تحلیل عناصر تصویری نقاشی های منتخب از صادق تبریزی با رویکرد نشانه‌شناسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر اسلامی تبریز

2 استادیار، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

10.22077/nia.2023.5220.1597

چکیده

مکتب نقاشی سقاخانه جریان هنری بود که در دهه‌ی 1340 شمسی با استفاده از عناصر شکل از هنر مدرن و برخی از عناصر سنتی- مذهبی و باستانی در ایران شکل گرفت. نقاشان سقاخانه در تلاش بودند که به آثار خود هویتی قومی-ایرانی بدهند. هنرمندان منتسب به این جنبش ضمن ارج نهادن به عناصر تصویری کهن، آثاری پدید آوردند که به دنبال تفاوت در هنر خود بودند. پس با استفاده از هنر کهن، ارتباطی میان هنر مدرن و هنر سنتی برقرار کردند. آن‌چه در بررسی آثار سقاخانه‌ای‌ بیشتر دیده می‌شود عناصر تصویری-نشانه‌ای هستند که از مضامین و مبانی فکری عمیقی ناشی می‌شوند. در علم نشانه‌شناسی به بررسی انواع نشانه‌ها و قواعد و مبانی فکری پرداخته می‌شود. همچنین در این علم به تشریح رمزگان نشانه‌شناسی تصویری و نوشتاری در آثار صادق تبریزی با توجه به هم‌سو بودن آثارش با اهداف این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد. بنابراین این تحقیق در تلاش است ضمن معرفی و شناسایی آثار این هنرمند، به وارسی ویژگی‌های عناصر تصویری در نقاشی‌های ایشان بپردازد و همچنین ساختار و مضامین این عناصر تصویری را با رویکرد نشانه‌شناختی مورد تشریح قرار دهد. لذا دو سوال اساسی در این تحقیق مطرح است: عناصر تصویری در آثار صادق تبریزی واجد چه مؤلفه‌های بصری است؟ این عناصر از چه نوع ساختار نشانه‌ای برخوردارند، به عبارتی عملکرد رویکرد نشانه‌شناختی در آثار منتخب چگونه است؟ این تفحص به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی با روش کیفی می‌باشد و همچنین گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و اینترنتی انجام شده است. برآیند پژوهش نشان داد؛ در آثار صادق تبریزی نشانه‌های تصویری در شش دسته طبقه‌بندی می‌شوند. به طور کلی عناصر تصویری بیشتر به صورت نمایه‌ای و نمادین می‌باشد. بیشترین حجم عناصر تصویری از نوع نمادین-شمایلی بوده و از نشانه فیگوراتیو و انتزاعی ناشبیه‌ساز تشکیل شده است و کمترین نشانه طبیعت‌گرایانه می‌باشد. در نمونه‌های مطالعاتی وجوه اشتراک بین نشانه‌های تصویری و نیز تقسیمات نشانه‌شناسی مفاهیم بسیار مشاهده شده است. نقوش نوشتاری، در آثار تبریزی از جایگاه خاصی برخوردار است که با مضامین دینی و معنوی و با خط ثلث ایرانی توأم شده است. از این نقوش در تمامی آثار مشاهده شده است. نقوش گیاهی بیشتر به صورت نمادین و نقوش انسانی و جانوری بیشتر به صورت شمایلی قابل رویت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of visual elements of selected paintings by Sadegh Tabrizi with a semiotic approach

نویسندگان [English]

  • ghadryeh maleki 1
  • farnoosh shamili 2
1 Tabriz University of Islamic Art
2 Assistant Professor, Faculty of Visual Arts, Tabriz University of Islamic Arts
چکیده [English]

Saqakhaneh School of Painting was an art movement that was formed in the 1340s using elements of modern art and some traditional-religious and ancient elements in Iran. Saqakhaneh painters were trying to give their works an ethnic-Iranian identity. Artists attributed to this movement, while honoring ancient pictorial elements, created works that sought to differentiate their art. Using ancient art, they established a link between modern art and traditional art. What can be seen more in the study of Saqakhaneh's works are visual-symbolic elements that arise from deep themes and intellectual foundations. In the science of semiotics, the types of signs and the rules and principles of thought are studied. Also in this science, the codes of visual and written semiotics in Sadegh Tabrizi's works are explained by considering the alignment of his works with the objectives of this research. Therefore, this research tries to introduce and identify the works of this artist, to examine the characteristics of visual elements in his paintings, and also to explain the structure and themes of these visual elements with a semiotic approach. Therefore, two basic questions are raised in this research: What visual elements do the visual elements in Sadegh Tabrizi's works have? What kind of sign structure do these elements have, in other words, how does the semiotic approach work in the selected works? This research is descriptive-analytical with qualitative method and also the collection of information has been done in the form of library and internet. The result of the research showed; In Sadegh Tabrizi's works, visual signs are classified into six categories. In general, visual elements are more indexical and symbolic. The largest volume of pictorial elements is of the symbolic-iconic type and is composed of figurative and simplistic abstract signs and is the least naturalistic sign. In the study samples, the commonalities between the visual signs as well as the semiotic divisions of the concepts have been observed a lot. Written motifs have a special place in Tabrizi's works, which are combined with religious and spiritual themes and the Iranian third line. These motifs have been observed in all works. Plant motifs are more symbolic and human and animal motifs are more iconic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Painting
  • Saqakhaneh School
  • Visual Elements
  • Sadegh Tabrizi
  • Semiotics

ابراهیمی ناغانی، حسین(1398)"هویت و نشانه­های هویت زیباشناختی در جنبش هنری سقاخانه"، دوماهنامه پژوهش در هنر و علوم انسانی، دوره 4، ش6.

