تحلیل بصری نقش سریر پادشاهی در نگاره‌های شاهنامه‌ی شاه تهماسبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده هنر/ نیشابور/ایران

2 دانشکده هنر دانشگاه نیشابور

10.22077/nia.2024.6266.1719

چکیده

موضوع جلوس پادشاهان، به دلیل جذابیت‌های روایی و بصری خاص‌اش، در اغلب شاهنامه‌های مصور مورد توجه نگارگران بوده و با کیفیت‌های متنوع به تصویر کشیده شده‌است. شاهنامه تهماسبی، یکی از مهمترین نسخی است که به تصویرسازی این مجلس توجه ویژه داشته و از سریرهای پادشاهی به عنوان نمادی از فرّ و عنصر بصری خاص در تبیین جایگاه پادشاه به خوبی بهره گرفته‌است. هدف از این پژوهش در گام نخست شناسایی ویژگی‌های بصری نقوش سریر پادشاهی در شاهنامه تهماسبی و پس از آن تبیین میزان همگامی تصویر با متن است. پرسش این‌است: در تحلیل وجوه بصری نقش سریر پادشاهی در شاهنامه شاه‌تهماسبی چه ویژگی‌هایی مشهود است؟ ماهیت این تحقیق توسعه‌ای می‌باشد و از روش تاریخی-تحلیلی با رویکرد تطبیقی بهره گرفته شده‌است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که گوناگونی فرم و ترکیب‌بندی قرینه، با غلبه‌ی نقشمایه‌های تزئینی، از ویژگی‌های عمده نقوش سریر پادشاهی در شاهنامه‌تهماسبی‌است. در شیوه بازنمایی نقوش سریر تنوع قابل‌ملاحظه‌ای وجود دارد که این امر بر مبنای شواهد موجود از تفاوت در شرح و توصیف پادشاهان در متن ادبی شاهنامه نشأت می‌گیرد، هر چند که در برخی موارد توصیفی از سریر در متن نیآمده و هنرمند با تخیل خود آن را ترسیم کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of the visual features of the king's throne in the illustrations of the Shahnameh of Shah Tahmasp

نویسندگان [English]

  • Farzane Farrokhfar 1
  • Layla Mirshahi 2
1 Faculty Of Art, University Of Neyshabur
2 Faculty Of Art, University Of Neyshabur
چکیده [English]

The theme of kings sitting on the throne, due to its special narrative and visual appeal, has been the focus of painters in most of Iran's illustrated Shahnamehs and has been depicted with various qualities. Among the illustrated Shahnamehs, Shahnameh of Tahmasp is one of the most important versions that has paid special attention to the illustration of this assembly and has made good use of the king's throne as a symbol of power and a special visual element in explaining the position of the king.

The question is: What characteristics are evident in the analysis of the visual aspects of the king's throne in the Shahnameh of Shah Tahmasp? The results show that the diversity of the form and composition of Karina, with the predominance of decorative motifs, is one of the main features of the king's thrones motifs in Tahmasbi Shahnameh. There is considerable variation in the way the throne is represented that is based on the available evidence from the difference in the description of the kings in the literary text of the Shahnameh. Although in most cases there is no description of the king's throne in the text and artist has drawn it with his imagination.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid era
  • Tabriz school of painting
  • Tahmasabi'؛ s Shahnameh
  • king'؛ s throne

مراجع

آژند، یعقوب (1392). نگارگری ایران (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران). تهران: سمت.
احمدی، هاجر (1394). تحلیل نشانه معناشناختی جایگاه سریر در نگاره­های ایرانی دوران اسلامی و ارتباط آن با مبلمان معاصر. اصفهان: دانشکده هنر و ادیان دانشگاه اصفهان.
احمدی‌نیا، محمدجواد (1393). «نگاره­های شاهنامه طهماسبی: از هاروارد تا فرهنگستان هنر.»  نقد کتاب هنر، شماره1 و2، صص. 54-37.
پاکباز، رویین. (1392). نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز). چاپ یازدهم، تهران: زرّین و سیمین.
خالقی­مطلق، جلال (1366). شاهنامه فردوسی. جلد یکم، نیویورک: Bibliotheca Persica
خالقی­مطلق، جلال (1369). شاهنامه فردوسی. جلد دوم، کالیفرنیا و نیویورک: Bibliotheca Persica
خالقی­مطلق، جلال (1371). شاهنامه فردوسی. جلد سوم، کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.
خالقی­مطلق، جلال (1373). شاهنامه فردوسی. جلد چهارم، کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران.
خالقی­مطلق، جلال (1375). شاهنامه فردوسی. جلد پنجم، کالیفرنیا و نیویورک: مزدا با همکاری بنیاد میراث ایران.
خالقی­مطلق، جلال (1384). شاهنامه فردوسی. جلد ششم، نیویورک: بنیاد میراث ایران.
خالقی­مطلق، جلال (1386). شاهنامه فردوسی. جلد هفتم و هشتم. تهران: مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی.
دبیرسیاقی، سیدمحمد (1380). برگردان روایت­گونه شاهنامه فردوسی به نثر، تهران: قطره.
رضایی جواهری، سیده­پریسا (1393). بررسی تطبیقی ویژگی­های هنری بین مبلمان سنتی (با تأکید بر صفویه) و مبلمان فرنگی (دوران قاجار). تهران: دانشکده هنر و معماری دانشگاه پیام­نور.
سودآور، ابولعلا (1383). فره­ ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان. هوستون: تامسون­ـ شور.
شاطری، میترا؛ احمد طجری، پروانه (1396). «مطالعه تأثیرپذیری نگاره­های شاهنامه طهماسبی از تغییرمذهب در دوره صفوی.» نگره، شمارۀ 42، صص. 61ـ47.
صداقت، فاطمه (پاییز و زمستان 1385). «شاهنامه شاه­تهماسبی شاهکار مصورسازی مکتب تبریز.» هنر و معماری، شماره 5، صص. 30ـ18.
طاووسی، ابوالفضل (1390). کارگاه نگارگری. چاپ دوم، تهران: ناشر شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
کن­بای، شیلا (1379). نقاشی ایرانی. مترجم: مهدی حسینی، چاپ پنجم، تهران: دانشگاه هنر.
کیا، صادق (1348). تاج و تخت. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
گرابر، اولگ (1390). مروری بر نگارگری ایرانی. مترجم: مهرداد وحدتی، چاپ دوم، تهران: متن.
ماه­وان، فاطمه (1394). «بررسی نمادهای تصویری فر (با تأکید بر نگاره­های شاهنامه).» پژوهشنامه ادب حماسی، شماره 19، صص. 157ـ119.
معین، محمد (۱۳۸۶). فرهنگ فارسی. تهران: هنرور.
نیک‌روز، یوسف؛ احمدیانی، محمدهادی (پاییز و زمستان 1393). «شیوه‎های شخصیت‌پردازی در شاهنامه‎ فردوسی.» پژوهشنامه‎ ادب حماسی،  شماره 18، صص. 191ـ173.
یزدان‎پناه، مریم؛ حاتم، غلامعلی؛ سلطانی، سیدحسن (1389). بررسی مکتب نگاری تبریز دوره صفوی با استفاده از نگاره‌های شاهنامه شاه­تهماسب. کتاب ماه هنر، مرداد (143)، 68-77.
ولش، آنتونی (1389). نگارگری و حامیان صفوی. ترجمه روح الله رجبی. چاپ دوم. تهران: فرهنگستان هنر.
 
 
Canby, Sheila R. (2014). The Shahnama of Shah Tahmasp (The Persian Book of King. Spain & N.Y: The Metropolitan Museum of Art.
Encyclopedia Britannica. (1991). Vol.9, Hay Cock Press.
Oxford Advanced Learner's Dictionary. (2007). Oxford University Press.
Welch, Stuart Cary (1976). A Kings Book of Kings: The Shahnameh of Shah Tahmasp. Switzerland: Imprimeries Reunies Lausanne.
Welch, Stuart Cary & Dickson, Martin Bernard (1981), Houghton Shahnameh: The Shahnameh of Shah Tahmasb Safavi, Harvard University Press; Facsimile Ed edition.
 
 
نگارینه هنر اسلامی
دوره 10، شماره 26
اسفند 1402
صفحه 103-124

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 فروردین 1402
  • تاریخ بازنگری: 23 دی 1402
  • تاریخ پذیرش: 27 دی 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار