نمودهای بصری سیمای پیامبر اسلام (ص) در نسخه خطی جامع‌التواریخ رشیدی ایلخانان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر اصفهان

2 استادیاد گروه معارف دانشگاه هنر اصفهان.

3 کارشناس ارشد، رشته نقاشی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران.

10.22077/nia.2022.5508.1635

چکیده

شاخص‌ترین اثر دستنویس و مصور دوره ایلخانی کتاب جامع‌التواریخ رشیدالدین فضل‌الله همدانی وزیر غازان خان در رشیدیه تبریز است، که در عصر اولجایتو به اتمام رسید. این نسخه به زبان فارسی بوده و دربردارنده متونی درباره تاریخ، اساطیر، باورها و فرهنگ ترکی و مغولی، هندی و بودایی است. همچنین این کتاب موضوعاتی از تاریخ پیامبران از حضرت آدم تا پیامبر اسلام (ص)، تاریخ ایران تا پایان ساسانیان و سایر اقوام را شامل می‌شود. هدف از این پژوهش شناسایی نمودهای بصری از سیمای پیامبر اسلام (ص) در نسخه جامع‎التواریخ رشیدی است. سیمای پیامبر اسلام (ص) در نسخه جامع‎التواریخ رشیدی برپایه چه اصولی نقاشی شده است؟ سوالی است که در خلال پژوهش به آن پاسخ داده می‌شود. بر این اساس نگارندگان در و با روش توصیفی تحلیلی حاصل از مطالعات اسنادی 9 نمونه از نقاشی‌های دستنوس جامع‌التواریخ مصور محفوظ در کتابخانه ادینبورو و خلیلی را با موضوع زندگی پیامبر اکرم(ص) از نوزادی تا میان‌سالی را بررسی می‌نماید. یافته‌ها گویای این مهم است که هر چند سیمای ‌ پیامبر اکرم (ص) بر خلاف سایر شمایل مقدس مصور شده در ادوار بعدی هاله ‌نور گرداگرد سر ندارند و قصد هنرمند نشان‌دادن دوره تاریخی این اشخاص بوده است؛ اما نقاشان توانسته‌اند؛ از نظر ترکیب‌بندی و سایر عناصر بصری به‌ویژه در چهره و پیکره؛ پیامبر را در مقامی والاتر از سایرین قرار دهند. در برخی موارد به خصوص در نوع پوشاک نگارگر برای مصورسازی به متون تاریخی توجه داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Visual Manifestations of the Prophet (PBUH) in the paintings of Rashidi Ilkhanan's Jame al-Tavarikh manuscript

نویسندگان [English]

  • nahid jafari dehkordi 1
  • seyedeh maryam sadat Izadi Dehkordi 2
  • safoora karimi 3
1 Isfahan university of art
2 assistant professor department of education Esfahan art university.
3 کارشناس ارشد، رشته نقاشی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران.
چکیده [English]

The most significant handwritten and illustrated work of the Ilkhanid era is the version of Jame al-Tawarikh by Rashid al-Din Fazlullah Hamadani in Rashidiyeh of Tabriz, which was completed in the age of Uljaito. This book contains subjects from the history of the prophets from Adam to the Prophet of Islam, the history of Iran until the end of the Sassanids and other nations. The purpose of this research is to identify how to depict the life of the Prophet of Islam in the comprehensive version of Rashidi's Chronicles based on the framework of visual semiotics. The life of the Prophet of Islam is painted in the comprehensive version of Rashidi's Chronicles based on what principles of semiotics? It is a question that is answered during the research. Based on this, in the framework of visual semiotics and historical descriptive method, the authors examine 9 examples of paintings of Illustrated Chronicles preserved in the Edinburgh Library and Khalili with the subject of the life of the Holy Prophet from infancy to middle age.

Until the Ilkhanid era, the depiction of the images of prophets and saints in Iran faced limitations, which mainly stemmed from jurisprudential opinions.

Jame al-Tavarikh contains the history of the world and mentions the events and the history of its characters. This history was written by order of the Mughal rulers and its main purpose was to clearly show the history and conquest of the Mughals along with great historical movements. Along with the description of historical events, the chronicles of the prophets are also described in detail. The paintings of the Holy Prophet in Jami al-Tawarikh are not very different from other figures in the painting. These pictures, rather than paying attention to the spiritual dignity of these people, have expressed a part of their life history. As a sign that these paintings are among the first illustrations of saints' faces, they do not have the characteristics of a religious icon and introduce them like other people. This is perhaps the reason that painting in this era is more than anything else after an illustrated narrative of history and has no other purpose. The adaptation of the living space, geography, clothes and tradition of the writer's time with the age of saints and prophets, although it existed before in the painting of the Shahnameh or other versions, but it had no precedent in iconography, and thanks to the art of the annalists, the painters of later eras were able to use their contemporary characteristics to create Use the living space of icons. Although the icons of the Holy Prophet do not have a halo of light around their head, unlike other holy icons illustrated in later eras, and the artist's intention was to show the historical era of these persons; But the painters have been able; in terms of composition and other visual elements, especially in the face and figure; place the Prophet in a higher position than others.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ilkhanid era
  • visual Manifestations
  • Jame al-Tavarikh Rashidi
  • School of Painting Tabriz 1
  • Prophet (PBUH)
منابع
قرآن کریم. (1384). مترجم: مجید پاینده، تهران: گوتنبرگ.
اوکویرک، استینسون و دیگران. (1390). مبانی هنر: نظریه و عمل. مترجم: محمدرضا یگانه­دوست، تهران: سمت.
بزرگی، الهه­سادات؛ رهبرنیا، زهرا. (1394). «مطالعه تطبیقی و جامعه‌شناختی دو نگاره از کتاب جامع‌التواریخ رشیدی و ظفرنامه تیموری». هنرهای زیبا­ـ هنرهای تجسمی، شماره 4، 25ـ15.
بیانی، خان­بابا. (1317). «دیباچه‌ای بر ذیل جامع‌التواریخ». یادگار، شماره 9 و 10، 176ـ171.
پاکباز، رویین. (1392). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.
پوپ و دیگران. (1389). سیر و صور نقاشی ایران. مترجم: یعقوب آژند، تهران: مولی.
پهلوان، فهیمه. (1387). ارتباط تصویری از چشم‌انداز نشانه‌شناسی. تهران: دانشگاه هنر.
تجویدی، اکبر. (1386). نگاهی به هنر نقاشی ایران از آغاز تا سده دهم هجری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ترمذی، محمدبن عیسی. (1383). شمائل النبی. مترجم: محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی.
جنسن. چارلز. (1395). تجزیه و تحلیل آثار هنرهای تجسمی. مترجم: بتی آواکیان، تهران: سمت.
حقیقت‌جو، لیلا و دیگران. (1400). «تجلی "دین الاهی" اکبرشاه بابری در مصورسازی متون تاریخی (مطالعه موردی: تطبیق جامع‌التواریخ نسخه کاخ گلستان و نسخه کتابخانه رامپور هند)». مبانی نظری هنرهای تجسمی، شماره 12، 29ـ16.
دزی، رابینهارت پیتران. (1389). فرهنگ البسه مسلمانان. مترجم: حسینعلی هروی، تهران: علمی و فرهنگی.
رسولی محلاتی، سیدهاشم. (۱۳96). خلاصه تاریخ اسلام: زندگانی امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا و امام­حسن مجتبی علیهم السلام. جلد دوم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
سعیدی‌زاده، محمدجواد؛ موسوی گیلانی، سیدرضی. (1393). «بررسی زمینه و علل بی‌رغبتی نگارگران مسلمان به شمایل‌نگاری پیامبر اسلام‌(ص) تا قبل از دوره ایلخانی». نگره، شماره 31، 45ـ37.
شایسته‌فر، مهناز و دیگران. (1390). «بررسی موضوعی شمایل­نگاری پیامبر اسلام‌(ص) در نگارگری دوره ایلخانی و حضرت مسیح در نقاشی مذهبی بیزانس متأخر». مطالعات هنر اسلامی، دوره هفتم، شماره 14، 60ـ41.
شایسته‌فر، مهناز؛ عبدالکریمی، شهین. (1395). «عناصر بصری رویدادهای زندگی پیامبر اکرم (ص) در نگاره‌های جامع‌التواریخ رشیدی». مطالعات هنر اسلامی، شماره 25، 52ـ37.
شوالیه، ژان؛ گربران، آلن. (1382). فرهنگ نمادها. جلد سوم، مترجم: سودابه فضائلی، تهران: جیحون.
صداقت، فاطمه؛ خورشیدی، زهرا. (1388). «بررسی مضامین مذهبی در نسخ خطی جامع‌التواریخ». مطالعات هنر اسلامی، شماره 10، 97ـ77.
صدفی، مهرداد و دیگران. (1390). «تغییرات زاویه دید و همبستگی آن با دگرگونی‌های معنایی در هنرهای دیداری». هنرهای زیبا، شماره 46، 14ـ5.
عکاشه، ثروت. (1380). نگارگری اسلامی. مترجم: غلامرضا تهامی، تهران: حوزه هنری.
عمادزاده، حسین. (1379). تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم و قصص قرآن،.تهران: اسلام.
فدوی، سیدمحمد. (1388). «از توکن تا نوشتار: احجام سفالین؛ بدوی‌ترین فرم نوشتار». هنرهای تجسمی، شماره 39، 24ـ15.
کربلایى تبریزى، حافظ­حسین. (1383). روضات­الجنان و جنات­الجنان. جلد اول، تبریز: ستوده.
گری، بازل. (1392). نقاشی ایرانی. مترجم: عربعلی شروه، تهران: دنیای نو.
محمدحسن، زکی. (1388) هنر ایران در روزگار اسلامی، مترجم: محمدابراهیم اقلیدی، تهران: صدای معاصر.
مرتضوی، منوچهر. (1369). مسائل عصر ایلخانان. تهران: آگاه.
ورهرام، غلامرضا. (1371). منابع تاریخی ایران در دوره اسلامی. تهران: امیرکبیر.
 
 
Blair, Sheila S. (1995). A Compendium of Chronicles: Rashid Al - Din's Illustrated History of the World, New York: Nour Foundation in association with Azimuth Editions and Oxford University Press.
https://dolat.ir/detail/300723 Attrived: 07/07/2020