امیرخانی، پریسا(1393)،"مطالعه­ی نقش زن در آثار نقاشان دهه 80 در ایران"، پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه هنراسلامی تبریز، استادراهنما جواد اردکانی، ابوالقاسم دادور، دانشگاه آزاد واحد هنر یزد.

آیزمن، لئاتریس(1388)، "روانشناسی کاربردی رنگ­ها(پنتون)"، مترجم: روح­الله زمزمه، تهران: نشر بیهق کتاب

بلخاری قهی، حسن(1389)،" زن و هنر"، نشریه مطالعات راهبری زنان، دوره12، شماره47، صص171-196

پاکباز، رویین(1378)، "نقاشی نو در ایران"، دایره المعارف هنر؛ تهران: فرهنگ معاصر

پویا، معصومه. دیوسالار، فرهاد(1398)، "واکاوی حرف تمنی لیت در قرآن کریم از منظر مربع معناشناسی و زیباشناختی گفتمان"، نشریه مطالعات نقد ادبی، دوره 14، شماره49، صص53-27.

پهلوان، فهیمه(1390)،" ارتباط تصویری از چشم­انداز نشانه­شناسی"، تهران: دانشگاه هنر

پیرس، چارلز سندرس(1381) "منطق به مثابه نشانه­شناسی"، ترجمة: فرزان سجودی، زیباشناخت، مطالعات نظری و فلسفی هنر، شماره 6، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

تاجدینی، علی(1388). "فرهنگ نمادها و نشانه­ها در اندیشه مولانا"، تهران: سروش

جابز، گرترود(1395)، "فرهنگ سمبل­ها، اساطیر و فولکلور"، ترجمه: محمدرضا بقاپور، تهران: نشر اختران

چندلر، دانیل(1387)، "مبانی نشانه­شناسی ترجمه: مهدی پارسا، تهران: سوره مهر

حسنوند، محمدکاظم، شمیم، سعیده(1393)،"بررسی نقشمایه گل لوتوس در هنر مصر و ایران باستان"، نشریه جلوه هنر، شماره11، صص22-39.

دینه سن، آنه ماری(1380)"درآمدی بر نشان هشناسی"، ترجمة: مظفر قهرمان، تهران: نشر پرسش.

سجودی، فرزان(1382)، "نشانه­های کاربردی"، تهران: نشر قصه

سروش، عبدالکریم(1383)،"قمار عاشقانه"، تهران: نشر فرهنگی صراط

شعیری، حمیدرضا(1381)، "مبانی معناشناسی نوین"، تهران: سمت

شوالیه، ژان. گرابران، آلن(1384)"فرهنگ نمادها"، 4جلد، ترجمه: سودابه فضائلی، تهران: جیحون

شیخ مهدی، علی. قمی، مصطفی(1390)،"پست مدرنیسم در مکتب سقاخانه"، نشری کتاب ماه هنر، ش151،صص120-127.

صفریان، زینب. محمدزاده، مهدی(1398)، "تحلیل رابطه شعر و نقاشی در نقاشی­های مکتب سقاخانه"، نشریه پژوهشنامه فرهنگ و تمدن اسلامی، دوره1، شماره2، پیاپی22، صص157-171.

کشمیرشکن، حمید) 1394)، "هنر معاصر ایران"، تهران: چاپ نظر

گودرزی دیباج، مرتضی(1385). "جست‌وجوی هویت در نقاشی معاصر ایران"، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی

مبینی، مهتاب، فیروزبخت، مریم(1395)،" بررسی نوگرایی نقاشی در ایران"، نشریه شباک، دوره2، شماره3، صص21-26.

معمارزاده، محمد(1386)،"تصویر و تجسم عرفانی در هنر اسلامی"، تهران: دانشگاه الزهرا

وولن، پیتر(1998)، "نشانه و معنا در سینما"، مترجم: عبدالله تربیت و بهمن طاهری، تهران: سروش

هال، جیمز(1380)، "فرهنگ نگاره­های نمادها در شرق و غرب"، ترجمة رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.

ناصر الاسلام، ندا(1389)، "نظام نشانه­شناختی تصویر و متن(رابطه نوشتار با تصویر در ادبیات معاصر ایران)"، نشریه کتاب ماه کودک و نوجوان. ش151

یازرلو، زینب(1393)، "نشانه­شناسی نقاشی ایرانی-مورد پژوهش فضا و روایت در نقاشی قهوه­خانه­ای و جنبش سقاخانه­ای"، پایاننامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: داور یوسفی دانشگاه آزاد اسلامی واحد هنر تهران.

 
Refrence
Chasde,Champeaux G., (1998), dom Stercxk S. (O.S.B), Introduction au monde des symboles, paris.
Garry,Jane and El-Shamy, H. (2005). Archetypes and motifs in folklore and literature: a handbook. New York: M.E. Sharpe.
- Guerin Wilfred.L., etal. (2005). A handbook of critical approaches to literature. Fifth edition. New York: Oxford University Press
Refrence Internet