تحلیل‌انتقادی گفتمان‌شیعی در کاشی‌نگاره‌های تکیه‌معاون‌الملک: با تکیه‌بر آراء نورمن فرکلاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

2 گروه پژوهش هنر ، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

10.22077/nia.2024.6136.1703

چکیده

پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی به تحلیل مهم‌ترین مضمون هنر شیعی دوران قاجار، روایت عاشورا و وقایع وابسته به آن در کاشی‌نگاره‌های مذهبی تکیه معاون‌الملک می‌پردازد. این‌ رویکرد زبان تجسمی کاشی‌نگاره را هم چون عملکرد اجتماعی مرتبط با عوامل سیاسی، اجتماعی، دو گفتمان سلطنت و شیعی موردمطالعه قرار می‌دهد. عواملی که با عناصر خاص شیعی در کاشی‌نگاره‌های تکیه ‌معاون‌الملک بازتولید می‌شوند. عناصر شیعی ترکیبی از اعتقادات، باورها، اسطوره‌ها و حوادث تاریخی شیعیان است. کاربرد این عناصر شیعی در راستای مشروعیت بخشی به حکومت حاکمان وقت نسبت به اعتقادات مردم در عناصر وابسته به معماری، مؤثر بوده است. هدف از پژوهش، تحلیل گفتمان‌های ناظر بر بازتاب اندیشه شیعی در کاشی‌نگاره‌های تکیه معاون‌الملک و شناخت عناصر و عملکرد گفتمان شیعی در کاشی‌نگاره‌های تکیه در واکنش به تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه دوران قاجار خواهد بود. سؤالات پژوهش: چه گفتمان‌هایی منجر به بازتاب اندیشه شیعی در کاشی‌نگاره‌های تکیه معاون‌الملک شد؟ و این گفتمان شیعی در کاشی‌نگاره‌های تکیه، تحت تأثیر چه عواملی به وقوع پیوسته است؟ روش پژوهش، تحلیل محتوای انتقادی و از نوع پژوهش‌های کیفی است. شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است. جامعه پژوهش، 12 کاشی‌نگاره مربوط زینبیه تکیه معاون‌الملک است که 3 کاشی‌نگاره به روش هدفمند انتخاب‌شده تا بیشترین اطلاعات مرتبط با سؤالات پژوهش تحلیل شود. روش تجزیه‌وتحلیل اطلاعات بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی و بر مبنای آراء فرکلاف در سه سطح موردبررسی قرارگرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی، در کاشی نگاره هاگفتمان شیعه در تقابل با گفتمان سلطنت قرار گرفته است. گفتمان شیعه برای نشان دادن این تضاد در شرایط موجود جامعه از روایات شیعی استفاده می کرد. روایات شیعی با تفکر شیعی عرب و هویت ایرانی تلفیق شد. عناصرشیعی در قالب رفتارها و الگوهای قهرمانان شیعه بازتولید شد. هنرمند مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوره قاجار را با گفتمانی ضد استعماری بیان کرد. گفتمان انتقادی شیعه با استفاده از مضمون در کاشی ها، تعامل و تقابل شخصیت های شیعه را در کنار پیامدهای منفی نشان داد. در چارچوب گفتمان شیعه، برخی هنجارهای اجتماعی معکوس شد. گفتمان شیعه در ساختار و بافت نقاشی های کاشی، داستان خود را با انتخاب وقایع خاص شیعی خلق کرد. این انتخاب گفتمان شیعه به دلیل وجود گفتمان ضدسلطنتی و انتقادی در عصر قاجار بود و در نقاشی های کاشی منعکس شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Critical discourse analysis of Shiite in the paintings on tiles of Moaven al-Molk Tekyeh: based on Norman Fairclough's opinions

نویسندگان [English]

  • Samaneh Seraj 1
  • Mohsen Marasy 2
1 Doctoral student of Art Research, Department of Art Research, Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran.
2 Art Research Department, Faculty of Arts, Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Using the critical discourse analysis approach, the present research analyzes the most important theme of Shiite art, the narrative of Ashura and its related events, in paintings on tiles of Moaven al-Molk Tekyeh that date back to the Qajar period. This analytical approach investigates the visual language of the paintings on tiles as a social action related to the historical, political, social, and ideological factors of the two Shiite and monarchy discourses. Factors that are reproduced with special Shiite elements in the tile paintings of Moaven al-Molk Tekyeh. Shiite elements are a combination of beliefs, myths, and historical events of the Shias. The use of these Shiite elements has been effective in legitimizing the government of the rulers of the time. The research has aimed to analyze the discourses related to the reflection of Shiite thought in the paintings on tiles of Moaven al-Molk Tekyeh and to identify the elements and the function of the Shia discourse in the paintings on tiles considering the political and social developments of society in the Qajar era. The questions of the research have been what discourses led to the reflection of Shia thought in the paintings on tiles of Moaven al-Molk Tekyeh? and under the influence of what factors has this Shiite discourse in paintings on tiles taken place? The research method has been critical discourse analysis which is a qualitative research method. Additionally, Fairclough's views have been used as the theoretical basis of the research. Data were collected using library research and field study. The paintings on tiles were analyzed based on Fairclough's three-level critical analysis. The research community consists of 12 tile paintings related to Zeinabie of Moaven al-Molk Tekyeh, of which 3 tile paintings were selected in a purposeful way to analyze the most information related to the research questions. The results of the research indicate that based on the analysis of the critical discourse, the discourse of Shia is opposed to the discourse of monarchy in these tile paintings. The Shia discourse used Shia traditions to show this conflict in the existing conditions of the society. Shiite traditions were combined with Arab Shiite thought and Iranian identity. Shiite elements were reproduced in the form of behaviors and models of Shiite heroes. The artist expressed the political, social, and cultural issues of the Qajar period with an anti-colonial discourse. Shia critical discourse using the theme in the tiles showed the interaction and confrontation of Shia characters along with the negative consequences. In the framework of the Shia discourse, some social norms were reversed. The Shiite discourse in the structure and texture of Kashi paintings created its own story by choosing specific Shiite events. This choice of Shiite discourse was due to the presence of anti-royalty and critical discourse in the Qajar era and was reflected in the tile paintings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "؛ Critical discourse analysis"؛ Shiite thought"؛ paintings on tiles"؛ Qajar period"؛
  • "؛ Moaven al-Molk Tekyeh"