مطالعۀ تحلیلی نقوش‌ گیاهی بر آبگینۀ سدۀ پنجم و ششم هجری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته نقاشی، گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 گروه نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

چکیده

سلجوقیان طایفه‌ای از ترکمانان‌غز بودند که پایان حکومت آن‌ها به دست خوارزمشاهیان انجام گرفت. آثار این دوره از شاهکارهایِ هنر دوران اسلامی محسوب می‌شود، از جملۀ این آثار هنرِ آبگینه می‌باشد که شیوۀ تزیین و ساخت آن‌ها، این هنر را در جایگاه ویژه‌ای قرار داده است. در تزئین این آثار، از نقوش هندسی، حیوانی، نوشتاری، انسانی و گیاهی استفاده شده است. هدف از پژوهش پیش‌رو، تمرکز بر شناساییِ نقوش گیاهی این دوره و مشخّص‌ شدن پرکاربردترین نقش گیاهی مورد استفاده است. از این‌رو، پژوهش حاضر در پیِ‌پاسخ به دو پرسش می‌باشد؛ الف. نقوش گیاهی مورد استفاده بر آبگینۀ سلجوقیان کدامند؟ ب. پرکاربردترین نقش گیاهی در این دوره چیست؟ این پژوهش به ‌روش تاریخی، با رویکردی توصیفی-تحلیلی و استناد به ‌منابع کتابخانه‌ای به‌ سرانجام رسیده است. در این مقاله در مجموع 54 اثر به عنوان جامعه پژوهش تعریف گردیده که از این میان تعداد 42 آبگینه به روش نمونه‌گیری قضاوتی به‌عنوان نمونه تحقیق انتخاب و تجزیه و تحلیل شده است. نتایج پژوهش گویای آن است که نقوش گیاهی بکار رفته بر روی آبگینۀ سلجوقیان شامل نقش: گل، اسلیمی، میوه، برگ، غنچه، پیچک و قرارگیری نقوش گیاهی در کنار نقوش هندسی، حیوانی و نوشتاری می باشند. همچنین مشخّص گردید که بیشترین نقش گیاهی مورد استفاده، نقش گل‌ها می‌باشند که با شکل‌های متنوع اجرا شده است. علاوه بر این بیشترین رنگ مورد استفاده در تزیین آبگینه‌ها، رنگ سبز با طیف‌های متنوع و در بخش شیوۀ اجرا و ابزار تزیینات، بیشترین شیوۀ اجرا استفاده از روش دمیده در قالب بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Analytical Study of Plant Motifs Used in Iranian glassware during 11th-12th Centuries (A.D)

نویسندگان [English]

  • Parisa Mohammadi 1
  • Seyed Reza Hoseini 2
1 Faculty of Art, Shahed University, Tehran, Iran.
2 Faculty of art, Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The Seljuqs were a tribe of Turkmen Ghuzz whose rule was terminated at the hands of the Khwarazmian.The works of this era are considered to be masterpieces of the Islamic epoch, among which are glassware art whose way of decorating and making has put it in a special place. In decorating these works, geometric, animal, written, human and plant motifs have been used. The purpose of the present research is to focus on identifying the plant motifs of this period and recognizing the most extensively used plant motifs. Therefore, the present research seeks to answer two questions; a. What are the mostly used plant motifs in Seljuks glassware? b. What are the most widely used plant motifs in this period?
A total of 54 works have been used in this paper, among which 42 glassware were analyzed. This research was conducted in a historical, descriptive-analytical approach with referring to library resources. The results of this study indicate that the plant motifs used in Seljuk glassware include motifs such as flowers, arabesque, fruits, leaves, buds, ivy and the placement of plant motifs along with geometric, animal and written motifs. It was also found that the most significant motif used is flowers, which has been implemented in various shapes. In addition, the mostly used color in decoration of glassware was green in different shades. Also, in style of implementation and decorating tools, the most common way was using mold.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Seljuks
  • Glassware
  • plant motifs
  • Islamic Art
پوپ، آرتر آپم، و فیلیس آکرمن. (1387). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا امروز. جلد4. ترجمۀ نجف در پابندری و همکاران، تهران: علمی و فرهنگی.
پیرنیا، حسن، و عباس اقبال آشتیانی. (1388). تاریخ ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه. تهران: معیار علم.
حسن، زکی محمد. (1388). هنر ایران در روزگار اسلامی. ترجمۀ محمد ابراهیم اقلیدی، تهران: صدای معاصر.
زرین کوب، عبدالحسین. (1388). آشنایی با تاریخ ایران. تهران: سخن.
سید صدر، سید ابوالقاسم. (1386). دایره­المعارف هنرهای صنایع دستی و حرف مربوط به آن. تهران: سیمای دانش.
شیمل. آنه ماری. (1380). خوشنویسی اسلامی. ترجمۀ مهناز شایسته­فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
علی اکبر زادۀ کرد مهینی، هلن. (1367). شیشه: مجموعۀ مرز بازرگان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
فرای، ریچاردن. (1375). عصر زرّین فرهنگ ایران. ترجمۀ مسعود رجب­نیا، تهران: سروش (صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران).- فروزانی، سید ابوالقاسم. (1394). سلجوقیان از آغاز تا فرجام. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
فوکائی، شینجی. (1371). شیشۀ ایرانی. ترجمۀ آرمان شیشه­گر، تهران: میراث فرهنگی استان تهران.
کنبی، شیلا ر. (1393). جزئیاتی از هنر اسلامی. ترجمۀ افسونگر فراست، تهران: فرهنگسرای میردشتی.
گلداشتاین، سیدنی­ام. (1387). کارهای شیشه. ترجمۀ سودابه رفیعی سخایی و غلام­حسین علی مازندرانی، تهران: کاررنگ.
ولز، ه. ج. (1351). کلیات تاریخ، دور نمایی از تاریخ زندگی و آدمی از آغاز تا 1960 میلادی. ترجمۀ مسعود رجب نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
وولف، هانس ای. (1384). صنایع دستی کهن ایران. ترجمۀ سیروس ابراهیم زاده، تهران: علمی و فرهنگی.
ویلکینسون، چارلز. (1391). نیشابور: برخی ساختمان­های اوایل اسلام و تزئینات آن­ها. ترجمۀ هادی بکائیان، مشهد: مرندیز.
هرن، پاول. (1349). تاریخ مختصر ایران از آغاز اسلام تا آغاز سلطنت پهلوی. ترجمۀ رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یاوری، حسین. (1390). شیشه­گری دستی در ایران. تهران: سوره مهر.
 
Barrucand, Marianne. (1999). L’Égypte fatimide son art Et son histoire. Paris: Presses de l’Université de Paris-Sorbonne.
Canby, Sheila R. (2016). Court and Cosmos: The Great Age of the Seljuqs. New York: London: Metropolitan Museum of Art: Yale University Press.
Contadini, anna. (1998). Fatimid art at the victoria and Albert museum. London: v & a Publications.
Hosseini, Seyed Reza. Mohammadi, Parisa. (2018). Comparative Study of leaf, arabesque and Ivy motifs in Egyptian Fatimids glass and Seljuks of Iran. International Journal Of Humanities And Cultural Studies,Vol.6, No.1, , 63-79.
Kröger, Jens. (1995). Nishapur : glass of the early Islamic period. New York: Metropolitan Museum of Art.
Stierlin, Henri. (2009). Islam from Baghdad to Cordoba, early architecture, from the 7th to the 13th century. Germany: Taschen Gmbh