سیرتحول صوری و محتوایی تقویم های خطی دوره اسلامی ، با توجه به اسناد موجود در کتابخانه های ملی ایران، ملی ملک، آستان قدس رضوی ومجلس شورای اسلامی

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ تطبیقی وتحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنر دانشگاه شاهد تهران

2 دانشیار دانشکده هنر، دانشگاه شاهد تهران

چکیده

 تقویم های دوره ی اسلامی نمونه های خطی بی نظیری هستند که با توجه به  و یژگی های  صوری و  محتوایی از مجموعه های ارزشمند و قابل توجه  در هنر اسلامی است. این تحقیق در پی پاسخ  به این سوال است که سیر تحول و تغییر صوری و محتوایی تقویم ها ی دوره ی اسلامی چگونه است و چه رابطه ای میان تقویم های عصر حاضر و نمونه ها ی کهن آن در دوره ی  اسلامی وجود دارد. به همین جهت نمونه های تقویمی را از میان اسناد خطی دوره های سلجوقی، ایلخانی، صفوی، قاجار و نمونه هایی را از عصر حاضر گردآوری نموده و به بررسی ویژگی های  ظاهری آثار و ارتباط محتوایی آنها با یکدیگر پرداخته است. فرضیه ی  اصلی این پژوهش تداوم حیات سنت تصویرگری تقویم در دوره ی اسلامی  و  ارتباط صوری و محتوایی آن ها با یکدیگر است. بیان ویژگی های صوری، مباحث زیبایی شناسی و ارزش های هنری تقویم های خطی دوره ی اسلامی و تاثیرگذاری آن ها در تقویم های دوره های بعد از آن، از اهداف این پژوهش است. بر این اساس اسناد تقویمی از قرون اولیه اسلامی  دارای ساختار جدول کشی افق و عمود بر گرفته از زیج های کهن  است. در این تقویم ها، نام برج ها مانند حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد و... آمده است. تقویم های اولیه فاقد آرایه ها  و تذهیب است و نمونه ها ی  متعلق به دوره ی صفوی و پس از آن با تذهیب و تزیینات دیگر  همراهند. تقویم ها ی متاخر با توجه به امکانات چاپ ماشینی و نیازهای روز، ساده تر و  فاقد تزیینات ، و در عین حال بر اساس ساختارهای قدیمی شکل گرفته است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Evolutions of Form and Content of Calendars in Islamic Period, According to the Documents in the Pension National Library, National Malek Library, Astan Quds Razavi and Parliament Library

نویسندگان [English]

  • Hossein Abeddoost 1
  • Habibollah Ayatollahi 2
1 1-PhD student in comparative history and analysis of Islamic Art, School of Art, Shahed University,Tehran, Iran
2 2-Associate Professor, School of Art, Shahed University, Tehran, iran
چکیده [English]

Islamic calendars are unique examples manuscript according to the appearance and content characteristics. They are valuable and considerable collections of Islamic art. This research was tried to answer these questions that; what is the evolution of appearance and content Islamic Calendars and, what is relationship between ancient Islamic calendars and contemporary calendars. The authors collected some manuscript calendars of Saljughi, Illkhani, Safavi, Ghajar and contemporary calendars and studied appearance and content characteristics of these calendars and their relationships. Principal hypothesis is of this research that there is a traditional illustration in Islamic calendars and their content. The main aim is to explain formal characteristics, aesthetic arguments and artistic characteristics of Islamic calendars. Based on the research results, old calendars of Islamic period associated with table and information was entered into it, and these charts have imitated of ancient Zigs (zig or zaeeche, astronomical table) from per Islamic periods. Numerical calendars were associated with the name of solar months (Houses of the Zodiac) like, Taurus, Gemini, and Cancer. Old calendars didn’t have any decorations, while the calendars of Safavid period were decorated and illuminated. Lastly calendars are simple without decorations due to the printing industry; these calendars have the same structures of ancient calendars.

کلیدواژه‌ها [English]

  • calendars
  • Islamic period
  • Manuscript

مراجع

      •  بیرشک ، احمد، (1380) ، گاهشماری ایرانی، چاپ اول، تهران، بنیاد دانشنامه ی بزرگ فارسی.
      •  بیرشک،احمد، (1385) ، گاهشماری در تمدن یرانی و تمدن مسیحی،چاپ اول، تهران، نشر بنیاد دانشنامه ی بزرگ فارسی. 
      •  بیرونی ، ابوریحان ،الف، (1352) ، التفهیم لاوایل صناعه التنجیم ، تهران ، انتشارات انجمن آثار ملی . 
      •   بیرونی، ابوریحان،ب،(1352)،آثار الباقیه، مترجم ، اکبر دانا سرشت، تهران، انتشارات ابن سینا . 
      •   تناولی،پرویز، (1387)،طلسم گرافیک سنتی ایران، چاپ سوم،تهران ،نشر بن گاه . 
      •   خواجه نصیر الدین طوسی،(1351) ،ترجمه ی صورالکواکب عبدالرحمن صوفی ،با تصحیح و تعلیقات سید معزالدین مهدوی،تهران ،بنیاد فرهنگ ایران. 
      •  رضا زاده ملک،رحیم ،(1384) تنکلوشا،چاپ اول ،تهران ،نشر میراث مکتوب 
      •  صیاد ، محمد رضا و علی ابراهیمی سراجی، ( 1388) ، تقویم 4020 ساله هجری شمسی،چاپ اول، تهران، نشر راه کمال.
      •   صوفی، عبدالرحمن،(1351) صور الکواکب، ترجمه خواجه نصیر الدین طوسی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. 
      •   کندی ، ادوارد استوارت ، ( 1374) ، پژوهشی  در زیج های دوره ی اسلامی ، به ترجمه ی محمد باقری ، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. 
      •   معین ، محمد، (1382) ، فرهنگ فارسی معین،چاپ بیستم، تهران ، انتشارات امیر کبیر، ج3. 
      •   واندروردن،بارتل ،(1372)،پیدایش دانش نجوم ،به ترجمه ی همایون صنعتی زاده ،چاپ اول،تهران ،موسسه ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی. 
      •   ورجاوند، پرویز، (1366)، کاوش در رصد خانه مراغه، چاپ سوم ،تهران ، انتشارات امیرکبیر. 
      •  منابع نسخ خطی 
      •  کتابخانه موزه ی ملک،(1261ه.ق)،تقویم رقومی،شماره اموال 3177. 
      •  کتابخانه موزه ی ملک،تقویم رقومی شاه سلطان حسین صفوی،شماره اموال5899. و شماره اموال3348. 
      •  کتابخانه ی ملی،زیج الغ بیگ ،شماره بازیابی1171387. 
      •  کتابخانه ی مرکزی موزه ی آستان قدس رضوی ،(1314ه.ق)،تقویم سید جلال الدین طهرانی1314ه.ق ،شماره اموال 27372. 
      •  کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران،تقویم هجری شمسی ، استخراج میرزا عبذالغفار نجم الملک، شماره اموال 8961. 
      •  سایت   http://calendar.ut.ac.ir/Fa
نگارینه (هنر اسلامی)

دوره 1، شماره 3
پاییز و زمستان 1393
صفحه 15-23

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 21 بهمن 1392
  • تاریخ بازنگری: 08 اسفند 1395
  • تاریخ پذیرش: 14 مرداد 1393

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار