خوانش مضامین نقوش تزئینی در دیوارنگارههای حمام مهدی قلیخان مشهد و سه پارچه قلمکار دوره قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه الزهرا

2 دانشگاه علم و فرهنگ

چکیده

نقوش تزئینی در معماری و منسوجات عصر قاجار منعکسکننده آراء هنرمندان عصر بوده است. تغییرات
نقشپردازی بنابر زیباشناسی زمانه و میزان آرمانگرایی هنرمندان متفاوت است. اهداف اصلی پژوهش، بررسی
مضامین نقوش تزئینی در معماری و منسوجات قجری و تبیین آراء هنرمندان ایرانی در اجرای تصویرنگاری در
هنر عصر قاجار است. پرسش اساسی این نوشتار، کیفیت مضامین عاشقانه و حماسی نقوش تزئینی در معماری
حمام مهدیقلیخان و سه پارچه قلمکار و خوانش محتوایی آنها است. روش تحقیق، توصیفی تحلیلی با رویکرد
تاریخی و شیوه جمعآوری اطالعات، اسنادی است. نتایج تحقیق گواه آن است که مضمون نقشمایهها اکثراً روایی
و در شرح رخدادی بوده است. عناصر تأثیرگذار در دیوارنگارههای حمام مهدیقلیخان مشهد و پارچههای قلمکار
تحت نظر هنرمندان این دوره در قالب مضامین اساطیری، حماسی و زندگی روزمره که ریشه در باورها و اعتقادات
مردم داشته، بوده است. عالوه بر مضامین قراردادی و سفارشی همچون درباریان و اعیان، صحنههای تاریخی،
داستانی، جنگ و شکار، از موضوعات گل، دختران، زندگی روزمره، ماه تولد و اسلیمیها و مذهبی استفاده شده
است. شیوه کلی ترسیم نقشمایهها اغلب بر اساس اصول ذهنی هنرمند، بدون رعایت پرسپکتیو، آرمانگرایی در
اندامها و گاه تشابهنمایی با واقعیت و بدون رعایت مقیاس در سطح زمینه برای پر کردن متن اثر، فضاسازی
مشترک و مطابق ایده هنرمند در انواع آثار هنری، گاه فرنگیگرایی در کاربرد اشیا و نحوه چیدمان زمینه و البسه
بوده که همگی بر اساس تحوالت فرهنگی و تغییرات گرایش در آداب و باورها متغیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of the themes of mural painting in Mahdiqolikhan bath of Mashhad with three Qalamkar Qajar period

نویسندگان [English]

  • maryam Mounesi 1
  • sara hosseinzadeh gheshlaghi 2
1 University of
2 University of Science and Culture
چکیده [English]

Decorative motifs in Qajar era architecture and textiles reflect the views of
artists.The motifs are different from the aesthetics of the time and the level
of idealism of the artists.The research objectives are to study the themes of
decorative motifs in the Qajar architecture and textiles and to explain the
characteristics of Iranian artists' imagery in performing arts in the art of Qajar
era.The question of this article is how the romantic and epic themes of
decorative motifs are in the Mahdiqulikhan bath architecture and the three
cloth makers and their content matching.The method of research, analytical
descriptive and information gathering method is documentary.The results of
the research indicate that the content of the presentations has been mostly
narrative and in the description of the event.The elements affecting the
Mahdiqolikhan baths in Mashhad and the Qalamkar fabrics in the form of
mythical, epic, and life, rooted in people's beliefs.In addition to custom
themes such as lords, historical scenes, stories, hunting,have been used for
flowers, girls, birthdays and religion.The general way of drawing is often
based on the artist's subjective principles,regardless of perspective,idealism
in the organs, and sometimes the realization of the fact and without regard to
the scale of the field for filling the text of the work,common space and in
accordance with the artist's idea in a variety of artwork, the use of objects and
the way of layout of the field and clothing,all of which are based on cultural
changes and trends in tendencies in customs and beliefs

کلیدواژه‌ها [English]

  • mural
  • qalamkar fabrics
  • Qajar era
  • MahdiquliKhan bath
  • reading of themes
  • اتحادمحکم، سحر. (1393).« مطالعه نشانه شناختی نقوش قاجاری سربینه حمام وکیل شیرازبا تکیه بر الگوی سه گانه پیرس » هنرهای کاربردی،  5، 23 - 34.
  • احسانی، عبدالحسین.(1350). مجموعه قلمکار ایرانی. تهران: بانک ملی ایران.
  • افشارمهاجر، کامران.(1384) . هنرمند ایرانی و مدرنیسم. تهران: دانشگاه هنر.
  • آرشیو موزه هنرهای تزئینی ایران.
  • بلوکباشی، علی.(1374). «چگونگی شکل‌گیری معماری برازنده قهوه‌خانه» در کتاب مجموعه مقالات اولین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران. سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، 1، 310-330.
  • حسینی، سید محسن. (1393). حمام مهدی قلی بیگ مشهد. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
  • حسینی، مهدی. (1381). «مفهوم فضا در نقاشی‌های عامیانه مذهبی» فصلنامه هنر،54 ، 138-146.
  • رستمی، طاهره.(1383).گزارش تصویری عملیات مرمتی حمام رضوی(شاه). معاونت فنی و عمران موقوفات آستان قدس رضوی.
  • شهیدی، حمیده. (1394).« نقش وقف در توسعه آبی و شکل گیری فضاهای شهری مشهد در دوره صفوی » مطالعات تاریخ اسلام،25، 95 - 120.
  • شیخی، علیرضا و دشتبانی ملک آباد، مینا.(1379). «خوانشی برنقاشیهای دیواری حمام مهدی قلی بیگ مشهد» هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، 1 ،39-52.
  • فلور، ویلم، پیتر چلکووسکی و مریم اختیار.(1381). نقاشی و نقاشان دوره قاجار، ترجمه: یعقوب آژند. تبریز: ایل شاهسون بغدادی.
  • قره‌نژاد، حسن.(1356). «پارچه‌های قلمکار» هنر و مردم ،183 ،65-76.
  • کریمی، میترا.(1383). شناخت ظاهری و آسیب‌شناسی و مرمت نقاشی سربینه حمام رضوی(شاه). معاونت فنی و عمران موقوفات آستان قدس رضوی.
  • گیلانی،محمدکاظم.(1388). حفظ الصحه ناصری.تصحیح و تحقیق رسول چوپانی.تهران:المعی.
  • مونسی سرخه، مریم و حسین زاده قشلاقی، سارا. (1398). نقشمایه های انسانی در منسوجات ایرانی. تهران: کتاب آبان.
  • وردن، جنیفرو بیکر، پاتریشیا ل.(2010). منسوجات ایرانی. ترجمه مهران محبوبی. تهران: نشر نظر.
  • همایش حمام در فرهنگ ایرانی.(1384). مجموعه مقالات همایش حمام در فرهنگ ایرانی اول تا سوم خرداد ماه 1382.تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پژوهشکده مردم شناسی.
    • www.collection.vam.ac.uk