مقایسه تطبیقی – تحلیلی نقش سفالینه بر دیوارنگاره های دوره صفویه با سفال های این دوره با تمرکز بر نقوش کاخ چهلستون اصفهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران

2 عضو هیئت علمی دانشگاه تهران. گروه باستان شناسی

چکیده

آثار هنری به تعبیر زبان بصری و گویای واقعیت‌هایی است که در هر دوره، متأثر از شرایط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، مذهبی و فضای حاکم بر جامعه، دستخوش تغییر و تحولات چشمگیری گشته است. دراین‌بین هنر دیوارنگاری بستری مناسب برای شرح و بسط این تحولات است. این پژوهش باهدف تحلیل نقش، فرم و جایگاه سفالینه در دیوارنگاره‌های دورۀ صفوی و مطالعه تطبیقی آنها با سفال‌های این دوره با تمرکز بر نقوش دیوارنگاره‌های کاخ چهلستون انجام‌شده است. کاخ چهلستون اصفهان که در زمان سلطنت شاه‌عباس اول و دوم ساخته‌شده، همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی و فرهنگی صفویه موردتوجه قرارگرفته است. دیوارنگاره‌های کاخ، حاکی از فرهنگ و تفکر شاهان و چه‌بسا مردمان آن زمان (عهد صفویه) بوده و درواقع سندی گویا در بیان این دوره است. مهم ترین پرسش این مقاله عبارت است از این‌که دلایل استفاده از نقش سفالینه‌های دورۀ صفوی در دیوارنگاری های این دوره با تکیه‌بر نقش‌های کاخ چهلستون اصفهان چه بوده و ارتباط آن با سفالینه های دوره صفوی چگونه قابل واکاوی است؟ داده‌ها به روش‌های میدانی و اسنادی گردآوری و با شیوه توصیفی- تحلیلی پردازش و تحلیل‌شده‌اند. بر این اساس، پس از دسته‌بندی و گونه شناسی فرم‌های سفال در دوره صفویه، با نمونه های موجود در دیوارنگاری‌های کاخ چهلستون دوره صفویه به‌صورت مقایسه تطبیقی ارزیابی‌شده است. نتایج اولیه به‌دست‌آمده از این تحقیق نشان داد که دلیل استفاده از نقش و فرم ظروف سفالینه در دیوارنگاری دوره صفویه بر پایه کاربرد تشریفاتی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparative - Analytical Comparison between the Pottery Motifs of the Safavid Wall paintings and the Pottery of the Same Period with Focus on Chehel Sotun Palace in Isfahan

نویسندگان [English]

  • yousef ghasmi 1
  • Mohammad Esmaeil Esmaeili Jelodar 2
1 MSc Archeology, Faculty of Literature & Humanities, University
2 Assistant Professor University of Tehran
چکیده [English]

Artwork is considered as visual means of communication and representative of facts that have undergone dramatic changes in each era, influenced by social, economic, political, religious, and social conditions. In this regard, wall decoration is an important context for gaining insight into these changes. This study aims to analyze the form and role of pottery in Safavid wall paintings through comparative study with pottery of this period, focusing on the wall paintings of the Chehel Sotun palace. Chehel Sotun palace in Isfahan has always been regarded as one of the most important historic and cultural monuments of the Safavid period during the reign of King Abbas I and II. The murals of the palace reflect the thoughts and culture of the kings and perhaps the people of that time (Safavid era) and are in fact an expression of this period. The most important question in this article is what are the reasons of using pottery figures on the murals and wall their relation with the Safavid pottery can be investigated? Data have been gathered using both field and Documentary method methods and were analyzed by descriptive-analytic method. Accordingly, after classification and typology of pottery forms in the Safavid period, the comparison with the Paintings in the wall decorations of the Chehelston Palace of the Safavid period has been carried out. Initial results from this study show that the use of pottery figures in the Safavid wall paintings, especially the Chehelston Palace, is ceremonial.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chehel Sotun Palace
  • Safavid Pottery
  • Safavid Period
  • Shah Abbas I
  • Mural
آژند، یعقوب. (1389). مکتب نگارگری تبریز و قزوین و مشهد. تهران: فرهنگستان هنر.
آژند، یعقوب. (1384). مکتب نگارگری اصفهان. اصفهان: فرهنگستان هنر.
آقاجانی، حسین. (1385). دیوارنگاره‌های کشته­ بری در بناهای اصفهان عهد صفوی (عالی‌قاپو چهلستون). مجموعه مقالات نگارگری، تهران: فرهنگستان هنر.
السادات هاشمی، عظیمه. (1390). پژوهشی در زمینه‌های فرهنگیِ مؤثر در سرامیک‌های عصر صفوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کاشان.
اکبری، عباس؛ طاهری، علی صادقی. (1393). «بررسی تطبیقی سفال‌های کرمان و مشهد در دوره صفوی و میزان تأثیر آنها از هنر چینی». فصلنامه علمی- پژوهشی نگره، شماره 29، صص 77-90.
اتینگهاوزن، ریچارد. (١٣٩٤). هنر سامانی و هنر صفوی. مترجم: یعقوب آژند. چاپ اول، تهران: مولی.
امیرحاجلو، پریسا؛ امیرحاجلو، سعید. (1396). «همنشینی آرایه‌های تنگ بری و فرم سفالینه‌های دوره صفوی (مطالعه موردی: تنگ بری‌های کوشک هشت‌بهشت و کاخ عالی‌قاپو». دو فصلنامه معماری ایران، شماره 12، صص 5-28.
بینیون، گری؛ ویلکینسون، جیمزوراستیوارت. (1391). سیر تاریخ نقاشی ایران. مترجم: محمد ایران منش. تهران: امیرکبیر.
پوپ، آرتور آپهام؛ اکرمن، فیلیس. (1387). سیری در هنر ایران (از دوران پیش‌ازتاریخ تا امروز). مترجمان: نجف دریابندی و دیگران. تهران: علمی فرهنگی.
پوپ، آرتور اپهام. (1387). شاهکارهای هنر ایران. ترجمه پرویز ناتل خانلری. تهران: علمی و فرهنگی.
پارسادوست، منوچهر. (1388). شاه عباس اول. تهران: سهامی انتشار.
جوانی، اصغر. (1385). بنیان­های مکتب نقاشی اصفهان. تهران: فرهنگستان هنر.
حسینی، مهدی؛ علی پور، مرضیه. (1393). «تاثیر نگارگری دوره صفویه بر سفالینه­های همان دوره». نشریه پژوهش هنر، شماره7، صص 87-100.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت‌نامه دهخدا. جلد پنجم، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
رنجی، ساناز؛ سر پولکی، حسین. (1387). «سیر تحول لعاب سلادن». مجله گلستان هنر، شماره 14، صص 83- 94.
رجائی زفره ای، محمدحسن. (1350). «چهلستون اصفهان». ادبیات و زبان­ها، شماره 89، صص 223-225.
رحیمی، فرشته. (1382). «ردیابی عنصری و روش ساخت سفال زرین‌فام». مجله باستان­شناسی و تاریخ، سال 18، شماره­ی 1، صص 36-41.
رفیعی، لیلا. (1377). سفال ایران از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر. تهران: یساولی.
رحیمی، مژده. (1398). بررسی و تحلیل سفال­های آبی و سفید منقوش در نگاره­های عصر صفوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی.
سیوری، راجر. (1363). ایران عصر صفوی. مترجم: کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز.
سوچک، پریسیلا. (1384). سلطان محمد تبریز (نقاش دربار صفوی) در سیمای محمد نقاش. ترجمه یعقوب آژند. تهران: فرهنگستان هنر.
شاردن، ژان. (1345). سیاحت‌نامه شاردن. مترجم: محمد لوی عباسی. جلد پنجم، تهران: امیرکبیر.
صادق طاهری، علی. (1392). مطالعه تطبیقی سفالگری دوره صفوی و دوره عثمانی قرن دهم و یازدهم هجری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کاشان.
صادقی، مقصود علی. (1384). مجموعه مقالات همایش صفویه در گسترده­ی تاریخ ایران زمین. تبریز: ستوده.
طبری، محمد بن جریر. (1375). تاریخ طبری. مترجم: ابوالقاسم پاینده، جلد 11، تهران: اساطیر.
کیانی، محمد یوسف؛ کریمی، فاطمه. (1364). هنر سفالگری دوره اسلامی ایران. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
کنبی، شیلا. (1386). عصر طلایی هنر ایران، مترجم: حسن افشار. تهران: مرکز.
فهروری، گزا. (1388). سفالگری جهان اسلام در موزه طارق رجب کویت. مترجم: مهناز شایسته­فر. تهران: مطالعات هنر اسلامی.
فیگوئروا، سیلوا. (1363). سفرنامه دن گارسیا د سیلوا فیگوئروا: سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول. مترجم: غلامرضا سمیعی. تهران: نشر نو.
لباف خانیکی، رجبعلی. (1378). سیمای میراث فرهنگی خراسان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
معین، محمد. (1388). فرهنگ فارسی، جلد 26، تهران: امیر کبیر.
محمدحسن، زکی. (1384). چین و هنرهای اسلامی. مترجم: غلامرضا تهامی. تهران: فرهنگستان هنر.
مهجور، فیروز. (1384). «تأثیر سفالگری چین بر ایران در دوره صفوی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 733، صص 173-154.
مهجور، فیروز. (1388). بررسی سفالینه نقوش گونه کوباچی. رساله دکتری دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.
نفیسی، سعید. (1346). فرهنگ لغات فرانسه به فارسی. تهران: یهودا.
واتسون، آلیور. (1382). سفال زرین‌فام ایرانی. مترجم: شکوه ذاکری. تهران: سروش.
هنرفر، لطف اله. (١٣٥٠). گنجینه آثار تاریخی اصفهان. تهران: نشر ثقفی.
Blair, Sheila & Bloom, Jonathan. (1994). the Art and Architecture of Islam. Yale university press, New Haven and London.
Borgia et.al. (2004), Characterization of decora-tions on Iranian (10th – 13th) lusterware. Applied Physics A: Materials science & processing, Vol. 79, pp. 257 – 261.
Fehervari, G. (2000). Ceramics of the Islamic World in the Tariq Rajab Museum. London, I.B Tauris Publishers.
Carswell, Joun. (1998). Iznik pottery. London: Published by British Museum Press.
Gray, B. (1963). Persian Influence on Chinese Art from the Eighth to the Fifteenth Centuries. Iran, Vol 1: pp 13–18.
Lane, Arehur. (1971. Lather lslamic pottery: Persia, Egypt, Turkey, Faber and Faber.
Medley, M. (1969). Celadon Ware. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. University of London, Vol. 32, No. 3, p. 645.
www.vam.ac.uk (access date: 14/12/2018).
www.davidmus.dk (access date: 22/01/2018).
www.britishmuseum.org (access date: 14/12/2018).
www.alaintruong.com