نسخۀ مصور «ورقه و گلشاه» و تصویرگری یک زن آرمانی؛ تحلیل آیکونولوژیک یک نگاره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه پژوهش هنر،دانشکده هنر دانشگاه الزهرا

2 دانشگاه الزهرا

10.22077/nia.2021.4304.1459

چکیده

نسخه مصور ورقه و گلشاه از نمونه‌های برجسته نگارگری دوره سلجوقی است. این منظومه که سروده عیوقی است توسط محمد مومن خویی مصور شده است. این داستان روایتگر ماجراهای دو دلداده به نام ورقه و گلشاه است. گلشاه به عنوان شخصیت مهم این روایت نقشی محوری در پیش‌برد داستانی دارد. از اقدامات مهم گلشاه می‌توان به مبارزه او با دشمنان ورقه، آزاد سازی ورقه و مبدل‌پوشی برای رفتن به میدان جنگ اشاره کرد. این مراحل در نگاره‌ها به تصویر درآمده است. در این پژوهش این پرسش مورد نظر است که از منظر آیکونولوژی نقش گلشاه در نگاره «مبدل پوشی گلشاه و آشکار شدن چهره او در مقابل ربیع» چگونه تحلیل و تفسیر می‌شود؟ هدف آن است تا طبق الگوی آیکونولوژی اروین پانوفسکی، خوانش نگاره در مراحل سه‌گانه‌ی آن انجام شود تا از طریق این روش لایه‌های معنایی اثر شناسایی شود. توصیف پیشا‌شمایل‌نگارانه، تحلیل شمایل‌نگارانه و تفسیر شمایل‌شناسانه این مراحل سه‌گانه را تشکیل می‌دهند. این پژوهش که با روش تحلیلی- توصیفی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای و اسناد مکتوب انجام شده است، به دنبال آن است تا ویژگی‌‌های تصویر گلشاه را در این نگاره‌ بررسی کند. این مطالعه نشان می‌دهد تصویر گلشاه در این نسخه نوعی تصویر آرمانی از یک پهلوان زن است که کمتر در منابع فارسی دیده می‌شود. آنچه از تصویر گلشاه برمی‌آید این است که گلشاه با نشان دادن شجاعت خود و اقدامتی مانند مبدل‌پوشی در میدان جنگ مناسبات اجتماعی و فرهنگی زمانه خود را به چالش گرفته است. در نسخه مصور شده این تصویر آرمانی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The manuscript of "Varqa and Gulshah" and illustration of an ideal woman; Iconological analysis of a miniature

نویسندگان [English]

  • Abolghasem Dadvar 1
  • mahdis mohajeri 2
1 Research of Art,,. Faculty of Art, Alzahra University, Tehran.Iran
2 Alzahra university
چکیده [English]

Abstract
The illustrated version of the epic Varqa wa Golshāh is one of the prominent examples of Seljuk miniature painting (1037–1194). This poem, written by Ayyuqi, a 10th-century Persian poet, is the story of the love between a youth named Varqa and a maiden, Golshah. This epic as a manuscript was illustrated by Mohammad Momen Khoei to portray the important role of the Golshah’s character in advancing the story. Golshah’s important actions include facing off in order to enter the battlefield and fighting against Varqa’s enemies. In this research, the question is how to analyze and interpret Golshah’s role in the painting of “Golshah disguised as a man and exposing her face in front of the kidnapper Rabi” from the iconological point of view. The aim is to read the painting by an iconological method that was theorized by Ervin Panofsky, who is an important philosopher of 20th century. He has identified three stages for an iconological analysis including pre-iconographic description, iconographical analysis, and iconographical level. This research has been carried out based on the analytical-descriptive method by using library and written resources to investigate the characteristics of Golshah’s portrait in the specific above-mentioned painting. The results of this study show that the image of Golshah in this version is a kind of ideal image of a female hero that is rare in Persian painting sources. The image of Golshah has challenged the social and cultural standard of the Seljuk time, due to showing female courage and taking actions on the battlefield as the ideal image of a female hero.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Varqa and Gulshah
  • Seljuk
  • Persian miniature
  • Iconology
  • Erwin Panofsky

