معرفی و بررسی ویژگی های تزیینی محراب گچبری مسجد جامع ساوه در موزه چهارفصل اراک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده صنایع دستی

چکیده

مسجد جامع ساوه که در قرون گذشته، تعمیر، تجدید و تزیین شده است، دارای چندین محراب گچ بری از دوره های مختلف تاریخی است که با کتیبه ها و نقوش گیاهی و هندسی زیبا آراسته شد هاند. یکی از محراب های گچ بری این مسجد که به دوره سلجوقی منسوب است، ه ماکنون در موزه چهارفصل اراک نگهداری می شود و دارای ویژگی های هنری ارزشمندی است که کمتر معرفی و بدان پرداخته شده است؛ لذا هدف این پژوهش، معرفی چیستی تزیینات این محراب گ چبری ب هدست آمده از مسجد جامع ساوه و برداشت دقیق آرایه ها به منظور حفظ و احیای این تزیینات است. برای دستیابی به هدف مذکور، پرسش اصلی پژوهش چنین است: انواع تزیینات محراب گچ بری مسجد جامع ساوه( موجود در موزه چهارفصل اراک) کدام است و هر یک از آرایه ها، در کدام یک از بخش های محراب، به اجرا درآمده است؟ در این پژوهش از روش های تاریخی و توصیفی استفاده شده و شیوه گردآوری اطلاعات با استناد به منابع مکتوب و مطالعات میدانی است. نتایج این تحقیق بر این نکته دلالت دارد که علاوه بر کتیبه ها که حجم نسبتاً زیادی از فضای محراب از قبیل حاشیه های دورتادور محراب و اطراف طا قنما و حاشیه بالا و پایین نیم ستون ها را به خود اختصاص داده است؛ نقوش اسلیمی در کنار نقوش ختایی (گل و برگ) نیز؛ سهم عمده ای را در آراستگی فضای داخلی طاق نماها، حاشی ههای پهن و باریک و پس زمینه کتیبه حاشیه دورتادور محراب دارد. ه مچنین از نقوش هندسی (گره ها) نیز بر روی نیم ستو نها (پیلک ها) و لچکی طاق نمای اول استفاده شده است که بر تنوع تزیینات افزوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introducing and Reviewing the Decorative Features of the Mihrab of the Great Mosque of Saveh in Arak Chaharfasl Museum

نویسنده [English]

  • bahareh taghavi nejad
Assistant Professor, Faculty of Handicrafts, Art University of Isfahan
چکیده [English]

The Great Mosque of Saveh, which was renovated and decorated in the past centuries, has several stuccoed
mihrabs of different periods of history, decorated with beautiful inscriptions and plant and geometric designs. One
of the stuccoed mihrabs of this Seljuk mosque, held now at the Arak Chaharfasl Museum, has valuable art features
that are less well-known and discussed. Therefore, the purpose of this study is to introduce the decorations of this
stuccoed mihrab of the Mosque of Saveh and to carefully study the motifs in order to preserve and restore these
decorations. To achieve this goal, the main question of this research is posed as follows: What are different types
of decorations of the stuccoed mihrab of this mosque (held in Arak Chaharfasl Museum) and in which parts of
this mihrab, each motif is implemented? In this research, historical and descriptive method is used and data has
been collected based on written sources and field studies. The results of this research show that in addition to the
inscriptions which have a relatively large volume of the mihrab space, such as the margins of the mihrab, around
the blind arcade, and the upper and lower margin of the demi-columns, the arabesque along with the Cathay motifs
(flowers and leaves) also have a major contribution to the adornment of the interior of the blind arcades, the narrow
and wide edges and the background inscription on the margin of the mihrab. In addition, geometric patterns
(nodes) are also used on the demi-columns and the pendentive of the first blind arcade, which have added to the
variety of decorations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Great Mosque of Saveh
  • Stuccoed Mihrab
  • Plant Motifs
  • Geometric Motifs
  • and Inscriptions
## • تفضلی، عبا سعلی. (1376 ). قبله نمای مسجد: محراب، مطالعات اسلامی ( 36 و35):144-129 . ## • حاتم، غلامعلی .) 1379 (. معماری اسلامی ایران در دوران سلجوقیا . ن تهران: جهاد دانشگاهی (ماجد). ## بررسی « .) • خودداری نائینی، سعید؛ پا کنژاد، مهدی. ) دو فصلنامه مطالعات هنر ،» تزیینات محراب های مسجد جامع ساوه  .132-111 :) اسلامی )71386  ##  ،» ساوه، دو مسجد و یک مزار تاریخی « .) • رجبی، سید صفر. ) .165-157 .) مشکوه )461374 ## هنر و مردم ،» نگاهی به تزیین محراب « .) • زمانی، عباس. ) 1341 .41-34 :) 5 و 6 ( ## • سجادی، علی. ) 1375 (. سیر تحول محراب از قرون اولیه اسلامی تا حمله مغو . ل تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. ## • عزیزپور، شادابه؛ صالح یکاخکی، احمد. ) 1392 (. نقوش و کتیب ههای مساجد جامع گلپایگان، اردستان و زوار.ه اصفهان: گلدسته. ## • فراهانی، ابوالفضل؛ قوچانی، عبدالله. ) 1380 (. مسجد جامع ساو.ه تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. ## • قوچانی، عبدالله. ) 1383 (. بررسی کتیبه های مسجد جامع گلپایگا . ن تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. ## • کیانی، محمدیوسف. ) 1379 (. تاریخ هنر و معماری ایران در دوره اسلام . ی تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگا هها )سمت(. ## • گدار، آندره و دیگران. ) 1371 (. آثار ایران. مترجم: ابوالحسن سرو قد مقدم. چاپ دوم. ج 1 و 2. مشهد: آستان قدس رضوی. ## مترجم: مهرداد ،») هنر مذهبی مسجد ) 2 « .) • گرابار، اولگ. ) 1382.95-75 :) وحدتی دانشمند، هنر دینی ) 15 و16 ## به ،» مسجد اولیه ساوه « .) • مختاری طالقانی، اسکندر. ) 1375 کوشش باقر آی تا للهزاده شیرازی، در: مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ج 3، تهران: سازمان میراث فرهنگی .187- کشور: 157 ## • ملازاده، کاظم. ) 1378 (. دایره المعارف بناهای تاریخی ایران در دوره اسلامی ) 3(، مساجد تاریخی، ویرایش محمدمهدی عقابی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری. ## • نراقی، حسن. ) 1382 (. آثار تاریخی شهرستان های کاشان و نطنز. تهران: انجمن آثار و فاخر فرهنگی. ## • هنرفر، لطف الله. ) 1350 (. گنجینه آثار تاریخی اصفها . ن جلد 1 کتاب فروشی ثقفی. ##