's astronomical rulings, show the reflection of astronomical rulings in Iranian painting and examine the common and contradictory points between them. This research answers these questions: How is Iskandar's birth illustration depicted based on looking at astronomy? How can this illustration be adapted to the verdicts of Biruni's astronomy? This study was conducted using descriptive-analytical method using library resources. The findings of this study indicate that Iskandar's birth illustration is not based on Biruni's opposition to astronomical rulings, but is similar to the issues he has raised in this regard, and this illustration is illustrational based on astronomical rulings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abu Reyhan Biruni
  • Astrological
  • Persian painting
  • Shiraz school
  • Islander Sultan
آژند، یعقوب (1386). «کارستان هنرپروری اسکندرسلطان (817ـ807 هجری)». دانشگاه هنر، شماره 1، صص. 17ـ7.
ـــــــــــ (1389). نگارگری ایران: پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران. جلد اول، تهران: سمت.
اذکانی، پرویز (1374). ابوریحان بیرونی. تهران: طرح نو.
بهدانی، مجید؛ خزائی، محمد (1399). «بررسی نقوش کاشی‌های زرین‌فام با موضوع صور فلکی در امام­زاده جعفر دامغان (با تأکید بر نسخه صورالکواکب قرن هفتم هجری)». نگره، شماره 56، صص. 51ـ39.
بیرونی، ابوریحان (1362). التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. با تجدیدنظر و تعلیقات و مقدمه تازه از جلال‌الدین همایی، تهران: بابک.
ــــــــــــــــ (1386). آثارالباقیه. مترجم: اکبر داناسرشت، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
پاکباز، رویین (1390). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. چاپ دهم، تهران: زرین و سیمین.
دگانی، مایر (1390). نجوم به زبان ساده. مترجم: محمدرضا خواجه­پور، چاپ هشتم، تهران: مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
رزاقی‌ شانی، علی (1390). ابوریحان بیرونی. تهران: تیرگان.
صادقی، ارژنگ (1384). «سابقه پیشگویی رویداد­های طبیعی در ایران با استفاده از نجوم». دانشگاه تربیت‌معلم آذربایجان، سال دوم، شماره 6، صص. 143ـ 126.
صرامی، عارفه؛ شمس‌الدین، سیده­شبنم (1397). تأویل و تفسیر نگاره­های ایرانی ـ اسلامی بر پایه نجوم. تهران: انسان‌شناسی.
طاهرخانی، شادی (1398). «مطالعه تطبیقی صورت‌های فلکی بروج دوازده‌گانه در نسخ مصور الموالید و صورالکواکب الثابته». دانشکده هنر شوشتر (دانشگاه شهید چمران اهواز)، دوره هشتم، شماره هجدهم، صص. 88 ـ67.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1351). صور الکواکب عبدالرحمن صوفی. با تصحیح و تعلیقات سیدمهدوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
غیاثیان، محمدرضا؛ استورکنبوم، ایلسه (1399). «نسخه­ای شاهانه کتابت­شده برای اسکندر بن عمر شیخ: گلچین محفوظ در موزۀ کالوست گلبنکیان، کتابخانۀ دانشگاه استانبول و مؤسسۀ تاریخ پزشکی ولکام». آیینه میراث، شماره 67، صص. 90ـ55.
قربانی، ابوالقاسم (1353). بیرونی­نامه: تحقیق در آثار ریاضی استاد ابوریحان بیرونی، ریاضی­دان و منجم بزرگ ایرانی در سده چهارم و پنجم هجری. تهران: انجمن آثار ملی.
قیطرانی، ولی؛ ایرانی، اکبر؛ مختارپور قهرودی، علی­رضا (1384). نجوم به روایت بیرونی. تهران: اهل‌قلم.
گیاهی یزدی، حمیدرضا (1388). تاریخ نجوم در ایران. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
نالینو، کرلو الفونسو (1349). تاریخ نجوم اسلامی. مترجم: احمد آرام، تهران: بهمن.
نژاد اصغر، محسن (1384). صورت­های فلکی. تهران: شرح.
نیک‌خواه، مظاهر (1392). «صور فلکی در شعر نظامی گنجوی». پژوهش­های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شماره 3، صص. 268ـ255.
ولایتی، علی‌اکبر (1391). نجوم در ایران و جهان اسلام. تهران: امیرکبیر.
ـــــــــــــــ (1395). ابوریحان بیرونی. چاپ دوم (ویراست جدید)، تهران: امیرکبیر.
URLs: