مطالعه سبکی نقوش تذهیب چادرها و سایه‌بان‌های نگاره‌های منتخب شاهنامه شاه‌تهماسبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی

2 دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان.

10.22077/nia.2023.6222.1713

چکیده

شاهنامه ‌شاه ‌تهماسبی با 258 نگاره، ماحصل تلاش هنرمندان برجسته سده دهم هجری از مکتب تبریز دوره صفوی است. ‌این شاهنامه دربردارنده مجموعه درخشانی از نگارگری و تذهیب‌های فاخر بوده که زیبایی و شکوه هنر صفوی را به نمایش ‌می‌گذارد. درمیان تزیینات چشمگیر شاهنامه تهماسبی، نقوش ‌تذهیب را می‌توان در تزئینات چادرها و سایه‌بان‌ها مشاهده‌ کرد که تقریبا حجم قابل‌ ملاحظه‌ای را در نگاره‌ها به خود اختصاص داده‌اند. به نظر می رسد این نقش مایه ها در تزئینات چادرها و خیمه های آن دوره مورد استفاده قرار می گرفت. بر همین اساس، این مقاله با هدف مطالعه و بررسی عناصر نقوش تذهیب‌ چادرها و سایه‌بان‌ در نگاره‌های منتخب شاهنامه تهماسبی بر اساس مولفه‌های نوع، رنگ و ترکیب‌بندی و در نهایت سبک شناسی فرمالیستی نقوش تذهیب آن است و مقاله حاضر همچنین در پاسخ به این سوالات است که «در تزیینات چادرها و سایه‌بان‌های نگاره‌های شاهنامه ‌شاه‌ تهماسبی از چه نقوش تذهیب (بر اساس نوع، رنگ و ترکیب‌بندی) استفاده شده است؟ و این نقشمایه‌ها به لحاظ فرمالیستی از چه سبکی پیروی می‌کنند؟» این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی پیش ‌رفته و‌ جمع‌آوری داده‌ها از طریق مطالعات کتابخانه‌‌ای و منابع اینترنتی صورت‌ گرفته‌‌است. جامعه آماری نگاره های دارای چادر و خیمه در شاهنامه شاه تهماسبی هستند که از این میان هشت نگاره بصورت هدفمند انتخاب شده اند. نتایج ‌حاصله از مطالعه و تحلیل هشت نگاره از شاهنامه تهماسبی، بیانگر آن است که نقوش اسلیمی و ختایی به وفور در تزیینات چادرها و سایه‌بان‌ها به‌کار رفته‌اند. و این نقش مایه ها در کنار سایر نقوش، در آرایه های خیمه و چادرهای فاخر دوره صفوی مورد استفاده قرار می گرفت. اما از میان نقوش تذهیب در نگاره های خیمه ها و چادرهای شاهنامه، آرایه‌های اسلیمی نسبت به نقوش دیگر با تنوع بالاتری با فرم‌های اسلیمی ‌ماری، اسلیمی ‌پیچک‌دار، اسلیمی ‌تخمک‌دار و اسلیمی‌ دهن‌اژدری اجرا شده‌اند. نقوش‌ ختایی نیز در اکثر نگاره‌ها در تلفیق با اسلیمی‌‌ها دیده ‌می‌شوند. هم-چنین در چند نگاره، وسعت قلیلی از تزیینات به آلات ‌گره‌ها و تشعیر اختصاص ‌داده ‌شده‌اند. نقوش تذهیب با ترکیب‌های گردان و قابی به صورت‌ قرینه اجرا شده‌اند که نقوش تک‌رنگ در تزیینات حضور بیشتری دارند. علیرغم استفاده از طیف رنگی متنوع، رنگ‌های لاجوردی و شنگرف، پوست پیازی سطح و سیعی از رنگ‌آمیزی نقوش را نیز در برمی‌گیرند. در سبک شناسی تذهیب های چادرها و خیمه های نگاره های شاهنامه شاه تهماسبی، حضور اسلیمی ماری، اسلیمی های فیلی توپر و تو خالی، فضای زمینه خلوت می توان دید همچنین رنگ های زمینه تذهیب که به رنگ پارچه ها نزدیک تر باشد، بیشتر استفاده شده است. بندهای اسلیمی و ختایی در طرح و نقش کلی تذهیب های چادرو خیمه حضور دارند که بند ختایی بیشتر از اسلیمی بوده و از گل و برگ های متنوع تری برخوردارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A stylistic study of the illumination motifs of tents and awnings in selected illustrations of the Shahnameh of Shah Tehamasbi

نویسندگان [English]

  • Samad Nadjarpoor Djabbary 1
  • marzieh jafarpour 2
1 h
2 Art university of Isfahan, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

The Shahnameh of Shah Tehamasbi with 258 illustrations is the result of the efforts of prominent artists of the 10th Ah century from the Tabriz school of the Safavid period. This Shahnameh contains a brilliant collection of exquisite paintings and illumination that showcase the beauty and glory of Safavid art. Among the impressive decorations of Tahmasabi's Shahnameh, illumination motifs can be seen in the decorations of tents and awnings, which almost occupy a considerable amount of space in the paintings. It seems that this role of motifs was used in the decoration of tents and awnings of that period. Therefore, this article aims to study and examine the elements of the illumination motifs of tents and awnings in the selected paintings of Shahnameh Tahmasabi based on the components of type, color and composition and finally the formalistic stylistics of its illumination motifs and the present article is also in response to these questions that "what illumination motifs (based on type, color and composition) were used in the decorations of tents and awnings in Shahnameh of Shah Tehamasbi? and what style do these role models follow in terms of formalism?" This article was developed with descriptive-analytical method and data collection was done through internet resources and library studies. The statistical population is the images with tents and awnings in the Shahnameh of Shah Tahmasabi, out of which eight images have been purposefully selected The results obtained from the study and analysis of eight images from Tahmasbi's Shahnameh show that Eslimi (Arabesque) and Khataee (Floral) motifs are abundantly used in the decorations of tents and awnings. And this motifs, along with other motifs, was used in the decoration of luxurious tents and awnings of the Safavid period. But among the illumination motifs in the illustrations of the tents and tents of the Shahnameh, Eslimi motifs have been executed with a higher variety than other motifs with snake Eslimi, ivy Eslimi, egg-shaped Eslimi and Dragon-mouth Eslimi forms. Khataee motifs are also seen in most of the paintings in combination with Eslimi motifs. Also, in some paintings, a small amount of decorations is dedicated to Geometric patterns and Tasheer. The illumination motifs with rotating and frame combinations are executed in symmetry. That monochromatic motifs are more present in decorations. Despite the use of a variety of colors, the azure and golden colors include the surface and a lot of coloring of the motifs. In the stylistics of the illumination of tents and awnings in Shahnameh of Shah Tehamasbi, the presence of Slimi Mari (snake Arabesque), Slimi Fili, the vacant space of the background can be seen. Also, the colors of the illumination background, which are closer to the color of the fabrics, are used more. Slimi and Khataei are present in the overall motifs of the decoration of tents and awnings, which Khatai is more than Slimi and has more variety of flowers and leaves.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Illumination
  • Safavid period
  • School of Tabriz II
  • Shahnama of Shah Tahmasp
  • Tents
منابع
آژند، یعقوب (1395). نگارگری ایران. جلددوم. چاپ سوم. تهران: سمت.
ابراهیم‌زاده نجف‌آبادی، مهناز (1391). «بررسی تطبیقی نقوش تجریدی تذهیب در دوره صفوی و تأثیرات آن بر تذهیب            معاصر». پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شاهد، تهران.
اصفهانی، فریده (1396). «بررسی و تحلیل فرم و نقش تخت پادشاهان در پنج نگاره از شاهنامه تهماسبی». پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.
بختیاریان. مریم (پاییز1393). «فرمالیسم از نگاه کلایو بل و نیکولاس لومان». هنرهای تجسمی­ـ هنرهای زیبا، شماره 59، صص. 18ـ13.
بیرانوند، زینب (1388). «نقش چادر و خیمه­گاه در هنر نگارگری». پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.
پاکباز، رویین (١٣٧٩). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: نارستان.
پوپ، آرتور (1393). سیر و صور نقاشی ایرانی. مترجم: یعقوب آژند، چاپ چهارم، تهران: مولی.
ــــــــــ ؛ آکرمن، فیلیس (1387). سیری در هنر ایران، جلد پنجم: هنر نقاشی، کتاب­آرایی و پارچه­بافی. مترجم: زهره روح­فر، تهران: علمی فرهنگی.
جنسن. چالز (1394). تجزیه و تحلیل آثار هنرهای تجسمی. مترجم: بتی آواکیان، تهران: سمت.
جعفری دهکردی. ناهید(تابستان1395) مضامین به کار رفته در پارچه های زربفت صفوی منقش به اشکال انسانی با تاکید بر عصر شاه عباس صفوی. نگارینه هنر اسلامی، دوره سوم شماره دهم. 86-70.
دهخدا، علی­اکبر (1377). لغت­نامه دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
زکریایی کرمانی، ایمان؛ خوشبخت، زهرا؛ خواجه­احمد عطاری، علی­رضا (بهار1397). «سبک­شناسی تذهیب­های قرآنی در مکتب شیراز با تأکید بر مؤلفه فرم­های تزیینی». مطالعات هنر اسلامی، شماره 29، صص. 228ـ201.
طالب­پور. فریده (بهار1390). «بررسی تطبیقی نقوش منسوجات هندی گورکانی با پارچه­های صفوی». نگره، شماره 17، 30ـ15.
ـــــــــــــــ (پاییز و زمستان1397). «پارچه­بافی در عصر صفوی: از منظر تاریخی، سبک­ها و کارکردها». مبانی نظری هنرهای تجسمی، شماره 6 ، صص. 134ـ123.
فروزان­تبار. حوریه (تابستان1382). «پارچه­های صفوی». هنر، شماره 56، صص. 115ـ104.
کلاویخو، روی دگنسالس (1384). سفرنامۀ کلاویخو. مترجم: مسعود رجب­نیا، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
کن‌بای، شیلا (1391). نقاشی ایرانی. مترجم: مهدی حسینی، چاپ پنجم، تهران: دانشگاه هنر.
معین، محمد (1381). فرهنگ فارسی. جلد یکم، تهران: امیرکبیر.
ولش، آنتونی (١٣٨5). نگارگری و حامیان صفوی. مترجم: روح­الله رجبی. تهران: فرهنگستان هنر.
Canby. Sheila R (2014). Shahnama of Shah Tahmasp. New yourk: The Metropolitan Museum of Art, Distributed by Yale university press, New Haven and London.