بررسی تطبیقی نگارۀ دیو در مکاتب نگارگری دوران ایلخانی و تیموری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 کارشناسی ارشد باستان شناسی)گرایش اسلامی(، دانشگاه سیستان و بلوچستان )نویسنده مسئول(

3 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه پیام نور

4 دانشجوی دکتری باستا نشناسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

در هنر نگارگری، نگارگران تمامی مکاتب ذهنیتی کامل و فعال دربارة نبرد کیهانی میان آفرینش اهریمنی و آفرینش ایزدی داشتند. در این میان دیو که نماد اهریمن و دشمن است با چهره­های حیوانی با شاخ ودم و عریان، با سلاح­های بدوی و دیگر موارد نشان داده­ شده است. نگارگران با نمایش این ویژگی­ها به نوعی به برتری آفرینش ایزدی در مقابل آفرینش اهریمنی اشاره کرده­اند. هدف اصلی پژوهش، بررسی نقش دیو در نگاره­های دورة ایلخانی و تیموری (هرات وشیراز) و تفاوت طراحی نگاره­های آن است. سؤالات اصلی پژوهش عبارتند از؛1- ویژگی­ها و شاخصه­های شکلی دیو در نگاره­های دورة ایلخانی و تیموری چیست؟2: تفاوت چهرۀ دیوان در نگاره­های دورة ایلخانی و تیموری چگونه قابل تبیین است؟ نتایج پژوهش نشان می­دهد، دیو در نگاره­های این دوران با توجه به وجه حیوانی آن ترسیم و با ویژگی­های حیوانی در کالبد آدمی نقش شده است. از سویی دیگر تفاوت در تصویر نقش آن در این مکاتب ابتدا برگرفته از وجه استعاری شاهنامه و سپس تلقی شخصی نگارگر و خوانش او از متن، سلیقة هنری دوران او و مکتبی که در آن رشد کرده و یا اقتضای شرایط اجتماعی و فرهنگی او است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی و براساس مطالعات کتابخانه­ای انجام شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Study of Demons Painting in the Painting Schools of Ilkhani and Timurid Eras

نویسندگان [English]

  • Hossein Mehrpouya 1
  • Banafsheh Salimipour 2
  • Tayebeh Shakarami 3
  • Akbar Sharifinia 4
1 Assistant Professor, Faculty of Art and Architecture, University of Sistan and Baluchestan
2 Master of Archaeology, University of Sistan and Baluchestan (Corresponding author)
3 Master of Art Research, Payam Noor University
4 Ph.D. Candidate of Historic Archaeology, Department of Archaeology, Bu Ali-Sina University
چکیده [English]

The confrontation between good and evil forces, the division of the world into two realms of light and darkness, and the belief in the permanent quarrel between Ahoorian and Devilish phenomena, is a common belief among all folks and nations, a struggle that continues till the world is set up, and the ultimate victory belongs to the light front. Demons, who are the inhabitants of the darkness, are abnormal, black creatures with long, hog-like teeth, thick and black lips, and occasionally blue eyes. The body of these cannibals is covered with thick hair and they have several heads, horns, tails and large ears with a pair of wings. Demons are one of the most devilish creations in Iranian mythology, whose main goal is to eliminate Ahoorian creatures. Ferdowsi has shown this idea in his Shahnameh; it is even seen in the epic poems afterward. Meanwhile, Demons, which represents the devil and enemy, is shown as naked animal figures with horns and tail, possessing primitive weapons. The painters have somehow emphasized the superiority of the creation of the goddess against devilish creation by displaying these features. The main goal of the research is to study the role of the Demons in Ilkhani and Timurid eras (Herat and Shiraz) and their differences in their images. The main questions of this research are: 1. what are the characteristics of Demons in the paintings of the Ilkhani and Timurid eras? 2. How can the difference between the face of the Demons in Ilkhani and Timurid periods be explained? The results of the study showed that in the painting of this era, Demons are depicted with the animal nature in the shape of human body. On the other hand, the difference in the shapes of Demons in these schools is first drawn from the metaphorical aspect of Shahnameh, and then the personal perception of the painter and his interpretation of the text, the artistic style of his era, the cultural conditions and the school in which he grew. This research has been accomplished by a descriptive-analytical and comparative method, based on library studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ilkhanis
  • Timurid
  • Shahnameh
  • Painting
  • Demons
 ## آموزگار، ژاله،( 1383)،  تاریخ اساطیری ایران، تهران، انتشارات سمت. ## آژند، یعقوب.(1389). نگارگری ایران (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایرانی)، جلد اول و جلد دوم، تهران ،انتشارات  سمت. ## _______. ( 1385). مکتب نگارگری اصفهان، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ## _______. ( 1384). مکتب نگارگری«تبریز- قزوین-مشهد». تهران: فرهنگستان هنر. ## ابراهیمی، معصومه. (1392)، بررسی سیر تحول دیو در تاریخ اجتماعی و ادبیات شفاهی، دو فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، شماره 2، صص، 54-82. ## اکبری مفاخر،آرش،( 1388)،  دیوان در متون پهلوی، مجله مطالعات ایرانی، سال هشتم شماره پانزدهم، صص42-54. ## _______.( 1387). دیوان در متون اوستایی و فارسی باستان، مجله مطالعات ایرانی، سال هفتم، شماره­ی چهاردهم، صص52-63. ## پاکباز، رویین .(1378). نقاشی ایرانی از دیروز تا امروز،تهران : انتشارات زرین و سیمین. ## پرادا، ایدت، با همکاری رابرت دایسون و کمک­های چارلز ویلکینسون،( 1357)،  هنر ایران باستان ( تمدن­های پیش از اسلام).( یوسف مجید زاده، مترجم). تهران، ناشر مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. ## تالبوت، رایس، دیوید .(1386). هنر اسلامی، ترجمه ماه ملک بهار.تهران ، انتشارات علمی و فرهنگی. ## زرین ایل،مهدی،کارگرجهرمی،وحید.(1391)، نگارگری ایران در دوران تیموری(عصرطلایی نگارگری ایران)، نیمسال نامه تاریخ نو، شماره 4، صص،143-177. ## زکی، محمد حسین .(1377). هنر ایران، ترجمه محمد ابراهیم اقلیدی، تهران، انتشارات صدای معاصر. ## زمردی، حمیرا، زهرا نظری. (1390). ردپای دیو در ادب فارسی، دو فصلنامه علامه، سال یازدهم، شماره پیاپی 31، صص، 56- 98. ## شاطری، میترا، اعراب، علی. (1394). بررسی نگاره های مربوط به رستم و دیو سپید در نگارگری، فصلنامه علمی هنراسلامی، شماره 5، صص، 15-26. ## شایسته فر،مهناز.(1385).عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه نگاری تیموریان وصفویان ،کتاب ماه هنر،صص ،40-44. ## شریف زاده، عبد المجید .(1375). تاریخ نگارگری در ایران، تهران،انتشارات حوزه هنری. ## عظیمی­پور، نسیم،( 1392).  دیو در شاهنامه با بررسی تطبیقی دیوها و شخصیت­های منفی و آیین مزدیسنا، تهران، نشر سخن. ## غیاثی،ندا، رضوانیان، قدسیه، اعظم­زاده محمد.(1395). مطالعۀ تأثیر روایت استعاری فردوسی بر شاهنامه­نگاری، فصلنامه ادبیات تطبیقی، سال هفتم، شمارۀ 1پیاپی 13،صص 160-129. ## کاربخش، رویا. (1392). مطالعه تطبیقی صحنه نجات بیژن از چاه توسط رستم در شاهنامه­های دو مکتب تیموری و صفوی، پایانامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: حسین مهرپویا، دانشگاه سیستان و بلوچستان. ## کرتیس، ویستا سرخوش.( 1373).  اسطوره­های ایرانی، عباس مخبر، تهران، نشر مرکز. ## کرستین سن، آرتور.( 1355). مزداپرستی در ایران قدیم، ذبیح الله صفا.، چ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران. ## کفشچیان مقدم،اصغر، یاحقی، مریم.(1390). بررسی عناصر نمادین در نگارگری ایران، فصلنامه باغ نظر، سال هشتم، شماره 19، صص 76-65. ## گری، بازل. (1385). نقاشی ایرانی.(عربعلی شروه،مترجم). چاپ دوم، تهران :نشر دنیای نو. ## گودرزی، مرتضی .(1384). تاریخ نقاشی ایران از آغاز تا حاضر، تهران، انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهی (سمت). ## http://shahnama.caret.cam.ac.uk