بررسی تزیینات گیاهی و هندسی محراب های گچبری مجموعه آرامگاهی تربت شیخ جام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری پژوهش هنر و مدرس دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

از قرن هشتم هجری، آثار گچ بری نفیسی برجای مانده است که تعدادی از آ نها دارای رقم هنرمند سازنده و تاریخ ساخت نیز هستند. این گچ بری ها در محراب های نفیس، لوح ها و کتیبه های گچی مساجد، آرامگاه ها و ... بیشترین کاربرد را دارند. ازجمله این نمونه های شاخص می توان به دو محراب و یک محراب نمای گچ بری در مجموعه آرامگاهی شیخ احمد جامی در تربت جام اشاره نمود. لذا هدف این پژوهش ارائه مستندات تصویری (به اختصار) و برشمردن ویژگی های بصری این آثار به لحاظ ترکیب بندی ها و نقشمایه های شاخص آن ها است. لذا پرسش اصلی این پژوهش را می توان چنین تبیین نمود: ویژگی های شاخص هنری در تزیینات گیاهی و هندسی محراب های گچ بری مجموعه آرامگاهی تربت شیخ جام (مسجد کرمانی) کدام است؟ روش یافته اندوزی عمدتاً بر اساس پژوهش میدانی (عکاسی) و با استناد به برخی از منابع مکتوب انجام شده است که روشی تاریخی توصیفی دارد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که تنوع نقش مای ههای گیاهی(اسلیمی و ختایی( و به ویژه تزیینات منحصرب هفرد آ نها)استفاده از آژد هکار یهای 1 هندسی، فرم اشک، هاشور(، استفاده از ترکیب بند یهای چندسطحی و کاربرد ساقه ظریف گیاهی در پس زمینه بندهای اسلیمی، بهره گیری از تزیینات هندسی در حاشیه ها و تلفیق این گروه از تزیینات با نقوش گیاهی، ازجمله بارزترین ویژگی های تزیینات گیاهی و هندسی در محراب های گچ بری مذکور به شمار می رود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study of the Plant and Geometric Decorations of the Stuccoed Mihrabs of the Tomb of Torbat-e Sheikh-e Jam

نویسنده [English]

  • Bahareh Taghavi Nejad
Ph.D in Art Research, Art University of Isfahan
چکیده [English]

Since the eighth century AH, some exquisite works of plastering has remained, some of which are autographed and dated. These stucco decorations are mostly seen in exquisite mihrabs, mosque slabs and gypsum inscriptions, tombs, etc. Among these examples, one can mention two stuccoed mihrabs and one altar in the tomb of Sheikh Ahmad Jami in Torbat-e Jam. Therefore, the goal of this research is to briefly provide visual documentation and enumerate the visual features of these works in terms of their composition and dominant motifs. Therefore, the main question of this research can be posed as follows: What are the most important artistic features in the plant and geometric decorations of the stuccoed mihrabs of Sheikh-e Jam’s tomb (Kermani Mosque)? The data was collected mostly by implementing field research (photography) as well as referring to some written sources, based on a descriptive-historical method. The results of the study show the diversity of plant motifs- arabesque and cathayand in particular their unique decorations (using geometric ajedeh-kari, tear forms, hatching), the use of multi-level compositions and application of elegant plant stems in the arabesque background, using geometric decorations in the margins. A combination of this group of decorations with plant designs are among the most prominent features of plant and geometric decorations in the aforementioned stuccoed mihrabs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tomb of Torbat-e Sheikh-e Jam
  • Kermani Mosque
  • stuccoed mihrabs
  • plant and geometric decorations
 ## • اصلانی، حسام.( 1391). فن شناسی آرایه های گچی در معماری ایران دوره اسلامی، پایان نامه دکتری، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده حفاظت و مرمت، گروه مرمت اشیای تاریخی و فرهنگی. ## • دانشدوست، یعقوب. ( 1364).«نکاتی درباره مقاله مجموعه تاریخی تربت جام » . اثر، شماره های 10 و 11 ، صص 58-79 . ## • دانش یزدی، فاطمه.( 1387 ). کتیبه های اسلامی شهر یزد. سبحان نور. یزد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی یزد. ## • راشدنیا، زهرا. ( 1393 ). مطالعه ویژگی های تزیینی آثار گ چبری هنرمندان کرمانی و پراکندگی آن در قرن هشتم هجری قمری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده حفاظت و مرمت، گروه باستان شناسی. ## • حسینی، محسن. ( 1379 ). رباط شرف مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی. ## • حاجی قاسمی،کامبیز و دیگران. ( 1383). گنج نامه، فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران(امامزاده ها و مقابر). ج 12 . تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی. دانشکده معمآری و شهرسازی. مرکز اسناد و تحقیقات: روزنه. ## • سجادی، علی. ( 1375). سیر تحول محراب از قرون اولیه اسلامی تا حمله مغول. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. ## • صالحی کاخکی، احمد. ( 1372). معماری ایران در شرق خراسان، پایان نامه کارشناس یارشد رشته باستان شناسی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، دانشکده علوم انسانی، گروه باستان شناسی.  ## •___________  ؛ تقو ی نژاد، بهاره؛ راشدنیا، زهرا ( 1395 ) « مطالعه ویژگی های تزیینی آثار گچ بری هنرمندان کرمانی در دوره ایلخانی تا ابتدای دوره تیموری» ،نگره، شماره 37 ، صص 19 -32.## •___________ ، تقو ی نژاد، بهاره.(  1369).«جستاری در نسبشناسی و ویژگی های سبک فردی هنرمندان گچبر در قرن هشتم هجری »، پژوهش های معماری اسلامی، شماره 41 ، صص 78-701. ## • کیانی، محمدیوسف( 1379 ). تاریخ هنر معماری ایران در دورهاسلامی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی(سمت). ## • گلمبک، لیزا.(1364 )«دوره های ساختمانی مجموعه تاریخی تربت شیخ جام »،مترجم: باقر آیت اللهزاده شیرازی، اثر، شماره های 10 و11  صص57-16. ## • لباف خانیکی، رجبعلی.( 1376)« سیر تحول مسجد جامع زوزن »در: مجموعه مقالات همایش معماری مسجد، گذشته، حال، آینده، - ویراستار محمد قره چمنی، ج 1، تهران: دانشگاه هنر، صص 590565. ## • ____________ ) 1383 (. گناباد، خاستگاه حماسه های پنهان تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور)پژوهشگاه(، معاونت معرفی و آموزش، اداره کل آموزش، انتشارات و تولیدات فرهنگی. ## • مولوی، عبدالحمید. ) 1382 (. آثار باستانی خراسان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. ## • ویلبر، دونالد نیوتن. ) 1346 (. معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، مترجم: عبدالله فریار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. ## Golombek, Lisa(1971). “The chronology of Turbat –I.Sheikh Jam”. Iran, Vol. IX, pp.27-44 ## 94 /4/ تاریخ دسترسی، 31 http://www.amar.org.ir • ## 94 /4/ تاریخ دسترسی، 31 http://ostandari.khorasan.ir • ##