بازنمایی درختان مقدس و اسطوره ای اسلامی در نگارگری (زقوم، طوبی، سدره المنتهی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تاریخ هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر, دانشگاه هنر تهران

2 گروه آموزشی ارتباط تصویری، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر تهران

چکیده

درخت در باور مسلمانان و به دلیل اشارات زیاد به آن در قرآن و روایات از تقدس و اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از دلایل آن حضور درخت در هنگام آفرینش آدم و حوا و دخیل بودن در سرنوشت آنهاست. مفاهیم و استعارات زیادی از درخت در روایات و سخنان حکمای اسلامی بیان شده است. این پژوهش به هدف بررسی روایات مختلف از توصیفات بیان شده از این درختان مذهبی-اسطوره ای و مطابقت آنها با نگاره های موجود انجام شده است. سوالات مطرح شده این است: مفاهیم نمادین درخت های زقوم، طوبی و سدره المنتهی در باور مسلمانان چیست؟ آیا بازتاب این مفاهیم در نگاره های مرتبط، متناسب با متون توصیفی هستند؟ درخت در باورهای اسلامی دارای مفاهیم نمادین متضادی است، هم نشانی از دوزخ (درخت زقوم) و هم مفهومی از بهشت (درخت طوبی و سدره المنتهی) را تداعی می کند. این درختان در قرآن و روایات با توصیفات مختلفی تبیین شده اند. برخلاف موضوعاتی که در نگارگری اسلامی مکررا تصویرسازی شده اند، تصویرنگاری از این سه درخت خارق العاده، به ندرت انجام شده است. درخت زقوم نمادی از دوزخ و وسیله ای برای عقوبت گناهکاران و جایگاه آن در قعر جهنم است، در مقابل، طوبی و سدره المنتهی تمثیلی از بهشت و مواهب آن است که در آسمان ها جای دارند. این استعاره در تعدادی از نگاره ها دقیقا نمایش داده شده است. روش تحقیق مورد استفاده برای این پژوهش توصیفی و تا حدودی تحلیلی است و روش گرد آوری اطلاعات کتابخانه ای بوده و داده های مورد نیاز از طریق کتب و سایت های علمی معتبر کسب شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Representation of sacred and mythical Islamic trees in Islamic painting (Zaqqum, Tuba, Sidrat Al-Muntaha)

نویسندگان [English]

  • Alireza Taheri 1
  • Mehrdad Kashtiara 2
1 Professor, Faculty of Theories and Art Studies, Tehran University of Art
2 Faculty of Visual Art,, Tehran University of Art
چکیده [English]

The tree has a special sanctity and importance in the belief of Muslims and because of its many references to it in the Quran and Hadiths. One of these reasons is the presence of the tree in the creation of Adam and Eve and their involvement in their destiny. There has been a close connection between man and the tree since the beginning of creation. In mythological cultures and in various religions, sometimes mythical trees are combined with other creatures such as humans and animals, and a new tree is created with extraordinary appearance and abilities. Many concepts and metaphors of the tree have been expressed in the narrations and speech’s Islamic scholars. This research has been done to investigate different narrations of the descriptions of these religious-mythical trees and their correspondence with the existing miniatures. The questions raised are: What are the symbolic meanings of the trees of Zaqqum, Tuba and Sidrat-al-Muntaha in Muslim belief? Are the reflections of these concepts in the related painting appropriate to the descriptive texts? The tree in Islamic beliefs has conflicting symbolic meanings, evoking both the symbol of hell (the tree of Zaqqum) and the concept of paradise (the tree of Tuba and Sidrat al-Muntaha). These trees have been explained in the Quran and Hadiths with various descriptions. Contrary to what has been repeatedly depicted in Islamic painting, the depiction of these three extraordinary trees has rarely been done. The tree of Zaqqum is a symbol of hell and a means of punishing sinners and its place in the depths of hell. In contrast, Tuba and Sidrat al-Muntaha are allegories of paradise and its gifts that are in the heavens. This metaphor is precisely displayed in a number of drawings. This interpretation and analysis of the confrontation between these trees also applies to their location in the universe, as mentioned in the narrations, their position at the top and bottom of the universe is also depicted in the existing painting in the same way. On the other hand, the metaphorical opposition of trees to each other evokes the concept of duality and the opposition of "Good" and "Evil". Some narrators and sages consider the Tuba tree to be the same overturned tree described in mythological and cosmic cultures with its own abilities and characteristics. In some paintings, this tree is sanctified, decorated and accompanied by Quranic verses or the names of God and the names of the Prophet (PBUH), Imam Ali (AS) and his companions. Unlike other religious subjects that have been frequently seen and reproduced in painting, the depiction of these trees has been abused and rarely shown. In any case, it seems that in almost all cases, the images are in harmony with the descriptive texts and narratives of these trees, and the illustrator has been faithful to the texts and Hadiths. The research method used for this research is descriptive and somewhat analytical and the required information and data have been obtained through authoritative scientific books and websites.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Tree
  • Zaqqum
  • Tuba
  • Sidrat Al-Muntaha
  • Islamic Painting
-بهار، مهرداد، 1397، بندهش، تهران، انتشارات توس.
-ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن محمد،(1422ق)، الکشف البیان عن تفسیر القرآن، ، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-رازی، ابوالفتوح،(1376)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مصحح محمد جعفر یاحقی، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
-رزسگای، ماری (1385)، معراجنامه سفر معجزه‌آسای پیامبر، ترجمۀ مهناز شایسته‌فر، تهران: مطالعات اسلامی.
-زمردی، حمیرا، (1387)، نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی، تهران، نشر زوار.
-طباطبایی، محمد حسین، (1382)، تفسیرالمیزان، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-طبرسی، فضل بن حسن، (1412ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: نشر دارالمعرفه.
-عین‌ القضاة همدانی،(بی تا)، تمهیدات، با مقدّمه عفیف عسیران، تهران: کتابخانه منوچهری.
-فخر رازی، محمد بن عمر، (1420ق/1999م)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-قطان غزنوی، ابونصر محمد،(1392)، سراج القلوب، تهران: نشر کتابچی.
-گری، بازیل، (1385)، نقاشی ایرانی، ترجمه عربعلی شروه، تهران: انتشارات دنیای نو.
-مجلسی، محمدباقر بن محمد تقی، (1403ق)، بحارالانوار،ج37،  بیروت: موسسه الوفا.
-مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق،(1348)، به تصحیح هانری کوربن و سید حسین نصر، تهران: انستیتو ایران و فرانسه.
-یاحقی، محمد جعفر، (1386)، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.
 
-Caiozzo, Anna, (2010), L’arbre anthropogène du Waq Waqles femmes-fruits et les iles des femmesBulletin d’études orientales, Tome LIX.
-Gruber, Chritiane, (2004), Signe of the Hour Eschatological Imagery in Islamic Book Arts, Ars Orientalis, Washington D. C : Smithsonian Institution, pp. 40-60.
-commons.wikimedia.org/wiki/File:Manafi_al_Hayawan_001.jpg (accessed in 20/05/2021)
-quod.lib.umich.edu/a/ars/13441566.0044.004/--signs-of-the-hour-eschatological-imagery-in-islamic-book?rgn=main;view=fulltext (accessed in 18/05/2021)
-krapooarboricole.wordpress.com/2020/01/08/larbre-inverse-en-islam (accessed in 18/05/2021)
-www.bonhams.com/auctions/18950/lot/85/ (accessed in 20/05/2021)