مراجع

  • - آتش، احمد. (1333). یک مثنوی گم شده از دورۀ غزنویان ورقه و گلشاه عیوقی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال اول، شماره 4از 1 تا 13
  • - اخوانی، سعید؛ محمودی، فتانه. (1398). واکاوی لایه‌های معنایی در نگاره‌های فالنامه نسخه طهماسبی با رویکرد آیکونولوژی، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی دوره ۲۴ ، شمار ه ۳، از 47 تا 60
  • - اشرفی، م مقدم. (1351). همگامی نقاشی با ادبیات در ایران، ترجمه رویین پاکباز، چاپ نخست، نگاه، تهران.
  • - بایرام زاده، رضا؛ سعیداحمدی، علیایی. (1395). تداوم حضور نقشمایه هاله نور از دوران باستان تا هنرهای مسیحی و اسلامی، نگارینه هنر اسلامی دوره 3 شماره 10، صص 59 تا 69.
  • - برند، باربارا. (1333). هنر اسلامی، ترجمة شایسته فر، چاپ نخست، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
  • - بیهقی؛ محمدبن حسین. ( 1383). تاریخ بیهقی، ویرایش متن: جعفر مدرس صادقی، چاپ دوم ، تهران: مرکز
  • - پاکباز، رویین. (1391). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: زرین و سیمین
  • - پانوفسکی، اروین. (1396). معنا در هنرهای تجسمی، مترجم: ندا اخوان‌اقدم، تهران: چشمه.
  • - پیروتی، خدیجه. (1389). موقعیت زنان در دوران غزنویان نشریه تاریخ نو، سال اول، شماره 1از 141 تا 153
  • - تجویدی، اکبر. (1375). نگاهی به هنرنقاشی ایران از آغاز تا 10 ه ق؛ سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران
  • - ثمینی، نغمه؛ آقازاده مسرور، سیاوش؛ دیانی، احسان. (1389). بدل پوشی آشوب سازی در ایدئولوژی جستاری در باب بدل پوشی با نگاهی به افسانه‌های آذربایجان بازنگاشت صمد بهرنگی، جامعه شناسی هنر و ادبیات، شماره 2 از 41 تا 70.
  • - حسینی، سید هاشم. (1391). تحلیل نمونه‌هایی از نقوش زنان بر سفال دوران اسلامی، زن در فرهنگ و هنر، دوره 4، شماره 2، صص63-82.
  • - حلی، احمد کمال الدین. (1384). دولت سلجوقیان، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم
  • - دادور، ابوالقاسم؛ دالایی، آزاده. (1394). مبانی نظری هنرهای سنتی، تهران: مرکب سپید.
  • - ذوالفقاری، حسن. (1392). معشوقان جنگجو در منظومه‌های عاشقانه و افسانه‌های عامه، دو فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، سال 22، شماره 77 صص 91 تا 114
  • - زمردى، حمیرا( 1388 )، نقد تطبیقى ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسى، خمسه نظامى و منطق الطیر، تهران: زوار.
  • - شعبانی، عطیه؛ محمودی، فتانه. (1394). تطبیق نقاشی‌های تورفان و نگاره‌های منظومه وَرقه وگلشاه دوره سلجوقی، مطالعات تطبیقی هنر، سال 5، شماره 10، صص 83 تا 96
  • - شهبازی شیران، حبیب؛ معروفی اقدم، اسماعیل؛ ستارنژاد، سعید؛ طهماسبی، فریبرز. (1397) مظاهر و کارکردهای آناهیتا، الهۀ زن در ایران باستان (مطالعۀ نقشمایه های ظروف زرین و سیمین ساسانی حاوی نقش این الهه)، زن در فرهنگ و هنر ، دوره دهم ،شماره 2 ،از 237 تا 262.
  • - طالب پور، فریده؛ پرهام، ماندانا. (1388). جایگاه اسب در هنر ایران باستان، جلوه هنر، شماره 7، ص 5 تا 12.
  • - عبدی، ناهید. (1391). درآمدی بر آیکونولوژی، تهران: سخن
  • - علامی مهماندوستی، ذوالفقار؛ وهابی دریاکناری، رقیه. (1394). بررسی و مقایسه‌ی نبرد پهلوانان مرد و زن در سه روایت حماسی با نگاهی بر آرای ژرار ژنت، ادبیات پهلوانی 1394، شماره 3، صص 75 تا 102.
  • - گیرشمن، رمان. (1370). هنر ایران در دوره پارتی و ساسانی. مترجم بهرام فره وشی ، چاپ اول. تهران: حوزه هنری.
  • - موسوی لر، اشرف السادات؛ نمازعلیزاده، سهیلا. (1391). چهره نگاری سلجوقی؛ تداوم فرهنگ بصری مانوی، مطالعات تاریخ فرهنگی، سال چهارم، شماره 13، از 85 تا 106.
  • - محمودی بختیاری، بهروز؛ خسروی، زهرا. (1390). مردپوشی زنان در دو داستان از هزار و یک شب و دو کمدی از شکسپیر: یک بررسی تطبیقی، هنرهای زیبا - هنرهای نمایشی و موسیقی، شماره 44، از 55 تا 64.
  • - نصری، امیر. (1391). خوانش تصویر از دیدگاه اروین پانوفسکی، کیمیای هنر، شماره 6 ، صص 7 تا 20
  • - نصری، امیر. (1397). تصویر و کلمه: رویکردهایی به شمایل شناسی، تهران: چشمه.
  • - هال، جیمز. (1387). فرهنگ نگاره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب، مترجم رقیه بهزادی، تهران: فرهنگ معاصر.
  • - هدایتی، سمیه؛ انصار، مرتضی. (1398). بررسی منظومه ی ورقه و گلشاه عیوقی و ویژگی‌های سبکی آن، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شماره 44از 313 تا 331.
  • - هندی، راضیه؛ قاضی زاده، خشایار. (1391). ویژگی‌های زیبایی شناختی نگاره‌های پرنده در هنر سلجوقی. نقش مایه، 5(11), 45-52.
  • - Ann Holly, Michael. (1984). Panofsky and the Foundations of Art History, Cornell University Press, New York.
  • - Pancaroğlu, Oya. (2019). Conditions of Love and Conventions of Representation in the Illustrated Manuscript of Varqa and Gulshah, The Image Debate: Figural Representation in Islam and Across the World, GINKO pub,
  • - Suthrell, Charlotte. (2004). Unzipping Gender: Sex, Cross-Dressing and Culture. Oxford: Berg, London.
نگارینه هنر اسلامی
دوره 9، شماره 23
شهریور 1401
صفحه 55-70

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 اردیبهشت 1400
  • تاریخ بازنگری: 21 آذر 1400
  • تاریخ پذیرش: 22 آذر 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار