تحلیل فنی و بصری دیوار نگاره‌های گل و مرغ در خانه قوام و زینت‌الملک شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر تهران، دانشکده هنرهای کاربردی

2 گروه صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

10.22077/nia.2022.5394.1620

چکیده

نقش گل و مرغ یکی از رایج‌ترین تزئینات در دوره قاجار و پس از آن است. نقاشی‌های گل و مرغ به‌کاررفته در خانه‌های تاریخی شیراز از نمونه‌های ارزشمند نقاشی ایرانی به شمار می‌آید. هدف پژوهش بررسی نقوش گل و مرغ به‌کاررفته در دوخانه نارنجستان قوام و زینت‌الملک است. ازاین‌رو نقوش گل و مرغ بکار رفته در نارنجستان قوام و زینت‌الملک از منظر بصری و فنی چه ویژگی‌هایی دارد؟و عوامل مؤثر بر آنها چه بوده است؟ نتایج حاصل نشان می‌دهد، افتراق نقوش حاکی از کاربری متفاوت این دو بناست. نارنجستان قوام به‌عنوان دارالحکومه فارس، با نقوش پرکارتری از لحاظ نقش، رنگ، ترکیب‌بندی و ریتم در راستای اعتبار بخشیدن به قدرت خویش است و در خانه زینت‌الملک که محل زندگی خانواده قوام بوده، باظرافت نقوش در کنار تصویر زن و استفاده بیشتر از رنگ‌های گرم، فضای صمیمی حاکم است. نقوش، تحت‌تأثیر ایران باستان و اسلامی، هنر شرق به‌ویژه هند و هنر اروپایی، است. همچنین موقعیت جغرافیایی شیراز، شهرت به شهر گل‌وبلبل و کاخ شاهی در شکل‌گیری نقوش تأثیر گذاشته است. سایه‌پردازی، رعایت بعدنمایی، تنوع رنگ و طرح در تمامی فضاها دیده می‌شود. نقوش به شش دسته مرغ، گل و مرغ، دسته‌گل، گلدان، گل و اسلیمی، دسته‌گل و منظره قابل تقسیم است. این نقوش به‌وسیله رنگ روغن، اکسیدهای فلزی، معرق و چوب بر روی بستری از جنس چوب، سنگ، کاشی و آیینه‌ کار شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Technical and visual analysis of flower and chicken murals in Ghavam and Zinat Al-molk houses in Shiraz

نویسندگان [English]

  • alireza sheikhi 1
  • Amir Hossein Abbasi Shokat Abad 2
1 university of art. Applied art faculty
2 Department of Handicrafts, Faculty of Applied Arts, University of Arts, Tehran, Iran
چکیده [English]

The role of flowers and chickens is one of the most common decorations in the Qajar period and after. Flower and chicken paintings used in the historical houses of Shiraz are considered as valuable examples of Iranian painting. The aim of this research is to study the flower and chicken motifs used in Narenjestan Ghavam and Zinat al-molk. Therefore, what are the visual and technical features of the flower and chicken motifs used in Naranjestan from a visual and technical point of view? And what were the factors influencing them? The results show that the differentiation of the designs indicates the different use of these two buildings. Narenjestan Ghavam, as the capital of Persia, is more in line with its role in terms of role, color, composition and rhythm in order to validate its power. Intimate atmosphere prevails. The motifs are influenced by ancient Iran and Islamic, Eastern art, especially Indian and European art. Also, the geographical location of Shiraz, the fame of the city of Globalbal and the royal palace have influenced the formation of designs. Shading, dimensionality, color variation and design can be seen in all spaces. The designs can be divided into six categories: chicken, flower and chicken, bouquet, vase, flower and Islamic, bouquet and landscape. These motifs are painted with oil paint, metal oxides, mosaics and wood on a bed of wood, stone, tile and mirror.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Flowers and chickens
  • Shiraz
  • Qajar
  • Qawamat al-Saltaneh
  • Zinat al-Molk
آژند، یعقوب. (1385). «دیوارنگاری در دوره قاجار». هنرهای تجسمی، شماره 25، 41ـ34.
آغداشلو، آیدین. (1376). آقالطفعلی صورتگر شیرازی. تهران: سازمان میراث‌ فرهنگی کشور.
اسکارچیا، جیان روبرتو. (1376). هنر صفوی، زند، قاجار. مترجم: یعقوب آژند، تهران: مولی.
اسکیرس، ج. م. (1386). هنر دوره قاجار از کتاب هنر و ادب ایران. مترجم: یعقوب آژند، تهران: مولی.
اسلامی، سیدمهدی. (1398). «بررسی مفهومی نقش‌برجسته‌های گل و گلدان و گل­ومرغ در دوره قاجار». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و رسانه، دانشگاه پیام‌نور، مرکز تهران شرق.
1399). «بازشناسی تزئینات جامه‌های فتح دوران صفوی و قاجار محفوظ در موزه‌های ایران». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر تهران.
افسر، کرامت­الله. (1353). تاریخ بافت قدیمی شیراز. تهران: انجمن آثار ملی.
امداد، حسن. (1378). فارس در عصر قاجار. شیراز: مؤسسه فرهنگی و پژوهش دانشنامه فارس (نوید شیراز).
اوجـی، نرگـس. (1374)، «بررسـی تزئینـات معمـاری قدیمی شـیراز با تأکید بر اندرونی خانه زینت‌الملک و نارنجسـتان قـوام». جلوه هنر، شـماره 4، 64ـ60.
اودانل، ترنس. (1361). نارنجستان قوام. شیراز: دانشگاه پهلوی شیراز.
ایگلتون، تری. (1380). پیش­در آمدی بر نظریه ادبی. مترجم: عباس مخبر، تهران: مرکز .
ژان. (1378). نقد ادبی در قرن بیستم. مترجم: مهشید نونهالی، چاپ دوم، تهران: نیلوفر.
بیکر، پاتریشیا. (1385). منسوجات اسلامی. مترجم: مهناز شایسته­فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
 
ـــــــــــــ. (1384). «زایش سنت و نمایش تجدد». حرفه هنرمند، شماره 13، 119ـ114.
پاکتچی، احمد و سرفراز، حسین و کوثری، مسعود و آشنا، حسام الدین. (1396). « واکاوی نظریه فرهنگی«سپهر نشانه ای» یوری لوتمان و کاربست آن در زمینه تحلیل مناسبات میان دین و سینما»، راهبرد فرهنگ، شماره39، 95-73
پنجه­باشی، الهه؛ فرهد، فرنیا. (١٣٩٦). «خورشید و فرشته، نمادی از زن در کاشی‌های کاخ گلستان». زن در فرهنگ و هنر، شماره 4، 528ـ511.
پوپ، آرتور. (1380). آشنایی با مینیاتورهای ایران. مترجم: حسن نصر، تهران: بهار.
حاتم، جمشید. (1378). «نگاهی به نقاشی قاجار». نقش‌مایه، شماره 2، 36ـ29.
حسینی­مطلق، ملیحه. (1388). «پژوهشی پیرامون رایج‌ترین شیوه‌های نقاشی در عهد قاجار». کتاب ماه هنر، شماره 138، 61ـ54.
دانش‌پژوه، منوچهر. (1377). شیراز: نگینی درخشان در فرهنگ و تمدن ایران‌زمین. تهران: هیرمند.
سعیدیان، عبدالحسین. (١٣٧٢). سرزمین مردم ایران. تهران: علم و زندگی.
سودآور دیبا، لیلا؛ بختیاری، فریبا؛ افهمی، رضا. (1390). «گل­ومرغ». کتاب ماه و هنر، شماره 160، 57ـ46.
شفاهی، نجمه. (1391). «بررسی نقاشی‌های نارنجستان قوام و خانه زینت‌الملک». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
شهدادی، جهانگیر) .1384). گل­ومرغ (دریچه‌ای بر زیباشناسی ایرانی). تهران: خورشید.
صفامنش، کامران. (1389). دوازدهمین دوسالانه جهانی معماری ونیز. تهران: مؤسسه توسعه‌ هنر‌های تجسمی معاصر.
صفایی، آذر. (1394). «بررسی تزئینات نقاشی در سقف‌های چوبی خانه‌های شیراز در دوره قاجار». پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر، دانشگاه شیراز.
عابدیان جلودار، زینب؛ شیخی، علیرضا. (1400). «مطالعة نقوش تزئینی­ـ آجری بناهای قاجار و پهلوی تهران». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، شماره 31، 379ـ355.
عبدی، الله­یار. (1391). «گل‌ها و پرندگان در نقاشی‌‌های مکتب گورکانی». پردیس هنر اصفهان علی­محمدی اردکانی، جواد. (1392).
کمپفر، انگلبرت. (1363). سفرنامه کمپفر، مترجم: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی
کن­بای، شیلا. (1381). نگارگری ایرانی. مترجم: مهناز شایسته­فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
گودرزی، مرتضی. (1384). تاریخ نقاشی ایران از آغاز تا عصر حاضر. تهران: سمت.
مشبکی اصفهانی، علیرضا؛ مشبکی اصفهانی، محمدرضا. (1398). «مقایسه تطبیقی نظام حاکم بر معماری عمارت‌های مسکونی دوران قاجار در تهران و شیراز با نگرش کالبدی». پژوهش در هنر و علوم تخصصی، شماره 3، 44ـ27.
معماریان، غلامحسین. (1375). آشنایی با معماری مسکونی ایران (گونه‌شناسی درون‌گرا). تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
زارعی، هانی و شیروانی دشتک، سمیه. (1399). «ویژگی‌های آیینه‌کاری خانه‌های دوره قاجار شهر شیراز (از منظر فنون اجرایی و نوع تزئینات)». پژوهش های باستان شناسی ایران، شماره29، 244-223.
زارع، فاطمه. (1394). «بررسی و تحلیل دو بنای قوام و زینت­الملک شیراز». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی.
پاکتچی، احمد و سرفراز، حسین و کوثری، مسعود و آشنا، حسام الدین. (1396). «واکاوی نظریه فرهنگی«سپهر نشانه ای» یوری لوتمان و کاربست آن در زمینه تحلیل مناسبات میان دین و سینما»، راهبرد فرهنگ، شماره39، 95-73.
آژند، یعقوب. (1385). «دیوارنگاری در دوره قاجار». هنرهای تجسمی، شماره 25، 41ـ34.
حسینی­مطلق، ملیحه. (1388). «پژوهشی پیرامون رایج‌ترین شیوه‌های نقاشی در عهد قاجار». کتاب ماه هنر، شماره 138، 61ـ54.
سعیدیان، عبدالحسین. (١٣٧٢). سرزمین مردم ایران. تهران: علم و زندگی.
عبدی، الله­یار. (1391). «گل‌ها و پرندگان در نقاشی‌‌های مکتب گورکانی». پردیس هنر اصفهان.
مشبکی اصفهانی، علیرضا؛ مشبکی اصفهانی، محمدرضا. (1398). «مقایسه تطبیقی نظام حاکم بر معماری عمارت‌های مسکونی دوران قاجار در تهران و شیراز با نگرش کالبدی». پژوهش در هنر و علوم تخصصی، شماره 3، 44ـ27.